55 ülke arasında öz sermaye farkında sonuncu yani en kötü, vergi öncesi kar-zararda 50’nci ve brüt banka borçlarında dördüncü... Bunlar UEFA’nın her yıl yayınladığı Avrupa Kulüp Futbolu Manzarası raporunun 2023 edisyonundan Türkiye Süper Ligi ile ilgili bazı notlar. Zaten sportif olarak başarısız olan Süper Lig mali açıdan da adeta Avrupa’nın hasta adamı gibi.
Hem Hollanda, Belçika, Portekiz gibi başaltı liglerle yakın gelirler üretip hem de bunun çok üzerinde harcayan bir ligden bahsediyoruz.Halbuki 2017’de her şey tozpembeydi. Bein Sports ligin yayın haklarını sezon başına 500 milyon dolara satın almıştı. Yabancı oyuncu sınırlaması hemen hemen kalkmıştı. Tüm kulüpler çok iyi transferler yapacaklar, Avrupa kupalarında uçacaklar, kaçacaklardı.
20 yıl geriye yolculuk
Ancak, kazın ayağının böyle olmadığı kısa sürede anlaşıldı. Bugün, ortada ne bir sportif başarı var ne de parlak bir mali bilanço. Türkiye’de zaten başlamış olan mali kriz 2018’de derinleşti. Türk lirası yabancı para birimleri karşısında hızla değer yitirdi. Bunun üzerine Bein Sports ödeyeceği yayın bedelinde kur sabitleme yoluna gitti, dolar bazında kulüplere vaat edilen meblağ süratle eridi. Beş yıllık anlaşma geçen yıl sona erince yeni teklif ettikleri rakam sezonluk 123 milyon euro’ya kadar indi. Yani beş yılda Süper Lig’in yayın geliri 20 yıl geriye gitti neredeyse. Yayın gelirinden yana Portekiz’in altına, Hollanda seviyesine inmiş durumda Süper Lig. Covid pandemisi sebebiyle 2020 ve 2021 yıllarında bilet ve transfer gelirindeki azalma da cabası.
Şimdi bu gelir düşüşü karşısında yeni kaynak yaratamayan, giderlerini de azaltamayan bir Türkiye ligi var karşımızda. UEFA’nın 2023 raporuna göre Süper Lig’deki toplam gelir yüzde 19 oranında azalmış. Bunda şaşılacak bir durum yok. Birçok Avrupa liginde benzer bir durum söz konusu. Ancak işin kötüsü 2020-21’de birçok ligde toparlanma olurken Süper Lig’de gelirler neredeyse aynı hızda düşmeye devam etmiş. Bir dönem “Avrupa’nın altıncı büyük ligi” olmakla övünen koca ligin yarattığı toplam gelir 531 milyon euro. Kısacası bırakın Real Madrid’inkini, Liverpool’unkini, Paris St. Germain’inkini, Chelsea’nin bir sezonda elde ettiği 568 milyon euro gelirden bile daha az!
Yine UEFA’nın raporuna göre bu gelir düşüşüne paralel bir tasarruf olmayınca zararlar artmaya devam ediyor. Süper Lig kulüplerinin 2019-20’deki vergi öncesi toplam zararı 189 milyon euro’ydu. Bu zarar 2020-21’de 245 milyon euro’ya yükseldi. Bu da doğrudan öz sermayenin erimesine, banka borçlarının şişmesine yol açıyor. Süper Lig’deki kulüplerin brüt banka borçları 2021’de 1 milyar 188 milyon euro’yu aşmıştı. Bunun tüm Avrupa’da en yüksek dördüncü rakam olduğunu söylersem işin vahameti daha iyi anlaşılır.
Bu gayya kuyusundan çıkışın ülkedeki şartlardan tamamen bağımsız olması mümkün değil. Zaten bu banka borçlarının büyük bir sermaye girişi olmadan düşürülmesi olası görünmüyor. Yine de birkaç yardımcı yol düşünülebilir. Öncelikle yayın haklarını önceki hormonlu seviyeye olmasa da sezonluk 200-250 milyon dolar bandına çıkarmak şart. Sonra mutlaka Avrupa kupalarından daha fazla gelir elde etmek lazım. Son olarak da yetiştiricilik. Süper Lig’le aynı kategorideki Portekiz (+139 milyon euro), Hollanda (+77 milyon euro) ve Belçika (+26 milyon euro) ligleri yetiştiricilik özellikleriyle dikkat çekiyor. Süper Lig’in transferde açık vermesi kabul edilemez bir durum. Mutlaka gelir elde eden yetiştirici bir modele geçilmesi gerekiyor.
15 - Net öz sermayesi ekside olan takım sayısı
25,4 ay - Oyuncuların ortalama sözleşme süresi
12 - Ligin 2022/23 UEFA sıralamasındaki yeri
33,1 - Takımların sezon boyu kullandığı oyuncu sayısı ortalaması
4,3 - Maç başı kullanılan yedek oyuncu sayısı ortalaması
%6,4 - Yabancı oyuncu oranı
%32 - Bir finans şirketinden sponsorluk alan kulüplerin oranı
%95 - Devlet ya da belediyelere ait olan statların oranı
