Uzun süredir görevde olan Türkiye ve Rusya devlet başkanları arasındaki ilişkiler zaman zaman gergin olsa da, her ikisi de ABD'nin etkisini reddetti ve farklı şekillerde Güney Kafkasya'dan Suriye ve Kuzey Afrika'ya kadar askeri çatışmaları şekillendirdi. Erdoğan, Putin ile ilişkisinin 'ortak anlayış, karşılıklı güven ve saygıya' dayandığını söyledi. Putin de Erdoğan'ı 'güçlü bir lider' ve 'güvenilir' bir ortak olarak nitelendirirken, Erdoğan'la anlaşmanın her zaman kolay olmadığını söyledi. Her ikisi de Karadeniz'e kıyısı olan iki ülke, Rusya'nın Ukrayna'yı geniş çaplı işgalinden bu yana ticaret, turizm ve enerji alanlarındaki işbirliğini genişletti, ancak Türkiye Moskova'nın müdahalesine karşı çıktı ve Kiev'e saldırı dronları sağladı.
Askeri güç merkezi Rusya ve bölgesel güç Türkiye; Suriye ve Libya'daki savaşlarda karşıt tarafları destekledi ve Ermenistan ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ bölgesi üzerindeki çatışmalarda her zaman aynı cephede olmadılar.
Suriye'de Putin Devlet Başkanı Beşar Esad'ı desteklerken Erdoğan isyancıları destekledi. Rus jetlerinin devriye gezdiği İdlib'deki bir hava saldırısında 34 Türk askerinin öldürülmesinin ardından 2020 başlarında doğrudan çatışma tehdidini bertaraf etmek için bir dizi ateşkes anlaşmasından birini imzaladılar.
Türkiye 2019 yılında, Batı savunma ittifakının kendi sistemleriyle uyumsuz olduğu ve güvenlik riski oluşturduğu konusunda uyardığı Rus S-400 füzelerini satın alarak NATO müttefiklerini kızdırdı. Buna karşılık Washington, Türkiye'nin savunma sanayisine yaptırımlar uyguladı ve F-35 savaş uçağı programından çıkardı. Ankara o zamandan beri S-400 bataryalarını kullanmadı ama hazır olduklarını söylüyor.
Rusya'nın 2022 başlarında Ukrayna'yı işgal etmesiyle enerji fiyatları yükseldiğinde, neredeyse tüm enerji ihtiyacını ithalat yoluyla karşılayan Türkiye, enflasyonu körükleyen ve döviz rezervlerini tüketen kur krizinin vurduğu bir ekonomi olarak savunmasız kaldı. Türkiye'nin en büyük gaz tedarikçisi olan Rusya, gaz ithalatına ilişkin ödemeleri 2024 yılına kadar ertelemesine izin vererek Ankara'ya bir can simidi oldu ve kaynaklara göre bu hamle 4 milyar dolarlık bir ödemeyi kapsıyordu. Anlaşma, Türk yetkililerin Mayıs 2023'te Erdoğan'ın kıl payı kazandığı seçimlere kadar lirayı istikrara kavuşturmak için yeterli rezervi korumasına yardımcı oldu. Sonrasında para birimi yeni düşük seviyelere ulaştı.
Enerji işbirliğini genişletti
Oylamadan hemen önce Erdoğan'ın rakibi Rusya'yı Türkiye'nin iç işlerine karışmakla suçladı ve partisinin elinde (herhangi bir açıklama yapmadan) 'deep-fake' online içeriklerin yayınlanmasının arkasında Rusya'nın olduğuna dair kanıtlar olduğunu söyledi. Hem Kremlin hem de Erdoğan bu iddiayı reddetti ve Türkiye'nin Akkuyu nükleer santrali de dahil olmak üzere enerji işbirliğini genişletmeye devam etti. Rusya'nın nükleer enerji kurumu Rosatom tarafından inşa edilen santralin açılışı, Almanya'nın kilit parçaları alıkoyması nedeniyle ertelenmişti. Putin 2022 yılında, Avrupa ülkelerinin Ukrayna savaşı nedeniyle ithalatı kısıtlamasının ardından, Türkiye'de ihracatın yeniden yönlendirilmesine yardımcı olacak bir Rus “gaz merkezi” kurulmasını önerdi. Bu öneriyi müzakere eden Türkiye, 2023 yılında ayrı anlaşmalar imzaladığı Bulgaristan, Macaristan ve Moldova gibi ülkelere alternatif bir tedarikçi olmak için kapsamlı gaz altyapısını kullanabilir.
Yaptırımlar için güvenli liman
Türkiye, Rusya'ya yönelik yaptırımlara karşı çıktı ve yatları ve yatırımları için güvenli bir liman arayan oligarklar da dahil olmak üzere Rus turistlere ve göçmenlere kapılarını açtı. Ruslar artık Türk evlerinin en büyük yabancı alıcıları. İkili ticaret rekor seviyelere ulaştı ve Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye'nin Rusya'ya ihracatı 2023 yılında %17 artışla 11 milyar dolara ulaştı. Ankara, Batı'nın Rusya'nın Türkiye ve ABD üzerinden çip ve yarı iletkenler gibi savaşla ilgili malları satın aldığı suçlamalarıyla karşı karşıya kaldı; Avrupa ülkeleri birkaç Türk kuruluşuna yaptırım uyguladı ve daha fazlasını tehdit etti. Ankara, topraklarından geçen hiçbir şeyin Rusya'nın Ukrayna'daki savaşında kullanılmadığını söyledi.
Bu yılın başlarında Rusya'ya ihracat yapan Türk firmaları daha fazla ödeme sorunuyla karşı karşıya kaldı. Kremlin, Türk bankalarının Rus müşterilerine yönelik kuralları sıkılaştırdığının farkında olduğunu ve karşılıklı kabul edilebilir çözümler bulmak için Türkiye ile birlikte çalıştığını söyledi.
Arabuluculuk rolü
Türkiye hem Kiev hem de Moskova ile yakın ilişkilerini sürdürdü, 2022 yılında iki ülke arasındaki görüşmelere ev sahipliği yaptı ve kendisini gelecekteki barış görüşmelerinin arabulucusu olarak konumlandırdı. Putin ve Erdoğan savaşın başlamasından bu yana birçok telefon görüşmesi ve birkaç toplantı yaptı; bu temaslar Rusya Devlet Başkanı'na bir NATO liderinin yanında bir platform ve NATO'ya da Moskova'ya giden güvenilir bir hat sağladı. Erdoğan, Rusya ve NATO arasında denge kurmaya çalıştığının altını çizerek Ukrayna'nın askeri ittifaka katılmasını desteklediğini açıkladı ancak İsveç'in üyelik başvurusunu erteledi.
Türkiye'nin diplomasisi ve Karadeniz'i dünya pazarlarına bağlayan boğazları kontrol etmesi, Rusya, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler arasında Ukrayna'nın tarım ihracatının güvenli geçişi ve Rusya'nın ihracatının arttırılması konusunda varılan anlaşmanın merkezinde yer almasını sağladı. BM, Erdoğan'ın 2022 Karadeniz Tahıl Girişimi'nin ortaklaşa yürütülmesindeki rolünü müjdeledi ve bu girişimin iki büyük küresel üreticinin ihracatını serbest bırakarak dünyadaki açlığı gidermeye yardımcı olduğunu söyledi. Putin, Türkiye'nin her iki tarafa yaptığı ricalara rağmen, Rus gıda ve gübre ihracatının önündeki engelleri ve Ukrayna tahılının varış noktasıyla ilgili soruları gerekçe göstererek Temmuz 2023'te anlaşmadan ayrıldı.
Son aylarda Türkiye, başlangıçta Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika'dan oluşan ve Etiyopya, İran, Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri'ni de içine alacak şekilde genişleyen BRICS grubuna katılma arzusunu da dile getirdi. Ankara BRICS'i Batı ile olan bağlarına ve NATO üyeliğine bir alternatif olmaktan ziyade üye ülkelerle daha fazla ekonomik işbirliği için bir fırsat olarak görüyor. Dönemin ABD Türkiye Büyükelçisi Jeff Flake haziran ayında Reuters'a verdiği demeçte Türkiye'nin BRICS'e katılmamasını umduğunu ancak böyle bir hareketin Türkiye'nin Batı ile olan uyumunu değiştirmeyeceğini söylemişti.
