Son günlerde gittiğiniz bir park ya da bahçede, siyah, kanatları üzerinde düzensiz beyaz benekleri olan, 2.5-3.5 cm boylarında uçan bir böcek görmüş olabilirsiniz. Ağaçların köklerinde ve gövdenin alt kısımlarında delikler açan, hatta ağacın ölümüne sebep olan bu böcek türü şu an tüm İstanbul’a yayılmış durumda. İBB Park Bahçe ve Yeşil Alanlar Dairesi ise turunçgil teke böceği olarak (citrus long-horned beetle) bilinen Anoplophora chinensis türü bu böceklere karşı kimyasal mücadele yöntemini deniyor.
İlk olarak 2014’te görüldü
Teke böcekleri arasında yer alan bu istilacı tür, aslında Türkiye’de yeni görülmedi. İlk olarak 12 Haziran 2014 tarihinde Şile-İstanbul Kumbaba Fidanlığı’nda tespit edildi. Ardından 2016 yılında Antalya’da, 2017’de Bartın’da ve Trabzon’da, 2020’de ise Sakarya’da saptandı. Anlayacağınız türün dağılımı giderek arttı, öyle ki Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Osman Sert’in verdiği bilgilere göre, son zamanlarda Doğu Karadeniz’in tamamında fındık ağaçlarında görüldüğü bildirildi.
Türkiye’ye süs bitki ithalatıyla girdi
Prof. Sert’e göre işin ilginç tarafı Türkiye, aslında bu türün doğal yayılım alanı değil. Doğal yayılım alanı Japonya, Çin, Kuzey ve Güney Kore olan bu böcek, istilacı bir tür olması nedeniyle Endonezya, Malezya, Çin, Myanmar, Filipinler, Tayvan ve Vietnam’da olmak üzere Asya’da görülüyor. Sert, karantinaya tabi yani ülke içinde dolaşımı yasak bir zararlı olan bu türün Türkiye’ye girişinin ise gümrük yoluyla olduğunu söylüyor. “Dünyada kıtalar arası ticaretin artması ile bu tip istilacı türlerin taşındığı belirtiliyor. Anoplophora chinensis’in ülkemize süs bitkilerinin ithalatı ile girdiği biliniyor.”
Avrupa’da da görülüyor
Bununla birlikte Sert, türün dünyadaki yayılımı hakkında da şu bilgileri veriyor: “Avrupa’da İtalya ve Hırvatistan’da sınırlı biçimde görülürken Danimarka, Almanya, Hollanda ve İsviçre’de eradike edildi yani kökü kazındı. Fransa’da ise eradikasyon çalışmaları devam ediyor.”
Birden çok bitkide beslenebiliyor
Sert, bu böceklerin nasıl bu kadar kolay yayıldığını ise şöyle açıklıyor: “Esas konukçusu turunçgiller ancak ancak birden çok bitkide beslenebildiği yani polifag olduğu için dağılımı kolaylaşıyor, gittiği yeni lokalitelerde yani ülkelerde kolaylıkla uyum sağlıyor. Çam, sedir akçaağaç, huş, kızılağaç, çınar, kayın gibi orman ağaçları; fındık, kiraz, dağ muşmulası, alıç, armut gibi pek çok meyve ağacında da zarar yaptığı için hem zararı artıyor hem de yayılımını kolaylıkla genişletiyor.”
Ağacın ölümüne yol açıyor
Peki, bu böceklerin ağaçlara bir zararı var mı derseniz, ağaçların kökleri ile gövdenin köke yakın kısımlarında ‘galeriler’ yani delikler açan bu böcekler ağacın beslenmesini engelleyerek önce zayıflamasına, ardından da ölümüne yol açıyor. “Bu tür, larva döneminde ve ağacın odun kısmı içinde zarar yapması nedeniyle ağacın önce zayıflamasına, sonra ölüme yol açıyor” diyen Sert, larvanın ağacın içinde bulunması nedeniyle mücadelesinde güçlükler yaşandığını söylüyor. “Kimyasal, biyolojik mücadele yapılmakta ve ağaçların kesilmesi gibi yöntemler uygulanmakta. Türkiye’de ilk görüldüğü zaman da mekanik mücadele ile yayılımının önlenmesi mümkündü. Ancak artık mümkün değil.”
İstanbul’un her ilçesinde görülüyor
İstanbul’da ise Haziran 2014’te Fatih ve Zeytinburnu’nda görüldüğü dönemde iki kilometrekarelik alanın karantina altına alındığı turunçgil teke böceği İBB Avrupa Yakası Park ve Bahçeler Şube Müdürlüğü Bitki Sağlığı Şefi Hale Günkut’un verdiği bilgilere göre, artık kentin hemen hemen her ilçesinde görülüyor. Ancak yine de Avrupa Yakası’nda en çok Fatih, Beşiktaş, Sarıyer, Başakşehir, Esenyurt, Sultangazi, Avcılar, Zeytinburnu ve Eyüpsultan ilçeleri; Anadolu Yakası’nda ise Beykoz, Ataşehir, Sancaktepe, Pendik ve Şile’de görülüyor.
Bununla birlikte nisan ayında Tarım ve Orman Bakanlığı’nın da böcek için kırmızı bültenle “Aranıyor” afişleri hazırladığı biliniyor.
Üç aşamalı kimyasal mücadele
Diğer taraftan İBB Park Bahçe ve Yeşil Alanlar Dairesi de 2015’ten bu yana turunçgil teke böceğine karşı kimyasal mücadele yürütüyor. Günkut, teke böceğine karşı yürüttükleri üç aşamalı mücadeleyi “İlk aşama olan ‘taç ilaçlaması’, hava sıcaklığının artmasına bağlı olarak ergin uçuşlarının başladığı mayıs sonu haziran başı yapılıyor. Bu dönemde erginler, ağaçların kabuğuna yumurtalarını bırakıyor. Ağacın içindeki larvalara karşı ‘gövde ilaçlaması’ dediğimiz ikinci ilaçlamayı ağustos ayında yapıyoruz. Bir de yetişkin larvaya karşı ‘gövdeden enjeksiyon’la yaptığımız üçüncü bir ilaçlamamız var” sözleriyle anlatıyor.
‘Feromon tuzakları’ çözüm olabilir
Bununla birlikte Prof. Dr. Sert ise teke böceğiyle mücadelede ‘feromon tuzakları’ denen yöntemin kullanılabileceğine dikkat çekiyor. Bu yöntemde ergin böcekler ortaya çıkmadan önce çiftleşme feromonları kullanılıyor, daha basit bir ifadeyle türün dişisinin kokusu kullanılarak böcekler tuzaklara çekiliyor. Sert, bu yolla “popülasyonun önemli bir ölçüde azaltılabileceğini” söylüyor.
Kaynak: Gazete Oksijen
