2020 yılında dünyanın önde gelen mimari ödüllerinden Pritzker Prize’ı alan Burkina Fasolu sanatçı Francis Kéré yazdı: Beton modern bir şey olarak görülüyor, kil ise yoksul insaların kullandığı bir malzeme. Oysa yerel ve modern tekniklerin birlikte kullanımı işe yarayabilir. Tarihimizin başkaları tarafından kesintiye uğratılması, geleceğimizin de kesintiye uğraması gerektiği anlamına gelmiyor
Francis Kéré / The New York Times
Burkina Fasolu bir mimarım. Halkı büyük zorluklarla karşı karşıya olan küçük bir ülkenin vatandaşıyım yani. Dünyanın en hızlı büyüyen kıtasındayız ve yeni binalara ihtiyacımız var. Ancak evlerimizi, ofislerimizi, okullarımızı ve hastanelerimizi Batı'nın inşa ettiği şekilde inşa etmeyi seçersek gezegenimiz yanar.
Kültürün ortaya çıkmasından bu yana halkım ev yapımında basit malzemeler kullandı: Kil, ahşap ve taş.
Fotoğraf: Lars Borges
Mimarimiz temel olarak topraklarımızdan kazılan ve ormanlarımızdan toplanan malzemeleri kullanarak doğal çevreden yararlanıyor. İnşaat yöntemlerimiz kuşaktan kuşağa sözlü tarih yoluyla aktarıldı. Ancak mimariyi bu şekilde uygulama ve yayma yöntemi ölçeklendirilemiyor. Afrika'nın nüfusu hızla artıyor ve insanlar kentlere akın ediyor, en hızlı kentleşme büyümelerinden biriyle karşı karşıyayız. Kasabalar kentlere, kentler de mega kentlere dönüşüyor.
Bu kadar çok cam kullanmamalıyız
Bu arada, kıtamız sömürgeleştirilince biz de bize yeni tanıtılan inşaat yöntemlerine başvurduk. Beton modern bir şey olarak görülüyor, kil ise yoksul insaların kullandığı bir malzeme gibi değerlendirilip göz ardı ediliyor. Çağdaş binalarda genellikle güneşin iç mekanları ısıtmasına izin veren cam çok fazla kullanılıyor. Bunun, enerji gerektiren, dolayısıyla küresel ısınmayı artıran iklimlendirme sistemleriyle telafi edilmesi gerek.
Fotoğraf: Anne Mimault/Reuters
İşlerin farklı şekilde yapılabileceğini biliyordum, bu yüzden inşaatçı oldum. Burkina Faso'da marangozluk eğitimi aldım, taş işçiliği eğitimi almak için Almanya'ya gittim. İnsanlara bina yapmak istediğimi söyledim ama Alman arkadaşlarım “Das geht nicht!” yani "Öyle olmaz'" dediler. Önce üniversiteye gitmem gerekiyordu. Almanya'da mimarlık okuluna kaydolmadan önce, daha 2000 yılında memleketim Gando'da kilden inşa edilmiş yapılardan oluşan bir ilkokul planlamaya başlamıştım. Projeyi topluluğuma önerdiğimde insanlar şüpheyle yaklaştı. Kilin yağmura dayanamayacağını söylediler. Ama başardık. Bütün bir köy tuğlaların döşenmesine yardım etti.
Etrafınızdaki malzemelere bakın
Elbette bağlam doğru olduğunda modernizme de yer vardır. Ancak Afrika da çevre açısından işe yarayan bir mimariye ihtiyaç duyuyor. Batı Afrika'daki Sudan-Sahel mimarisi, kilin ısı emici özelliğini avantaj olarak kullanıyor. Maruz kalınan güneş ışınlarını azaltmak için dışarıdan kavisli kalın duvarlar ve çok küçük pencereler kullanılıyor. İyi muhafaza edilirlerse kil binalar son derece dayanıklı olabilir. Kıtamızdaki en akıllı inşaat yöntemlerinde, yakınlarda, hatta bazen doğrudan o alanda bulunan malzemelerden yararlanılıyor.
İlk projemden bu yana uygulamalarımda gördüğüm şey şu: Sürdürülebilir bir binayı oluşturan şey aslında sürecin kendisi. Yerel toplulukla ilişki kurmak ve ne yaptığınızı açıklamak çok önemli. Bu da standartlaştırılmış Batılı yaklaşımları benimsemek yerine, insanların bağ kurabileceği referansları kullanmak ve hatta onları uygulamalı çalışmalara dahil etmek anlamına geliyor. Sahiplenme duygusu olmadığı için iyi niyetle yapılar bazı binaların kelimenin gerçek anlamıyla yıkıldığını gördüm. Bu arada, Gando'daki ilkokula her gün yüzlerce çocuk gidebiliyor çünkü okulun inşasına yardım eden insanlar o topluluğun bir parçası.
Meclis binasını nasıl tasarladık?
Dogmanın üstesinden gelmek mümkün: Yerel ve modern tekniklerin birlikte kullanımı işe yarayabilir. Örneğin, Benin'de şu anda inşaatı devam eden ulusal parlamento binası için yaptığım tasarımda betondan yapılmış bir ana yapı var. Böylelikle ana mecliste bir ağaç gibi açılan yüksek bir alan yaratabiliyoruz ki bu da Batı Afrikalıların geleneksel olarak nasıl bir araya geldiklerine yönelik bir gönderme. Atriyum, bina içinde bahçeli bir mikro iklim oluşturuyor. Bu sayede soğutmaya duyulan enerji ihtiyacı azalıyor.
Sorunlarımız şu ana, buraya, bizim bölgemize ve bizim insanlarımıza özel. Diplomamı aldığımdan bu yana geçen 20 yılda büyük bir değişim yaşandı. Bugün birçok kişi kilden nasıl inşaat yapılacağını ve pasif soğutma yöntemlerinin nasıl kullanılacağını sormak için stüdyomla iletişime geçiyor. Uygulamalarım Almanya'daki Münih Teknik Üniversitesi'nin, İsviçre'deki Mendrisio Mimarlık Akademisi'nin ve ABD'deki Yale Mimarlık Okulu'nun eğitim programlarına katkıda bulundu. Burkina Faso'dan insanlar bile bana gelip kendileri için kilden ev tasarlamamı istiyorlar! Birkaç yıl önce bu asla olmazdı.
Geçen mayıs ayında küresel mimarlık topluluğu Venedik Mimarlık Bienali için bir araya geldi.
Küratörlüğünü Lesley Lokko'nun üstlendiği 2023 sergisinin odak noktası Afrika'ydı. Katılımcıların yarısından fazlası Afrika'dan veya Afrika diasporasındandı. Sergiye Batı Afrika mimarlığının dünü, bugünü ve geleceğini gösteren küçük bir pavyonla katkıda bulundum. Tasarımıma bağlam kazandırmak amacıyla bu yapının bazı duvarlarına Batı Afrika kültürüne ilişkin işaretler çizdim, bazı kelimeler ve cümleler yazdım.
Bu satırlardan birini başka kelimelerle ifade edecek olursam: Tarihimizin başkaları tarafından kesintiye uğratılması, geleceğimizin de kesintiye uğraması gerektiği anlamına gelmez.
©️ 2023 The New York Times Company and Francis Kéré
