Türkiye ve Suriye'ye yıkım getiren ve 40 binden fazla insanın ölümüne neden olan deprem yaklaşık 75 saniye sürdü. Ekonomik, sosyal ve siyasi yansımaları ise Türkiye için yıllar sürecek. Haiti, Japonya ve Türkiye gibi farklı ülkelerin deneyimlerinin de ortaya koyduğu gibi, deprem sonrası yeniden inşa süreci ancak kameralar gittikten ve dünyanın ilgisi dağıldıktan sonra başlıyor. Doğal afetlerin uzun vadeli zararları da ancak bu şekilde ortaya çıkıyor.
"İyi bir yoldaydık ve deprem her şeyi mahvetti"
Haiti'nin başkenti Port-au-Prince'teki Quisqueya Üniversitesi'nin rektörü Jacky Lumarque, Karayip ülkesinin, ABD'nin resmi rakamlarına göre 300 binden fazla insanın ölümüne ve çok daha fazlasının evsiz kalmasına yol açan 2010 depreminin yaralarını Haiti'nin hala saramadığını söyledi. Lumarque Haiti'nin durumunu şöyle özetliyor: "İyi bir yoldaydık ve deprem her şeyi mahvetti" Bugün ülkede güvenlik neredeyse tamamen çökmüş durumda ve Port-au-Prince'in büyük bölümü silahlı çeteler tarafından kontrol ediliyor.
Kılıçdaroğlu'ndan AK Parti Sözcüsü Çelik'e tepki: Not etseniz ne yazar, hepimiz tutuklanmaya hazırız
Uzmanlar, kısa süreli ancak şiddetli sarsıntılar, hortumlar ve Tsunamiler ile bunların siyasi ve ekonomik sonuçları arasında net bir çizgi çizmenin zor olduğunu söylüyor. Doğal afetler bölgeleri öngörülemeyen şekillerde etkilese de uzmanlara göre büyük afetlerin kamu maliyesini zorladıkları, ülkelerin kalkınma önceliklerini tepe taklak ettiği, hatta hükümetleri bile değiştirebildikleri malum.
1976 tarihli 6.3 büyülüğündeki Managua depremi, ülkede yaygın can kayıplarına neden oldu: 4 bin ila 11 arasında kişi öldü, 20 bin kişi yaralandı ve 300 binden fazla kişi evsiz kaldı.
Managua depremi 50 senelik rejimi devirdi
Nikaragua diktatörü Anastasio Somoza'nın 1972'de başkent Managua yakınlarında meydana gelen yıkıcı depreme verdiği tepkideki başarısızlığı ve hükümetinin ülkeye gelen yardım paralarını çaldığı iddiaları 1979'da ailesinin 50 yıllık rejiminin çökmesine neden oldu.
Anastasio Somoza Debayle'in baskıcı yönetiminin bir iç savaşa dönüşmesi ve yaygınlaşan insan hakları ihlallerine ilişkin yayılan iddialar nedeniyle ABD yönetiminin ülkeye yardımı kesmesi, 1979'da Somoza'nın istifasına yol açtı.
Financial Times'ın analizine göre; Türkiye hükümetinin 1999'da İzmit merkezli depreme yetersiz müdahalesi, Recep Tayyip Erdoğan'ın Adalet ve Kalkınma Partisi'ne 2002'de başa getirmiş olabilir. Şimdi ise hükümetin depreme karşı hazırlıksızlığı ve inşaat yönetmeliklerinin gevşek uygulanmasına yönelik halkın öfkesi, Erdoğan'ın siyasi çöküşüne kadar ilerleyebilir.
"Daha önce hiç böyle bir şey görmemiştim"
Ajay Chhibber, 17 binden fazla insanın ölümüne yol açan 1999 depreminde Dünya Bankası'nın Türkiye temsilcisiydi. Chibber depremi "Daha önce hiç böyle bir şey görmemiştim. Binaların dümdüz olduğunu, deniz üssündeki denizaltıların dağlara fırladığını görüyordunuz" sözleriyle hatırlıyor. Chhibber, İzmit depremindeki ilk sorunlardan birinin uluslararası yardımları işleme koymaya çalışmak olduğunu söyledi: "Montlar, ayakkabılar ve gıda maddeleri vardı ama bunların çoğu ziyan oldu. Bunları almak ve organize etmek çok çaba gerektiriyordu"
İzmit depremi için 4 milyar dolarlık nakit transferi
Yardım görevlileri, insanlar para toplamak için eşyaı sattıkça tefecilerin sokakta arttığını fark etti. Erkekler İstanbul'da iş bulmak için ailelerini terk ediyordu. Dünya Bankası, insanların yerel ekonomiyi ve toplulukları korumak için fiziksel mallardan ziyade paraya ihtiyaç duydukları sonucuna vardıktan sonra bir nakit transfer sistemi başlattı. Ani krizin yatışmasının ardından, Türkiye'deki yardım çalışmaları çeşitli aşamalardan geçti. Dünya Bankası yeniden yapılanma için 3 milyar ila 4 milyar dolar arasında para topladı. Olası yolsuzluklarla ilgili endişeleri gidermek için paranın başbakanlık bünyesindeki yeni bir bakanlık aracılığıyla ödenmesinde ısrar etti.
İmar affı binaların çökmesine sebep oluyor
Depremden sonra bazı binalar hala ayaktayken, diğerleri çökmüştü. Türkiye'nin hala devam eden son 20 yıldaki inşaat patlaması sırasındaki bir uygulama olan imar affı, kalitesiz binaların inşa edilmesine izin verdi. Yetkililerin geçen hafta yaptığı açıklamaya göre, bu ayki depremde tahminen 25 bin bina yıkıldı. Dünya Bankası'nın Türkiye'de deprem sigortası sisteminin uygulanmasına yardımcı olduğunu belirten Chhibber, İzmit'teki bina standartlarının bu ayki depremin vurduğu güney bölgesine kıyasla daha iyi uygulandığını söyledi. Chhibber, 1999 depreminden sonraki iki yıl içinde altyapı ve konutların çoğunun yeniden inşa edildiğini paylaştı.
Haiti'ye gelen milyarları halk göremedi
Lumarque, Haiti için dünyanın her yerinden toplanan paranın çoğunun çarçur edildiğini, çalındığını ya da 2021'de bir başka büyük deprem yaşayan sıradan Haitililere fayda sağlamayacak şekilde harcandığını söyledi: "Haitililere gökten milyarlarca dolar yağdığı gibi bir yanılsama var. Ancak bu paraların halka etkisi çok az oldu" Lumarque, 1999 depremleri sonrasındaki Türkiye'nin aksine, insanları geçici konutlardan kalıcı konutlara taşımaya yönelik uluslararası çabaların büyük ölçüde başarısız olduğunu söyledi. Arazi anlaşmazlıkları, yolsuzluk ve yeni evlerin genellikle sakinlerin geçimlerini sağlayabilecekleri yerlerden uzakta olması gibi nedenler bu çabaları boşa çıkardı.
Yeniden inşada yerel halkın ihtiyaçları önemli
Dünya Bankası, 2001 yılındaki Gujarat depreminden sonra Hindistan'ın batısındaki eyalette yaşayanlara yerel malzemelerle konutlarını yeniden inşa etmeleri için para aktarıldığına dikkat çekti. Süreçten ev sahipleri sorumlu tutulduğunda, evler her ailenin ihtiyaçlarına daha uygun şekilde yapıldı. Lumarque, bir devletin yeniden inşayı yönlendirme kabiliyetinin onun etkinliğini belirlediğini söyledi: "Devlet çöktüğünde uluslararası işbirliğine yön verme kapasitesini kaybeder" Rektör "Türkiye'de uluslararası kuruluşlarla müzakere kapasitesi daha yüksek olan güçlü bir hükümet var" dedi.
2011 Japonya depremi
Japonya'da 2011 depreminden en çok etkilenen kuzey Tohoku bölgesindeki binalar teknik yönergelere göre inşa edildiğinden, 9 büyüklüğündeki deniz altı sarsıntıdan büyük ölçüde etkilenmemişti. Ancak pek çok kıyı kasabası, savunmaları aşan ve Fukushima nükleer felaketine katkıda bulunan Tsunami nedeniyle yok oldu. Hükümet, hasarı onarmak ve savunmayı güçlendirmek için önümüzdeki on yıl içinde tahmini 300 milyar dolar ayırdı.
2011 Japonya depremi sonucunda 19 bin kişi hayatını kaybetti, 6 bin kişi yaralandı ve 2 bin 500 kişi kayboldu. Afet ülkede çok büyük maddi zarara yol açtı. 9 büyüklüğündeki deprem Tsunamilere yol açtı, Fukushima nükleer felaketine sebep oldu.
Ancak Tokyo'daki Temple Üniversitesi'nde profesör olan Jeff Kingston, yeni yollar ve binalar için yapılan büyük harcamalara rağmen yerel halkın hala toparlanamadığını ve birçok genç insanın etkilenen bölgeyi terk ettiğini söyledi. Kingston, "Zaten düşüşte olan bir bölgede toparlanma dengesiz oldu. Çökmekte olan bölgeyi çevreleyen pırıl bir Potemkin köyü görünümü var" dedi.
Potemkin köyü, siyasi ve ekonomik anlamda bir durumu başkalarına olduğundan farklı göstermek için yapılan herhangi bir yapıdır.
Uzmanlara göre yeniden yapılanmanın belki de en zor yanı, kısa vadeli acil müdahale ve ardından uzun vadeli ihmal döngüsünü kırarak bir sonraki felakete hazırlanmak.
"Deprem vergileri nerede?"
Türkiye 1999 depreminden sonra kurtarma vergisi yoluyla milyarlarca dolar topladı ve bunun bir kısmının depreme hazırlık için harcanması gerekiyordu. "En merak edilen sorunlardan biri bu paraya ne olduğu" diyen Chhibber, hükümetin depremle müdahelede buldozer gibi temel ekipmanlardan yoksun göründüğünü de sözlerine ekledi. Chhibber sözlerini "Deprem parası nereye gitti?" sorusuyla bitirdi.
