Elgin Mermerleri olarak da bilinen Parthenon Heykelleri konusunda uzun süredir devam eden anlaşmazlık çözüme yaklaşıyor olabilir. Yunanistan hükümetinin eski danışmanlarından Profesör Irene Stamatoudi, heykellerin Yunanistan'a iadesi için yürütülen müzakerelerin ilerlediğini açıkladı. BBC'ye konuşan Stamatoudi, ince ayrıntılar ve zamanlama belirsizliğini korusa da bir anlaşmaya varılabileceğini öne sürdü.
Aslen Atina'daki Parthenon'un bir parçası olan heykeller, 19. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu'nun Yunanistan üzerindeki egemenliği sırasında İngiliz aristokrat Lord Elgin tarafından alınmıştı. Bugün British Museum'un en değerli eserleri arasında yer alan heykellerin varlığı, on yıllardır Birleşik Krallık ve Yunanistan arasında diplomatik gerilime yol açıyor. Yunanistan çalıntı olduklarını iddia ederken, British Museum yasal yollardan elde edildiklerini savunuyor.
Müzakereler resmen teyit edilmedi
İki ülke arasındaki görüşmeler 2021 yılından bu yana devam ediyor. Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis, heykellerin iadesine öncelik vererek onları ülkenin kültürel mirasının merkezi bir unsuru olarak çerçeveledi. Mitsotakis bu hafta Downing Street'te Birleşik Krallık İşçi Partisi lideri Sir Keir Starmer ile bir araya geldi. Görüşmeye ilişkin resmi açıklamada konunun ele alınıp alınmadığı teyit edilmekten kaçınılsa da Yunanistan'ın devlet televizyonu ERT konunun gündeme geldiğini iddia etti. Downing Street sözcüsü ise sadece görüşmelerin “ortak işbirliği alanları” üzerinde yoğunlaştığını belirtmekle yetindi.
Müze koleksiyonundan nesnelerin çıkarılmasını yasaklayan 1963 tarihli British Museum Yasası'nda değişiklik yapılmasına yönelik herhangi bir plan bulunmuyor. Ancak Birleşik Krallık hükümetinin resmi pozisyonuna rağmen, gelen haberler Starmer'ın bir taşınma anlaşmasına seleflerinden daha açık olabileceğini gösteriyor. İşçi Partisi daha önce British Museum ile Atina arasında bir ödünç verme anlaşmasına karşı çıkmayacağını belirtti.
İade karşılığında başka eserler verilebilir
Daha önceki müzakerelerde danışmanlık yapan Profesör Stamatoudi, Yunanistan'ın “kültürel, stratejik ortaklık” önerisinin altını çizdi. Bu anlaşma, Yunanistan'ın Parthenon Heykelleri'nden boşalan galeriyi doldurmak üzere British Museum'a başka önemli antik eserler ödünç vermesini içerebilir. Müzakerelerin ayrıntıları gizli kalırken, söz konusu eserlerin ziyaretçi çekmeye devam edecek yüksek profilli eserler olabileceği tahmininde bulundu.
Yunanistan hükümeti, Parthenon Heykelleri'nin ödünç verilmesi fikrini, eserlerin İngiliz mülkiyetinde olduğu anlamına geleceği gerekçesiyle kararlılıkla reddetti. Mitsotakis daha önce de bu konuda Birleşik Krallık liderleriyle karşı karşıya geldi. 2023'te dönemin Başbakanı Rishi Sunak'ın Mitsotakis'in konuyu gündeme getirme niyetini belirtmesinin ardından bir toplantıyı iptal ettiği diplomatik bir kriz de buna dahil.
British Museum yasası iadeyi zorlaştırıyor
Heykellerin geri dönüşünün ve müzakerelerle ilgili resmi bir açıklamanın önündeki önemli bir engel, müze koleksiyonundan nesnelerin kalıcı olarak çıkarılmasını kısıtlayan 1963 tarihli British Museum Yasası. Ancak müzenin mütevelli heyeti, özel bir ödünç verme düzenlemesini değerlendirecek. Böyle bir çözüm yasal kısıtlamaları aşarken her iki tarafın da kısmi bir zafer elde etmesini sağlayabilir.
Yine de Starmer'ın sözcüsü heykellerin bakımı ve yönetimine ilişkin kararların hükümetin değil British Museum'un mütevelli heyetinin sorumluluğunda olduğunu vurguladı. Yunanistan hükümeti ise yetkililer ile müze yönetim kurulu üyeleri arasında gizli görüşmeler yapıldığına dair haberleri yalanlayarak, herhangi bir anlaşmanın kamuoyu tarafından dikkatle incelenmesi gerektiğini belirtti.
Yunanistan’da gurur ve miras meselesi
Parthenon Heykelleri tarihi eserlerden çok daha fazla bir anlam taşıyor; kültürel miras değeri taşıyan nesnelerin iadesine ilişkin daha geniş bir tartışmayı yansıtıyor. Yunanistan halkının önemli bir kısmı, heykellerin iadesini ulusal gurur ve miras meselesi olarak görüyor. Stamatoudi'ye göre, Yunanistan halkı heykellerin iadesini güvence altına alma konusunda son derece tutkulu ve onları tarihlerinin ayrılmaz bir parçası olarak görüyor.
Mermerlerin 19. yüzyılda Atina'dan götürülüşü tartışma olmaya devam ediyor. Lord Elgin tarafından çıkarıldıktan sonra, o zamandan beri sergilendikleri Londra'ya giderken önemli ölçüde zarar gördüler. Heykellerin Londra'da sergilenmesini eleştirenler bunun süregelen bir adaletsizliği temsil ettiğini savunurken, destekçileri British Museum'daki varlıklarının korunmalarını ve küresel erişilebilirliklerini sağladığını iddia ediyor.
İade ve kapsamıyla ilgili belirsizlik sürüyor
Diplomatik girişimlerin yoğunlaşmasıyla birlikte, tarihi bir anlaşma olasılığı her zamankinden daha somut görünüyor. Varılacak bir anlaşma sadece asırlık bir anlaşmazlığı çözmekle kalmayacak, aynı zamanda dünya çapındaki benzer davalar için de emsal teşkil edebilecek. Yasal kısıtlamalar ve farklı ulusal bakış açıları gibi engeller devam etse de, son gelişmeler kültürel ve stratejik bir uzlaşmanın heykellerin Atina'ya dönüşünün önünü açabileceğini gösteriyor. Bunun uzun vadeli bir ödünç vermeyi mi yoksa daha kalıcı bir düzenlemeyi mi içereceği henüz belli değil, ancak Yunanistan ve Birleşik Krallık arasındaki diyaloğun somut bir ivme kazandığı görülüyor. Şimdilik Parthenon Heykelleri kültürel bir çekişmenin merkezinde duruyor ve nihai varış noktaları hâlâ belirsizliğini koruyor.
