Ve 2022 böyle geçti

1 Ocak:

Yıldız tenisçi sınır dışı edildi

14 Ocak günü dünya tenisinin en büyük isimlerinden Novak Djokovic Avustralya Açık Tenis Turnuvası’nın başlamasından bir gün önce Covid-19 aşısı olmadığı için Avustralya’dan sınır dışı edildi. Üç hakimden oluşan jüri Avustralya hükümetinin “sağlık ve kamu düzeni” gerekçesiyle Sırp tenisçinin vizesini iptal etme kararını onadı. Avustralya Göç Bakanı Alex Hawke kararı Djokovic’in varlığının ülkede aşı karşıtı tutumu ve hatta “sivil kargaşayı” körükleme potansiyeline dair kaygılara bağladı. 20 Grand Slam şampiyonluğu bulunan Djokovic aşı olmama kararını kişisel tercih olarak nitelerken aşı karşıtı hareketin temsilcisi olarak görülmek istemediğini de söyledi.

Tonga’daki yanardağı dünyayı sarstı

15 Ocak günü Pasifik Okyanusu’nun güneyindeki sualtı yanardağı Hunga Tonga-Hunga Ha’apai haftalarca süren basınç oluşumu ve küçük püskürmelerin ardından patladı. Büyük çaplı patlama Pasifik kıyısındaki Yeni Zelanda, Japonya, Şili, Peru ve ABD gibi ülkelerde tsunamilere yol açtı. Mango adasında en az üç kişi ölürken adadaki bütün evler kullanılamaz hale geldi. Bilim insanları patlama kaynaklı ender görülen şok dalgasının 36 saatte dünyayı dolaştığını söylüyor. Olayın etkileri kapsamlı ve güçlü oldu: Alaska kadar uzak bölgelerde bile sonik patlamalar duyuldu. Olay modern cihazlarla kaydedilen en büyük yanardağ patlaması olurken geçen yüzyıldaki bütün volkanik faaliyetleri ve nükleer bomba testlerini geride bıraktı.

2 Şubat

Kolombiya’da kürtaj suç olmaktan çıktı

21 Şubat günü Kolombiya Anayasa Mahkemesi hamileliğin ilk 24 haftası içinde yapılan kürtajın artık suç sayılmayacağını ilan etti. Tarihi boyunca muhafazakar ve Katolik olan ülkede geçmişte sadece hayati tehlike içeren, tecavüz sonucu ortaya çıkan gebeliklerde veya fetüsün engelli olduğu durumlarda kürtaja izin veriliyordu. Karar kürtaj hakkını savunan Meksika merkezli feminist “Marea Verde”, yani “Yeşil Dalga” kolektifi başta olmak üzere bütün Latin Amerika’dan kadınların yıllar süren örgütlü mücadelesinin sonunda geldi. Kürtaj karşıtı kimi gruplar ise tepkisini göstermek için Bogota caddelerinde yürüyüş düzenledi.

Rus kuvvetleri Ukrayna’yı işgal etti

2014’te başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı'nda ciddi bir tırmanma yaşandı ve Rusya 24 Şubat 2022 günü Ukrayna’ya karşı büyük çaplı işgal başlattı. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski sıkıyönetim ve 18-60 yaş aralığındaki bütün Ukraynalı erkekler için genel seferberlik ilan etti. İşgal sonrası yaklaşık 13 milyon Ukraynalı ülkeden kaçtı ve nüfusun üçte biri yerinden edildi. Avrupa’da II. Dünya Savaşı’ndan bu yana en büyük mülteci krizi yaşanıyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir V. Putin’in Ukrayna’yı “askerden ve Nazilerden arındırmaya yönelik özel askeri harekat” tanımı uluslararası toplumun geneli tarafından kınandı. Birleşmiş Milletler Genel Meclisi işgali kınayan bir önergeyi onaylarken Rus silahlı kuvvetlerinin Ukrayna’dan tamamen çekilmesini talep etti. Uluslararası Ceza Mahkemesi savaş suçlarına ve 2014’ten bu yana Ukrayna’da işlenen insanlık suçlarına karşı soruşturma başlattı.

3 Mart

En büyük golcü, resmen Cristiano Ronaldo

12 Mart günü Cristiano Ronaldo erkekler profesyonel futbol tarihinin resmen en golcü oyuncusu oldu. Ronaldo Manchester United’ın Tottenham Hotspur’la oynadığı maçta hat-trick yapıp toplam gol sayısını 807’ye yükselterek rekoru ele geçirdi. Portekizli yıldızdan önce FIFA rekoru Josef Bican’a aitti. İlk milli maçına 2013 yılında 18 yaşındayken çıkan Ronaldo kariyeri boyunca Manchester United, Real Madrid, Juventus’ta oynadı ve Portekiz Milli Takımı’nın kaptanlığını yaptı.

Will Smith Oscar Töreni'nde Chris Rock’ı tokatladı

94. Oscar Ödül Töreni’nde Will Smith sahneye çıkarak Chris Rock’ın yüzüne tokat attı. Rock olayın hemen öncesinde en iyi belgesel ödülünü sunuşu sırasında Jada Pinkett Smith’in saçlarının dökülmesiyle ilgili bir şaka yapmıştı. Will Smith, Rock’a bağırıp hakaret etti ve karısı hakkında konuşmayı kesmesini söyledi. Olayın ardından en iyi aktör Oscar’ını kazanan Smith duygusal bir konuşma yaparak ailesini savunma ihtiyacı hissettiğini söyledi ve Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi’nden özür diledi. Ertesi hafta ise Akademi’den istifa etti ve Akademi etkinliklerinden 10 yıl men edildi. Sonrasında Rock’tan da özür diledi.

4 Nisan

Elon Musk’tan Twitter’a 44 milyar dolarlık teklif

14 Nisan günü Elon Musk Amerikalı sosyal medya şirketi Twitter Inc.’yi yaklaşık 44 milyar dolara satın almak için teklifte bulundu. Yönetim kurulunun oy birliğiyle kabul ettiği anlaşmayla birlikte Twitter özel şirket haline gelecekti. Musk Twitter’ın ifade özgürlüğü ilkelerini savunamadığını ve kendisinin bunu yapmayı amaçladığını söyledi. Ayrıca Twitter’ın algoritmasını iyileştirecek, spam bot hesapları ortadan kaldıracak ve bütün kullanıcıların kimliği doğrulanacaktı. Ancak 8 Temmuz günü Twitter’ın spam bot hesaplar aleyhinde harekete geçmediğini iddia eden Musk anlaşmanın feshedildiğini duyurdu. Nisan ayında imzalanan sözleşmede bir milyar dolarlık bir fesih bedeli yer alıyordu. Olay üzerine Twitter Musk’a dava açtı. 4 Ekim günü Musk’ın şirketi başlangıçta önerdiği fiyattan satın alacağını söylemesiyle yeni müzakerelerin yolu açıldı.

Emmanuel Macron yeniden cumhurbaşkanı

24 Nisan günü Emmanuel Macron rakibi Marine Le Pen’i mağlup ederek 2002’den bu yana üst üste iki kez seçilen ilk Fransa cumhurbaşkanı oldu. Avrupa Birliği yanlısı, merkezin adayı ve La République En Marche! partisinin lideri olan Macron zafer konuşmasında muhaliflerin dile getirdiği öfkeyle yüzleşmeye kararlı olduğunu duyurdu. Ulusal Birlik üyesi Le Pen ise göç karşıtı ve aşırı sağ ile içli dışlı bir kampanya yürüttü. İki aday 2017’deki seçimlerde de yarışmış ve Macron Fransa tarihinin en genç cumhurbaşkanı olmuştu; bu sefer aradaki oy farkı o kadar büyük olmadı. Le Pen nisan ayında yenilmesine rağmen sonucu kendi siyasi hareketi için zafer olarak tanımladı.

5 Mayıs

Astronomlar Samanyolu’ndaki kara deliği ilk kez görüntüledi

12 Mayıs’ta uluslararası bir astronom ekibi galaksimizin merkezinde ve dünyadan 27 bin ışık yılı uzakta bulunan süper büyük kara delik Sagittarius A*’nın çevresindeki ışığı görüntülemeyi başardı. Söz konusu kara delik 1974’te keşfedilmiş olsa da yeni görüntü varlığının ilk görsel kanıtı oldu. Astronomlar daha önce görünmez ve devasa bir nesnenin etrafında daireler çizen yıldızları gözlemlemiş, bunun bir süper büyük kara deliğin varlığına işaret ettiğini saptamıştı. Görüntü global bir radyo teleskop ağının gözlemlerini kullanan Olay Ufku Teleskobu İşbirliği adlı araştırma ekibi tarafından alındı. Aynı ekip 2019’da ilk kez bir kara deliğin görüntüsünü yayınlamıştı. O kara delik dünyadan 53 milyon ışık yılı uzakta ve Sagittarius A*’dan bin beş yüz kat büyüktü. Ekip gelecekte daha fazla kara delik görüntüsü için teleskop ağını genişletmeye ve sistemini geliştirmeye devam ediyor.

Biden’dan Tayvan’a destek

23 Mayıs günü Başkan Biden Çin’in Tayvan’ı işgali halinde ABD’nin askeri müdahalede bulunacağını söyledi. Tokyo’da Japonya Başbakanı Fumio Kişida ile ortak basın toplantısından konuşan Biden ABD’nin Tek Çin Politikası’nı kabul etmesine karşın olası bir Çin saldırısına karşı Tayvan’ı koruyacağını ifade etti ve “Bu taahhüdü vermiştik” diye konuştu. Ancak çok geçmeden Beyaz Saray’dan açıklama geldi ve Biden’ın yorumlarını biraz yumuşatırcasına ABD’nin bölgeye dair politikasının değişmediği ifade edildi.

6 Haziran

Kraliçe II. Elizabeth Platin Jübile’sini kutladı

2 Haziran günü İngiltere’de Kraliçe II. Elizabeth’in 1952’de tahta çıkışının 70. yılı şerefine Platin Jübile kutlamaları düzenlendi. Britanya İmparatorluğu, tarihinde ilk kez bir hükümdarın Platin Jübile’sini kutlamış oldu. Kraliçenin dönemi II. Dünya Savaşı sonrasının neredeyse tamamını kapsıyor. Kraliçe, dünyanın en uzun süre görevde kalan ikinci hükümdarı olmasının yanı sıra Britanya’da ve kadın hükümdarlar arasında da en uzun süre hükümranlık sürme açısından birinci sırada. Hafta sonu boyunca süren kutlamalarda konserler, sergiler ve resmigeçitler düzenlendi. Commonwealth’in (İngiliz Milletler Topluluğu) her başkentinde jübile fişekleri atıldı. Kraliçe üç ay sonra 8 Eylül günü 96 yaşında hayata veda etti.

ABD’de Yüksek Mahkeme kürtaj kararını bozdu

24 Haziran’da ABD Yüksek Mahkemesi kadınlara anayasal kürtaj hakkı veren 1973 tarihli emsal niteliğindeki Roe v. Wade kararını bozdu. Yüksek Mahkeme, eski kararın, Roe olayına kadar kürtaj hakkının ülkenin tarihinde ve geleneğinde köklü bir yeri olmadığını ve Amerikan hukukunda bilinmediği gerekçesiyle alındığını hatırlattı. Kararı bozmak için yapılan oylama ise mahkemedeki muhafazakar çoğunluğun etkisiyle 5-4 sonuçlandı. Karar eyaletlere tek tek kürtajı yasaklama yetkisini geri getirdiği için birçok eyalette kürtaj hakkının kaldırılması anlamına geliyor. Kararın ülke çapında politik yankıları da oldu. ABD Başkanı Biden kararı kınayarak “ölçüsüz ve tehlikeli bir yol” seçildiğini söyledi.

7 Temmuz

Japonya’nın eski başbakanı Şinzo Abe öldürüldü

Japonya eski başbakanı Şinzo Abe 8 Temmuz günü Nara’da siyasi bir konuşma yaptığı sırada vuruldu. Nara Tıp Fakültesi Hastanesi’ne kaldırılan Abe’nin hayatını kaybettiği açıklandı. 67 yaşındaki Abe el yapımı bir silahla yakın mesafeden sırtından vuruldu. Saldırıyı gerçekleştiren Tetsuya Yamagami geçmişte Moon Tarikatı olarak da bilinen Birleştirme Kilisesi’ne ve tarikatın Abe ile ilişkisine duyduğu öfkeyi ifade etmiş biri. 2020’de istifa eden Abe tarihin en uzun süre aralıksız görev yapan Japonya başbakanı olmuş, görevden ayrıldıktan sonra etkili bir siyasi figür olmayı sürdürmüştü.

Boris Johnson istifa etti

Boris Johnson 7 Temmuz’da İngiltere başbakanlığından istifa ettiğini duyurdu. Karar öncesinde hükümette bir istifa dalgası yaşanmış, parti ciddi destek kaybetmişti. İki erkeğin milletvekili Chris Pincher tarafından Londra’daki bir kulüpte tacize uğradığı iddiasıyla ciddi bir skandal patlak vermişti. Johnson’ın Pincher’a partide yüksek mevkide görev vermesi tepkileri iyice artırdı. Johnson ayrıca 2020 yılında Avrupa Birliği’nden ayrılan Britanya’nın başında bulunuyordu. Yalancılık, adam kayırma ve gericilik iddialarına karşılık yaklaşık üç yıl başbakanlık yapmıştı. Eylül ayında yerine geçen Liz Truss ise Britanya tarihinin en kısa süre görevde kalan başbakanı oldu. Truss vergi kesintisi planının reddedilmesi ve Muhafazakar Parti’nin desteğini kaybetmesi üzerine yedi haftayı doldurmadan istifa etti.

8 Ağustos

El-Kaide’nin lideri öldürüldü

1 Ağustos günü Başkan Biden ABD’nin El-Kaide lideri Eymen el-Zevahiri’yi İHA saldırısıyla öldürdüğünü açıkladı. Mısır doğumlu terörist 2011 yılında Usame Bin Ladin’in ölümünden sonra El-Kaide emiri olmuştu. 71 yaşındaki Zevahiri Afganistan’ın başkenti Kabil’deki evinde öldürüldü. Biden yaptığı konuşmada operasyon yetkisini bizzat verdiğini ve “adaletin tecelli ettiğini” söyledi. Bin Ladin’in yakın müttefiki ve bir ara özel doktoru olan Zevahiri El-Kaide operasyonlarındaki esas yetkiliydi. Kurduğu Mısır İslami Cihadı adlı terör örgütü 1990’larda El-Kaide’ye katılmıştı. 1998’de Kenya ve Tanzanya’daki Amerikan elçiliklerine ve 2002’de Bali’de düzenlenen bombalı saldırılardaki rolünden dolayı Birleşmiş Milletler ve ABD tarafından aranıyordu.

Ünlü kadın basketbolcu Rusya’da hapse atıldı

ABD profesyonel kadınlar basketbol ligi WNBA’den Amerikalı oyuncu Brittney Griner Rusya gezisi sırasında uyuşturucu bulundurduğu gerekçesiyle 4 Ağustos’ta dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı. Phoenix Mercury’de forma giyen All-Star pivot şubat ayında WNBA’in sezon arasında tatilini yapıyordu ve Şeremetyevo Uluslararası Havalimanı’nda tutuklandı. Yetkililer Griner’ın bagajında Rusya’da illegal olan haşhaş yağı içeren vaporizatör kartuşları bulunduğunu açıkladı. Griner’ın yargılanma süreci boyunca Rusya’nın Ukrayna açtığı savaşın gerilimi de kendini hissettirdi. Griner kasım ayında bir ceza kolonisine nakledildi. 8 Aralık günü mahkum değiş tokuşu kapsamında Rus silah tüccarı Viktor Bout karşılığında serbest bırakıldı.

9 Eylül

Bir devrin sonu: Kraliçe II. Elizabeth öldü

Kraliçe II. Elizabeth 8 Eylül günü 96 yaşında hayatını kaybetti. Böylece kraliçenin iki ayrı yüzyıla uzanan 70 yıllık saltanatı son bulmuş oldu. 10 günlük yasın ardından 19 Eylül’de gösterişli ve titiz bir cenaze töreni düzenlendi. Çok sevilen kraliçeye saygısını göstermek için 250 bin kişi törende yer aldı. Kraliçenin naaşı 1947 yılında evlendiği ve 1953 yılında taç giydiği Westminster Abbey’de katafalka konuldu. II. Elizabeth Windsor Kalesi’ndeki St. George Şapeli’nde kocası Edinburgh Dükü’nün, babası VI. George’un, annesi Elizabeth’in ve kardeşi Prenses Margaret’ın yanına gömüldü. II. Elizabeth’in tahtta olmadığı bir İngiltere’yi hiç görmemiş çoğu insan için ülkede alışılmadık bir belirsizlik havası hakim. Muhafazakar Parti’nin birkaç ay içindeki üçüncü başbakanını seçmesinin yarattığı siyasi çalkantı ve ufukta görünen ekonomik kriz durumu daha da vahim hale getiriyor.

İsveç parlamentosunda muhafazakarlar az farkla çoğunluğu ele geçirdi

Eylül ayında yapılan ve dikkatle takip edilen seçimin sonucunda İsveç Parlamentosu’ndaki merkez sağ koalisyonu sadece üç sandalye farkla çoğunluğu ele geçirdi. Koalisyon, göç karşıtı kampanya yürüten aşırı sağcı İsveçli demokratların desteğini alarak iktidardaki merkez sol Sosyal Demokrat Parti’yi geride bıraktı. Süreç sonunda 17 Ekim günü muhafazakar Ilımlı Birlik Partisi lideri Ulf Kristersson 173’e karşı 176 oyla İsveç başbakanı seçildi. Kristersson göç, ceza yargılaması ve enerji politikaları konusunda sağ siyasete doğru kaymayı vaat ediyor. İtalya’da da milliyetçilik rüzgarları esti. Giorgia Meloni ve aşırı sağcı partisi İtalya’nın Kardeşleri’nin iktidara gelişi sonrası AB’de göçmenlere yönelik tahammülsüzlükte kaygı verici bir artış var.

10 Ekim

Tayland’daki kreş katliamında 36 kişi öldü

6 Ekim günü silahlı ve bıçaklı bir adam Tayland’ın taşra kentlerinden birindeki kreşe saldırarak 24’ü çocuk 36 kişiyi öldürdü. Olay Tayland tarihinde tek bir kişinin gerçekleştirdiği en kanlı bıçaklama vakası oldu. Katliamın ardından evine dönen 34 yaşındaki saldırgan Panya Kamrab karısını, küçük yaştaki oğlunu ve sonunda kendisini de öldürdü. Tayland Asya’da silah bulundurma ve silahlı şiddet oranının en yüksek olduğu ülkelerden biri. Eski bir polis memuru olan Panya metamfetaminle yakalanmasının ardından kısa süre önce işten atılmıştı. Tayland’da hükümetin uyuşturucu kaçaklığını ve organize suçu azaltma çabalarına karşın metamfetamin kullanımı ülkenin süregelen ve yaygın dertlerinden biri.

Çin’de üçüncü Şi Cinping dönemi başladı

Çin Komünist Partisi’nin 16 Ekim’de başlayan 20. Ulusal Kongresi’nde Şi Cinping üst üste üçüncü kez Komünist Parti lideri seçilerek rekor kırdı. Şi hafta boyu süren toplantılarda Çin için önceliklerini ortaya koyarken mili güvenliğe, “Tek Çin” politikası dahilinde Tayvan’a yönelik hak iddiasına, Batılı tehditleri savuşturmanın önemine, sıkı “sıfır Covid” politikasına ve katı denetimci yaklaşıma vurgu yaptı. Ayrıca partinin güçlü Politbüro Daimi Kurulu’na sadık adamlarını getirdi. On yıllardır ilk kez üst düzey yönetici kademelerinde hiç kadın yok.

11 Kasım

Brezilya kutuplaştırıcı başkanlık seçimiyle çalkalandı

Kasım ayı başında Brezilya’da solcu aday Luiz Inácio Lula da Silva’nın başkanlık seçimini kazanmasının ardından binlerce Jair Bolsonaro taraftarı Sao Paulo’da polisle çatıştı. Seçimin hileli olduğunu iddia edip öfkesini gösteren kalabalıklar başkent Brasilia sokaklarına akın ederken bazıları yeni bir seçime kadar ordunun yönetime el koymasını talep etti. Bu çağrı yirmi yıl askeri diktatörlük belasıyla uğraşmış ülkede kaygı verici bir alamet olarak yorumlandı. Dünyanın en büyük dördüncü demokrasisi olan Brezilya yüksek işsizlik oranları ve ağır kamu borçları gibi güçlüklerle karşı karşıya. Ülkenin giderek küçülen yağmur ormanlarına ilişkin çevre politikaları da dünya tarafından yakından
izleniyor.

Etiyopya ve Tigray kuvvetleri ateşkes imzaladı

Güney Afrika’nın Pretoria kentinde Afrika Birliği’nin aracılık ettiği 10 günlük müzakerenin ardından Etiyopya hükümeti ile Tigray Halk Kurtuluş Cephesi (TPLF) aralarındaki kanlı çatışmanın ikinci yıl dönümünden bir gün önce sürpriz bir ateşkes anlaşmasına vardı. Çatışmalar Afrika’nın en kalabalık ikinci ülkesi olan Etiyopya’yı mahvederken binlerce kişinin ölümüne ve milyonların evsiz kalmasına yol açtı. Savaş 2020 yılında Başbakan Abiy Ahmed’in Federal Etiyopya Milli Savunma Kuvvetleri ile ülkeyi daha önce otuz yıl yöneten TPLF arasındaki gerilim sonucu başlamıştı.

12 Aralık

Uzmanlar ‘üçlü salgın’ ihtimaline karşı uyardı

Halihazırda pandemi yorgunluğu ve personel tükenmişliğiyle boğuşan sağlık sisteminin yeni bir güçlükle karşı karşıya kalmasından endişelenen sağlık uzmanları kış aylarında yükselişe geçen üçlü virüs tehdidine karşı Amerikan halkını uyardı. Sonbaharda RSV olarak da respiratuvar sinsitiyal virüs vakaları yüzünden birçok eyalette hastanelerin pediatri bölümleri dolarken grip vakaları da yükselişte. Doktorlar bu hastalıkların kış aylarında Covid-19 vakalarındaki olası bir artışla çakışmasından endişe ediyor. ABD’de seyahat kısıtlamaları ve sosyal mesafe kuralları neredeyse tamamen kalkmışken insanların pandemi öncesi yaşamına dönmesiyle grip ve RSV gibi mevsimsel hastalıklar gemi azıya almış durumda.

Avrupa’da enerji krizi hafifliyor

Rekor miktarda rüzgar ve güneş enerjisi üretimi Avrupa’da enerji krizini hafifletmeye yardımcı oldu. Krizin sebebiyse Rusya’nın şubat ayında başlattığı Ukrayna işgalinin ardından ucuz doğal gaz tedarikini kısması. Avrupa ayrıca Norveç ve Kuzey Afrika’dan doğal gaz ithalatını ve özellikle Amerikan tankerlerinden soğutulmuş sıvı gaz sevkiyatını artırdı. Avrupa’nın Rus gazından uzaklaşmaya yönelik bu çabaları şu ana kadar işleri belli bir dengede tutmayı başarmış görünüyor. Yine de kıtanın alternatif enerji kaynaklarını desteklemeye yanaşmaması gaz ve elektrik fiyatlarını rekor seviyelere çıkardı. Yükselen enflasyonun da etkisiyle bu durum Avrupa’nın Ukrayna’ya Ruslarla savaşında verdiği desteğin erimesine yol açabilir. Ekonomi uzmanları Avrupa’da enerji tedarikine ilişkin devam eden belirsizliğin enerji-yoğun sektörlerde üretimi zorunlu olarak azaltmasından endişeli. 

© 2022 The New York Times Company