Ve 2023 böyle geçti

The New York Times

5 Ocak

Papa’nın cenaze töreni

Modern dönemde görevinden istifa eden ilk papa olan Papa XVI. Benedictus, 5 Ocak günü Vatikan’da toprağa verildi. Törenden önce cenaze üç gün boyunca Aziz Petrus Bazilikası’ndaki katafalka kondu ve binlerce kişi tarafından ziyaret edildi. Eski bir papanın cenaze törenini yöneten ilk papa olan Papa Franciscus anma konuşmasında Benedictus’u Hz. İsa’nın sadık bir dostu olarak tanımladı. Almanya Bavyera’da Joseph Ratzinger adıyla dünyaya gelen Papa XVI. Benedictus kilisenin geleneklerini savunan azimli bir akademisyen ve teologdu. İleride papalığı bırakmasıyla hatırlanacak olan Benedictus’un mirası, Papa Franciscus’un özgürlükçü eğilimlerine karşı çıkan muhafazakarların fiili lideri haline gelmesiyle karmaşık bir niteliğe büründü.

2 Şubat

ABD başkanı Ukrayna’da

ABD Başkanı Joe Biden 20 Şubat’ta Ukrayna’nın başkenti Kiev’e sürpriz ve oldukça anlamlı bir ziyaret gerçekleştirdi. Biden Ukrayna’nın 2021 başında başlayan topyekun Rus işgalini püskürtme çabalarına ABD’nin sarsılmaz desteğini göstermek için Devlet Başkanı Volodimir Zelenski ile bir araya geldi. Biden gizli tutulan seyahat için ABD’den Polonya’ya uçtuktan sonra gece on saatlik tren yolculuğuyla Ukrayna’ya ulaştı. ABD başkanı ziyaret sırasında 500 milyon dolar askeri yardım sözü verdi. İki lider ayrıca Aziz Mihail Katedrali’ni ve Rusya’nın 2014’te Kırım’ı ilhakından bu yana ölen 4 bin 500 askerin anısına inşa edilen Anma Duvarı’nı ziyaret etti.

6 Şubat

Türkiye’yi deprem vurdu

6 Şubat günü sabaha karşı yaşanan 7.8 büyüklüğündeki deprem ve öğle saatlerinde 7.5 büyüklüğündeki ikinci sarsıntı Türkiye’nin güneyi ile Suriye’nin kuzeyindeki şehirleri yıktı. En az 50 bin kişi hayatını kaybederken binlerce insan evinden oldu. Depremin en çok etkilediği bölgede bulunan ve 2 bin yıl boyunca sayısız saldırıya dayanmış Gaziantep Kalesi harabeye döndü. Depremin 300 kilometreyi aşan bir bölgeyi etkilemesi, yolların da sarsıntıdan zarar görmesi ve kış şartları sebebiyle arama kurtarma çalışmaları başlangıçta ağır kaldı.

3 Mart

Fransa’da emeklilik protestoları

Mart sonunda çok sayıda gösterici ülke çapındaki protestolar kapsamında Paris’te sokaklara döküldü. Zaman zaman şiddet olaylarına da sahne olan gösterilerin hedefi Fransa hükümetinin emeklilikte reform planlarıydı. Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un emeklilik yaşını kademeli olarak 62’den 64’e çıkarmasının yanı sıra çalışanların tam emeklilik aylığı için doldurması gereken yıl sayısını da artırmıştı. Macron’un iddiasına göre ülkedeki emeklilik sisteminin ayakta kalabilmesi için değişim kaçınılmazdı. Sendikacılar ise Macron’un değişim tasarılarını yasama meclisi onayına sunmadan özel bir hükümle geçirmesine öfkeliydi. Cumhurbaşkanı büyük tepki çeken tasarıyı nisan ayında yasalaştırdı.

4 Nisan

Finlandiya NATO üyesi

Finlandiya ittifakın 74. yıldönümü olan 4 Nisan günü NATO’ya kabul edildi. Küresel siyaset Finlandiya'nın NATO’nun resmen 31. üyesi olma kararını hızlandırmıştı. Finlandiya’nın katılımı ile hem Batı’nın Rusya’ya karşı dayanışması güçlendi hem de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in NATO genişlemesi aleyhine kurduğu planlara güçlü bir cevap verilmiş oldu. Böylelikle Rusya sınırı boyunca ittifakın savunma kabiliyetlerine stratejik bir katman daha eklenecek.

5 Mayis

21. yüzyılın ilk taç töreni

III. Charles ve eşi Camilla 6 Mayıs’ta Westminster Abbey’deki törenle taç giydi.

Seremonide Orta Çağ’dan bu yana uzanan geleneğin derin izleri olsa da organizatörler farklı inançlardan dini liderler, İngiltere Kilisesi’nden kadın piskoposlar ve farklı dillerde ilahiler gibi bazı yenilikler de yaptı. Tören II. Elizabeth’in 1953’teki taç giyme merasiminden beri türünün ilk örneğiydi.

28 Mayıs

Erdoğan yeniden seçildi

28 Mayıs’ta Recep Tayyip Erdoğan sürpriz şekilde güçlenmiş görünen muhalefeti mağlup ederek Türkiye Cumhuriyeti tarihinde üç dönem üst üste cumhurbaşkanlığı yapacak ilk isim oldu. Yüksek enflasyon ve hükümetin şubat ayında Türkiye ve Suriye’de 50 binden fazla kişinin ölümüne yol açan depremlere vaktinde müdahale edememesi, tahminin aksine seçimi etkilemedi. Batılı liderler Erdoğan’ın Batı karşıtı söylemi ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le yakın ilişkisi karşısında hala tetikteler. Ancak Erdoğan NATO’nun en büyük ikinci ordusuna sahip ülkesiyle ittifak içindeki güçlü varlığını sürdürüyor.

6 Haziran

Rusya’da 24 saatlik isyan

24 Haziran’da Rusya’da Wagner Grubu adlı özel askeri şirketin başkanı Yevgeni V. Prigojin liderliğinde beklenmedik bir isyan patlak verdi. Wagner Grubu Rostov’daki bölge karargahının kontrolünü ele geçirirken Prigojin’in iddiasına göre Wagner askerleri Moskova’nın 200 kilometre yakınına ulaştı. Kısa süreli isyan Rusları ve dünyayı gafil avlarken bazı uzmanlar Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna’ya karşı giriştiği maliyetli savaş sebebiyle iktidarın kontrolünü kaybetmeye başladığını iddia etti. Belarus Devlet Başkanı Aleksandr G. Lukaşenko’ya bağlı başkanlık ofisinin Prigojin’le anlaşıldığını duyurması üzerine kalkışma başladığı hızla bitti. Prigojin askerlerine talim kamplarına dönüş emri verdi.

7 Temmuz

İsrail’de halk sokağa çıtı

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun yargıda reform planı ülkede protesto dalgasına yol açtı. Daha milli ve dindar bir İsrail hayali kuran Netanyahu destekçileri ile daha seküler ve çoğulcu bir yönetim isteyen muhalifler arasındaki ayrım derinleşti. Netanyahu’nun aşırı sağcı iktidar koalisyonu tarafından geliştirilen planın amacı Yüksek Mahkeme’nin yetkisini sınırlamak. Muhalifler Netanyahu’nun istediğini alması halinde hükümetin başbakan aleyhindeki yolsuzluk suçlamalarını daha kolay sonlandırabileceğine işaret ediyor. Netanyahu ise bu iddiaları yalanlıyor.

Miami’de Messi rüzgarı

Lionel Messi’nin temmuz ayında Inter Miami’yle sözleşme imzalaması üzerine Miami Arjantinli futbolcuyu bağrına bastı. Kentin her yanı renkli duvar resimleriyle donatılırken restoranlar oyuncunun favori yemeği milanesa’yı menülerine ekledi.

Kulüp kariyerini Barcelona ve Paris’te geçiren Messi geçen yıl Arjantin’i 36 yıl sonra Dünya Kupası zaferine taşımıştı. Messi’nin ligin son sırasındaki Inter Miami’nin sözleşme teklifini kabul etmesi dünyayı şaşırtırken kentte büyük coşku ve gururla karşılandı.

8 Ağustos

Rus darbe girişimi lideri uçak kazasında öldü

Rusya’daki başarısız darbe girişiminin mimarı Yevgeni Prigojin özel jetinin düşmesi sonucu öldü ve 29 Ağustos’ta toprağa verildi. Paralı asker şirketinin başında bulunan Prigojin’e ait uçakta bulunan 10 kişinin hepsi hayatını kaybetti. Prigojin haziran ayında paralı askerlerine Moskova’ya ilerleme emri vererek kısa süreli isyanın önderliğini üstlenmiş, girişim Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Rusya’daki hakimiyetinin azaldığı yönünde şüphe uyandırmıştı. Belarus Devlet Başkanı Aleksandr G. Lukaşenko’nun aracı olduğu anlaşmayla Prigojin kısa sürede geri çekilmişti. Putin ile samimiyetinden dolayı “Putin’in aşçısı” olarak bilinen Prigojin sonraki aylarda Rus ordusundaki üst düzey komutanları sert şekilde eleştirse de yorumlarında doğrudan devlet başkanının ismini vermekten hep kaçındı. Ani ve gizemli ölümü sonrası Wagner Grubu içinde de iktidar savaşı başladı.

Dünya Kupası’na “öpücük” gölgesi

20 Ağustos’ta İspanya Kadın Milli Futbol Takımı Avustralya’nın Sidney kentinde tarihinin ilk Dünya Kupası şampiyonluğunu kazanırken kutlamalara tartışmalar gölge düşürdü. İspanya Futbol Federasyonu Başkanı Luis Rubiales’in madalya töreninde İspanyol forvet Jennifer Hermoso’yu teklifsiz biçimde öpmesine öfkelenen futbolseverler başkana istifa çağrısında bulundu. Rubiales’i eleştirenlere göre olay İspanyol futbolcuların sürekli maruz kaldığı cinsiyetçiliği bir kez daha gözler önüne serdi. Rubiales ise oyuncuyu zorla öpmediğini ve eylemin karşılıklı olduğu iddiasında inat ederek istifayı reddetti. Ancak FIFA ekim ayında aldığı kararla Rubiales’i üç yıl boyunca futbolla ilgili tüm faaliyetlerden men etti.

9 Eylül

Sih lider Kanada’da öldürüldü, hükümet Hindistan’ı suçladı

Kanada vatandaşı olan Sih lider Hardeep Singh Nijjar’ın haziran ayında Britanya Kolumbiyası’ndaki Sih tapınağının önünde öldürülmesi Kanada ile Hindistan arasında gerilime yol açtı. Özellikle temmuz ayında Kanada Başbakanı Justin Trudeau’nun Hindistan’ı suikastla ilişkilendirilmesi sonrası ilişkiler gerildi. Kanada’nın Hindistan güvenlik servisi başkanını sınır dışı etmesine Hindistan Kanadalı diplomat ve personeli sınır dışı edip Kanadalıların vize başvurularını askıya alarak karşılık verdi. ABD’li yetkililerin Ottawa’ya Nijjar’ın ölümüne dair istihbarat sağladığının ortaya çıkması ortalığı daha da karıştırdı. ABD yararlı olacağını düşündüğü bilgileri Kanada gibi müttefikleriyle düzenli olarak paylaşıyor. Ancak Başkan Joe Biden Asya’da Çin’in etkisinin giderek arttığı bir dönemde kilit müttefik olarak gördüğü Hindistan’la ilişkileri bozmamak için özen gösteriyor.

Meksika’da kürtaj yasağı kalktı

Eylül ayında Meksika Yüksek Mahkemesi federal hükümetin kürtajı suç saymasının anayasaya aykırı olduğuna karar verdi. Böylelikle koyu Katolik ülkede kürtaj hukuken erişilebilir oldu. Mahkeme aslında 2021’de de kürtajı suç saymanın anayasaya aykırı olduğuna hükmetmiş ancak karar sadece Coahuila eyaletinde yürürlüğe girmişti. Coahuila’nın sınır komşusu Teksas ise 2022’de ABD Yüksek Mahkemesi’nin Roe-Wade kararını iptal etmesiyle kürtaja sınırlı erişim getirmişti. Meksika’daki karar yerel yasalar için geçerli olmadığından ülkedeki 30 eyaletin 20’sinde kürtaj hala yasadışı.

10 Ekim

Hamas İsrail’i vurdu, İsrail işgali başladı

7 Ekim sabahının erken saatlerinde Hamas militanlarının düzenlediği beklenmedik terör saldırısı İsrail’in güneyinde yaklaşık bin 200 kişinin ölümüyle sonuçlandı. Saldırının hedefinde evlerinde, müzik festivalinde ve otobüs duraklarında bulunan, gündelik yaşamına devam eden İsrailliler vardı. Teröristler ayrıca aralarında kadın ve çocukların da bulunduğu yaklaşık 240 kişiyi kaçırdı. Öfkeli İsrail hükümeti saldırıya hava taarruzu ve Gazze kuşatmasıyla karşılık verdi.

Kargaşanın Orta Doğu’nun başka bölgelerine sıçrama riski var. 7 Ekim saldırılarından bu yana İsrail ordusu İran’ın desteklediği Lübnanlı Hizbullah örgütüyle hemen her gün çatışma halinde. Birleşmiş Milletler’e göre Gazze’de 1 milyonu aşkın Filistinli yerinden oldu. BM Gazze’ye daha fazla yardım ulaşması için insani ateşkes çağrısında bulundu. 2007’de Hamas Gazze’nin kontrolünü zorla ele geçirip yerel halkın ayrılmasını ve ithalatları önlediğinden beri bölge İsrail ve Mısır’ın ablukası altında.

Almanya’da sol siyaset hareketlendi

Önde gelen Alman siyasetçi Sahra Wagenknecht’in kurduğu yeni parti Sol Parti’ye ciddi darbe vurarak Alman parlamentosundaki 38 milletvekilinden 10’unu kaybetmesine yol açtı. Kurucusunun adını taşıyan Sahra Wagenknecht Koalisyonu ücret zammı, sosyal yardımların artırılması gibi popüler sol hedefleri desteklerken aşırı sağ ile de ideolojik benzerlikleri var. Örneğin hükümetin iklim değişikliği politikalarını sorguluyor, sığınmacıların sınırlanmasını istiyor ve geçmişte Almanya’nın bir numaralı gaz tedarikçisi olan Rusya’ya yönelik mevcut yaptırımlara karşı çıkıyor. 54 yaşındaki Wagenknecht Doğu Almanya’da büyümüş ve siyasi kariyerine Komünist Parti'de başlamıştı.

11 Kasım

New York Maratonu’nda rekorlar

5 Kasım günü 50 bini aşkın maratoncu çok sayıda New Yorklunun ve ziyaretçinin huzurunda beş semti dolaşarak şehir turunu tamamladı. Yarışın organizatörü New York Road Runners’a göre yarış 2023’teki en büyük maraton organizasyonu oldu. Erkeklerde Etiyopyalı Tamirat Tola 42 bin 195 metrelik yarışı 2:04:58’de tamamlayarak eski rekoru sekiz saniye geliştirirken kadınlarda Kenyalı Hellen Obiri 2:27:23’lük derecesiyle ilk sırayı aldı. İsviçreli Catherine Debrunner kadınlar tekerlekli sandalyede 1:39:32’lik derecesiyle rekoru üç dakikadan fazla geliştirdi. Aynı ülkeden Marcel Hug ise erkekler tekerlekli sandalye yarışını 1:25:29’da tamamlayıp New York Maratonu’nu altıncı kez kazandı ve rekor şampiyonluk sayısına ulaştı. Hug kendi rekorunu kırmaya ise üç saniye yaklaşmıştı. Parkurun çevresi seyircilerin atletleri coşturmak için kullandığı pankartlar, davullar, lise grupları, balonlar ve karaoke makineleriyle doluydu.

Trump’ın dolandırıcılık davası

Kasım ayı başında Eski Başkan Donald Trump’ın sivil dolandırıcılık davası Manhattan’da başladı. New York Başsavcısı Letitia James Trump’a ve aralarında eski başkanın oğullarının da yer aldığı kişilere bankalarla kredi ve sigorta anlaşmalarında avantaj sağlamak adına Trump’ın şirketine ait varlıkların değerini şişirme suçlamasıyla dava açmıştı. Trump’ın oğulları babalarının 2017’de başkanlığa gelmesiyle şirketin yönetimine geçmişti. Başsavcı James 250 milyon dolar civarı tazminatın yanı sıra Trump ve oğullarına New York’ta süresiz ticari faaliyet yasağı getirilmesini istiyor. Trump son derece adaletsiz bir duruşma diyerek bütün suçlamaları reddetti. Duruşmanın dikkat çeken noktaları arasında Trump’ın kızı Ivanka Trump, oğulları Donald Trump Jr. ve Eric Trump ile eski avukatı Michael Cohen’in ifadeleri vardı. Arthur F. Engoron’un yayınladığı ve Trump’ın iki kez çiğneyerek 15 bin dolar para cezasına çarptırıldığı, dava hakkında medya önünde konuşmama emri ise temyiz mahkemesi tarafından donduruldu.

12 Aralık

Göçmenlerin kış korkusu

Soğuk havanın ABD’nin kuzey doğusuna ulaşmasıyla New York kent yetkilileri şu anda sığınma merkezlerinde yaşayan 66 bin göçmeni barındırma sorunuyla karşı karşıya. Aileler için 60, bekar yetişkinler için 30 günlük limitin sonuna yaklaşıldığından göçmenler barınaklardan ayrılmak ve yeniden konut başvurusunda bulunmak zorunda kalacak. Yeniden yatak bulmak için uzun sıralar bekleyenlerden bazıları soğuğa rağmen dışarıda kalmayı seçti. 2022 yılının başından beri kente 140 bin sığınmacı geldi. New York sınırlı kaynaklarla bu insani krize çözüm bulmakta zorlanıyor.

Hindistan’da sahipsiz cesetler

Hindistan’ın kuzeydoğusundaki Manipur eyaletinde patlak veren etnik çalışmalardan altı ay sonra, kimliği tespit edilememiş onlarca cenaze hala hastane morglarında bekliyor. Çoğunluk Meitei ile azınlık Kuki grupları arasındaki çatışmada yüzlerce kişi ölmüş, binlerce insan yerinden olmuştu.

Taraflar özel kabile statüsünün kime verileceği konusundaki ihtilaf yüzünden birbirine girmişti. Özel statüyü alan gruba toprak sahipliği ve memurluklar veriliyor. Şiddet büyük oranda bitmiş olsa da özellikle Kukilerden olan sahipsiz ölülerin ailelerine dair güvenlik endişeleri ve Kuki liderlerinin toplu defin ve hatıra anıtı taleplerine dair anlaşmazlık sürüyor.

©️ 2023 The New York Times Company