18 Kasım 1999’da açık denizlere kıyısı olmayan Azerbaycan’ın sahip olduğu petrolün, boru hattı yoluyla Akdeniz üzerinden dünya pazarına aktarılması amacıyla hükümetler arası bir anlaşma imzalandı. 1768 kilometre uzunluğundaki hatla, Azerbaycan’ın başkenti Bakü yakınlarındaki Sangaçal Terminali’nden aktarılan petrol, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye üzerinden geçerek Türkiye’nin Akdeniz’deki Yumurtalık BOTAŞ Limanı’na taşınacaktı. Bu petrol de sonrasında tankerler aracılığıyla dünya pazarındaki alıcılarına iletilecekti.
Balıkların üreme alanı tahrip edildi
Hattın 1076 kilometrelik kısmı Türkiye’den geçiyordu. Hat, 4 Haziran 2006’da işletmeye alınmadan önce Yumurtalık’a, BTC limanı ve bu limana yaklaşık 2 bin 650 metre uzunluğunda bir de iskele inşa edildi. Ancak inşaat süresince meydana gelen gürültü, denize gazlı beton gibi yabancı dolgu malzemelerinin dökülmesi, liman yapılırken fore kazıkları çakılması nedeniyle liman bölgesinde üreyen jumbo ve benekli karides ile lagos ve orfoz balık türlerinin üreme alanları tahrip edildi. Balıkçılara iskeleye 400 metreye kadar av yasağı getirilmesi ise balıkçıların geçim kaynaklarını kaybetmesi anlamına geliyordu.
Keşif 25 kez ertelendi
Bunun üzerine 80 balıkçı 21 Nisan 2006 tarihinde, BTC şirketi ve BOTAŞ’a karşı, 2001-2006 tarihlerine yönelik 10 bin TL tutarında bir maddi tazminat davası açtılar. Yumurtalık Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülen davanın ilk duruşması 13 Temmuz 2006’daydı. 22 Şubat 2007’de dosyada ilk keşif kararı verildi. Bu karara göre 18 Mayıs 2007’ye kadar keşif yapılması gerekiyordu. Ancak keşif, 33 duruşmada yaklaşık 25 kez kez ertelendi.
İlk keşif 7 yıl sonra
Keşif nihayet yapıldığında takvimler de artık 4 Şubat 2013’ü gösteriyordu, davanın üzerinden neredeyse 7 yıl geçmişti. Bilirkişi raporunda balıkçıların av sahasının daraldığı, terminaldeki ışıklandırma nedeniyle balıkların büyük çoğunluğunun av sahasından uzaklaştığı, gemi trafiğinin artması ve gemilerin boşalttığı balans suyu nedeniyle bölgeye başka türlerin taşındığı, ancak taşınan türlerin ekonomik değere sahip olmamakla birlikte yerli türleri de baskı altına aldığı belirtiliyordu.
Dava reddedildi
Rapor, balıkçılar lehine görünüyordu. Ancak keşfi yapan hakim yalnızca üç duruşmaya katılabildi ve bilirkişi raporunun tamamlanmasının ardından tayini çıktı. Yerine gelen hakim ise ilk duruşmasında, ek rapor veya yeni bir bilirkişi heyetinden rapor alınmasına karar vermeden davanın reddine hükmetti.
Dosya temyize gitti. Bu arada 2013 yılında balıkçılar, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Tazminat Komisyonu’na, uzun süren yargılama nedeniyle “makul sürede yargılanma hakkının ihlali” iddiasıyla başvurdular. Komisyon davacı balıkçıların her birisi için 2013 yılında 1700 lira tazminata hükmetti. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi ise 9 Haziran 2015’te bozma kararı verdi.
22’nci duruşma görüldü
Bozmadan sonraki ilk duruşma 24 Nisan 2019’daydı. Geçen hafta 25 Aralık günü ise bozmadan sonraki 22’nci duruşma görüldü. Bozma sonrası alınan hesap bilirkişisi raporu da Yumurtalıklı balıkçılar lehine geldi. Ve mahkeme dosyanın ıslah edilmesi yani harcının yatırılarak dava değerinin yükseltilmesi için süre verdi (S.S. Yumurtalık Merkez Su Ürünleri Kooperatifi’ne göre, 2001-2006 yılları arasında balıkçılıkla uğraşan bir kişinin aylık kazancı 2 bin 500 lira civarındaydı. Bu, o tarihlerde balıkçıların ortalama yıllık kazancının 30 bin lira olduğu anlamına geliyor).
20 balıkçı hayatını kaybetti
Bir sonraki duruşma 26 Mart’ta görülecek. Atal, bir iki duruşmaya dosyanın karara bağlanmasını beklerken “Bu dava, yargının ne hale geldiğinin de bir örneği. 20 yıla tamamlamadan bitireceğiz inşallah” diyor. 80 balıkçıyla başladıkları hukuki mücadelede, 19 yıllık zaman diliminde davacıların 20’sinin hayatını kaybettiğini de ekliyor.
20 balıkçı da mesleği bıraktı
Teknesini satan davacı Timur Kumburlu ise 2006’dan bu yana kendisi gibi yaklaşık 20 balıkçının mesleği bıraktığını söylüyor. Nedenlerini ise şöyle sıralıyor:
- “Balıkçı teknelerinde ölçme cihazı yok. 400 metre sınırına girdiğimiz an en düşük 25 bin lira ceza yazılıyor.”
- “İskele ışıklandırması nedeniyle balıklar iskele tarafında toplanıyor. Ama oraya girişimiz yasak. Dolayısıyla balıkçılık yapamıyoruz.”
- “600-700 metre açıkta, kendi sahamızda balıkçılık yapsak bile bu sefer de gemiler ağların parçalanmasına neden olabiliyor. Bir tekne tek seferde 70-80 bin liralık ağ atıyor. Bu da çok büyük bir zarar.”
Yumurtalık Merkez Su Ürünleri Kooperatifi Başkanı Musa Vay ise Yumurtlaık’ta balıkçılığın artık yapılamaz hale geldiğini söylüyor: “Balıkçılık çok zengindi. 2010 yılı öncesinde Toros Gübre Fabrikası’na kadar balıkçılık yapardık, İskenderun Körfezi açıklarına giderdik. Şimdi sadece liman değil, termik santral, diğer sanayi kuruluşları derken balık kalmadı.”
Şimdiye kadar 4 milyar varil petrol yüklendi
Yaklaşık bin 700 kilometre uzunluğundaki boru hattının operatörü BP şirketi. BP’nin 10 Mayıs’ta açıkladığı bilgilere göre, hattın ortakları paylarının büyüklüğüne göre sırasıyla BP, SOCAR, MOL, Equinor, Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı, Eni, TotalEnergies, ITOCHU, INPEX, ExxonMobil ve ONGCVidesh.
BOTAŞ International (BIL) ve BTC verilerine göre, Hazar Denizi'nden çıkarılan petrolü Türkiye üzerinden dünya pazarlarına ulaştıran Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Boru Hattı'nın Ceyhan'daki deniz terminalinden 2006 yılından bu yana yüklenen ham petrol 4 milyar 232 bin 552 varile ulaştı.
BIL ve BTC verilerine göre, Haydar Aliyev Deniz Terminali’nden, resmi açılışı olan 13 Temmuz 2006’dan 2022 sonuna kadar 5 bin 250 tankerle dünya pazarına sevkiyat yapıldı. 2021 yılında 200 milyon 467 bin 463 varil ham petrolün dünya pazarına dağıtıldığı BTC'de, 2022'de ise 305 tankere 224 milyon 388 bin 520 varil yükleme yapıldı.
