Yoksulluk ve adaletsizlik kalıcılaşırken

Pandemi süreci gerek ulusal gerek küresel ölçekte yoksulluğun, adaletsizliğin ve eşitsizliğin ne denli yaygın ve yoğun olduğunu gösterdi. Tarih boyunca sınıfsal farklılıklar, yoksullar ve varsıllar çelişkisi ana belirleyici oldu. Yine de pandemi, kırılganlığı yüksek grupların kimler olduğunu, yaşanmakta olan yoksulluğun, eşitsizliğin ve adaletsizliğin şimdiye kadar bildiklerimizden daha yoğunlaştığı bir zaman aralığında olduğumuzu da gözümüze soktu. Yoksulların, işsizlerin, kadınların, her ülkenin hakim kimlik dışında kalan azınlıklarının Covid testine, aşıya ulaşamadıkları gibi tüm bu süreçte kırılganlıklarının daha derinleştiği, can risklerinin daha yüksek olduğu da anlaşıldı. Pandemi ekonomik krizle beraber yaşandı. Hangisi hangisini tetikledi ayrı bahis ama Türkiye zaten derin bir ekonomik buhran içindeyken pandemiye yakalandı. Ekonomik buhrana, pandemi etkisiyle durup kalkan ekonomik ritm eklenince, sosyal güvencesiz, yevmiyeli veya haftalıkla çalışan hizmet sektöründeki milyonlarca insan işsiz ve gelirsiz kaldı. Batı’yla güç ve refah farkı kapanamayacak düzeyde Pandeminin çoğaltıcı etkisi dışında, son yıllardaki büyük teknolojik devrim ve üretim biçimindeki değişim, dünyanın büyük kısmı ile Batı ülkeleri arasındaki ekonomik güç ve refah farkını artık kapanamayacak büyüklüğe ulaştırdı. Başta Afrika olmak üzere Asya ve Güney Amerika ülkelerinin çoğunluğu, müthiş bir yoksunluk ve yoksulluk içindeler. Kırk yıl, elli yıl önce böyle bir ülkenin, örneğin Güney Kore’nin, yeni teknolojik devrimi lehine kullanabilme maharetiyle Batı’nın refah ve ekonomik kapasitesini yakalama şansı varken, anlaşılan artık böyle hikâyeler olamayacak. Bugün, hemen her ülke, kendi içinde de müthiş bir gelir dağılımı adaletsizliği yaşıyor. Üstelik dijitalleşme, yeni teknolojilere yatkınlık, disiplinlerarası eğitim gibi gereksinimler, nitelikli eğitimin de giderek bir grup elitin ve özel sermayenin kontrolüne geçmesine neden oluyor. Sürekli yeni imtiyazlar üreten bu sistem içinde yoksul kümeler ve ekonomik sınıflardan gelenlerin başarı kazanma şansı giderek azalıyor. Eğitim ve sağlığa ulaşımda müthiş eşitsizlik yaşanıyor Metropolleşmeyle dağılan yerel dayanışma ağları, değişen ilişki biçimleri nedeniyle yoksullar ve yoksunlar, güçlü serbest piyasa aktörleri karşısında savunmasız kalıyorlar. Eğitime ve sağlık hizmetlerine ulaşımda müthiş bir eşitsizlik yaşanıyor. Emeğin niteliği çeşitleniyor. Teknolojik imkânlar, zamandan ve mekândan bağımsız iş yapma olanakları, emekçi kesimler arasındaki dayanışmanın zeminini ortadan kaldırıyor. Teknolojinin sunduğu imkânlarla ortaya çıkan yeni üretim biçimleri, yeni iş ve meslek türleri yaratıyor. Kol emeğinin yanı sıra bilgiye ve maharete dayalı emek de çoğalıyor, çeşitleniyor. Mekândan koparak dağılan emeği savunmak üzere geliştirilen dayanışma ve örgütlenme çabaları da akamete uğruyor, güdükleşiyor. Sendikalar bu değişime ayak uyduramadıkları için emek, sermaye karşısında tümüyle savunmasız kalıyor. Finansal sermayenin ve fonların yalnızca kâra odaklanmaları, sermayenin savunma mekanizmalarından mahrum emek karşısında hoyratlaşması, devletlerin sosyal devlet politikalarının yükünden kurtulma hevesi, eşitsizliği, adaletsizliği, yoksulluğu ve yoksunluğu kalıcılaştırıyor. 2000 milyarder servetlerini bin ömürde harcayamaz Yoksulluğun adaletsizliğinden arınmış bir gelecek inşa etmek için küresel bir değişim hareketinin parçası olarak 67’den fazla ülkede bir araya gelen 20 örgütün oluşturduğu uluslararası bir konfederasyon olan OXFAM’ın yayınladığı 2020 ve 2021 eşitsizlik raporlarından (www.oxfam.org) bazı verileri not edelim: “Bu dünyada, 2000’den fazla milyarderden oluşan küçük bir grup bin ömürlük bir zamanda bile harcayabileceklerinden daha çok servete sahip. Bu dünyada, nüfusun neredeyse yarısı günde 5.50 USD’den daha az kazanmaya ve bu parayla geçinmeye zorlanıyor. Bu dünyada, en zengin yüzde 1 geçtiğimiz 40 yılda gezegen nüfusunun diğer yarısının iki katından daha fazla para kazandı. Bu dünyada, en zengin yüzde 1, yüzyılın son çeyreğinde en alttaki yüzde 50’nin iki katı kadar karbon tüketti ve iklim felaketine sebep oldu. Bu dünyada, zenginle yoksul arasında giderek büyüyen uçurum, toplumsal cinsiyet ve ırk temelindeki asırlık eşitsizliklere dayanıyor ve bu eşitsizlikleri daha da şiddetlendiriyor.” “En zengin 1000 milyarderin servetinin pandemi öncesi seviyesine çıkması sadece 9 ay sürdü. En yoksulların durumunun düzelmesi için ise en az 10 yıl gerekiyor.” Hepimizin aynı gemide olduğu büyük bir yalan Yine OXFAM’ın “eşitsizlik virüsü” başlıklı raporundan BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in tespitini alıntılayalım. “Covid-19, inşa ettiğimiz toplumların kırılgan iskeletindeki kırıkları gösteren bir röntgen cihazına benzetiliyor. Dünyanın dört bir tarafındaki yanlış düşünceleri ve yalanları ifşa ediyor: Serbest piyasanın herkese sağlık güvencesi sağlayabileceği yalanı, ücretsiz bakım emeği işinin gerçek bir iş olmadığı kurgusu, ırkçılık sonrası bir dünyada yaşadığımız safsatası, hepimizin aynı gemide olduğu miti. Hepimiz aynı denizde seyrediyor olsak da bazılarının lüks yatlarda seyahat ederken diğerlerinin savrulan bir enkaza tutunmaya çalıştığı çok açık.” En üsttekilerle alttakiler arasında uçurum artıyor Alıntılayacağım bir başka rapor bu hafta yayınlanan TÜİK’in “Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması 2020” raporu. TÜİK’in enflasyon ve işsizlik rakamlarına dair tartışmaları ve güvenilirliğindeki eksilmeye karşın bile yayınladığı sayılar Türkiye’de de nasıl bir gerçeklikle karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor. “Türkiye’deki nüfusun yüzde 20’sinin toplam gelirden aldığı pay bir önceki yıla göre 1.2 puan artarak yüzde 47.5’e yükselirken, en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun aldığı pay 0.3 puan azalarak yüzde 5.9’a düştü.” Tercümesi şu; 17 milyon insan, ülkenin yarattığı toplam gelirin yarıya yakınını alırken, en alttaki 17 milyon insan da toplam gelirin yalnızca yüzde 6’sını alıyor ve arasında bölüşüyor. Üstelik bu sayıların pandemi öncesi durumu gösterdiğini de hatırlatayım. Yine TUİK’in araştırma sonuçlarına göre “Gini katsayısı bir önceki yıla göre 0.015 puan artış ile 0.410 olarak tahmin edildi. Toplumun gelirden en fazla pay alan yüzde 20’sinin elde ettiği gelirin en az pay alan yüzde 20’sinin elde ettiği gelire oranı şeklinde hesaplanan P80/P20 oranı 7.4’den 8.0’a, gelirden en fazla pay alan yüzde 10’un elde ettiği gelirin en az pay alan yüzde 10’un elde ettiği gelire oranı şeklinde hesaplanan P90/P10 oranı ise 13.0’dan 14.6’ya yükseldi.” Yani en üsttekilerle alttaki büyük yığınlar arasındaki fark açılıyor. Eğer TUİK verilerini yüzde 5’lik dilimlere göre ve hatta en üstteki yüzde 1’i açıklasa göreceğiz ki fark dehşet verici. Servet dağılımındaki farkı ise hiç bilmiyoruz. Her üç aileden birinin geliri giderinden düşük KONDA’da Ocak 2012’den beri her ay izlemekte olduğumuz hanelerin geçim durumuna dair veriye göre ise, Ocak 2012’de tasarruf yapabilen haneler yüzde 24 iken Mayıs 2021’de bu oran 16’ya gerilemiş. Geliri giderinden eksik kalmış haneler ise Ocak 2012’de yüzde 17 iken Mayıs 2021’de yüzde 28 olmuş. Bu haneler ya borçlanmış ya bir öğün yemek eksik yemiş ya da devletin, yerel yönetimlerin, sivil toplumun desteği ve özellikle de aile içi dayanışmayla ayakta durabilmiş. Arada kalan yüzde 56 oranındaki hanede ise hayat “sıfır veya bir ekseninde” yaşanmış. Yani bu hanelerde gelir seviyesi ne ise ona göre kurgulanmış bir hayat var. Ve bu insanların geliri kesildiğinde, işsiz kaldığında örneğin, hayat sıfıra dönüyor. Daha iyi hayata ulaşma yolu artık eğitim değil Hangi veriye bakarsak bakalım, var olan eşitsizlik, adaletsizlik ve yoksulluk giderek kalıcılaşıyor. Türkiye’de daha iyi bir hayata ulaşmanın, daha yüksek bir yaşam standartını yakalamanın yolu eğitimden geçiyordu. Bu topraklarda yüz yıldır eğitimin yurttaşlara en büyük vaadi, sınıfsal olarak yukarıya doğru hareket olanağı sağlamaktı. Eğitim üzerinden ve ahlaklı insan olarak, alın teri ile özlenen bir ekonomik seviyeye ulaşmak herkes için mümkün olacaktı. Oysa on yıllardır bu vaadi gerçekleştirecek kurumlar ve mekanizmalar zayıflıyor. Dolayısıyla yurttaşların sınıfsal konumlarını iyileştirme umudu ve çabası da eksiliyor. Ülkenin gençleri eğitimle başlayan ve o eğitimin açtığı fırsatları kullanarak, alın terleriyle ve bileğinin hakkıyla başarıyı yakalamanın mümkün olduğu bir hayata inanmışlardı. Ve yine bu başarı yalnızca o gençler için değil, aile içi dayanışma üzerinden ailenin de daha iyi bir hayata ulaşma arzusunun taşıyıcısıydı. Ama son yıllarda yaşanan partizanlık, liyakatın yok edilmesi, çeteleşme, hükümete yakınlık, şimdi malum videolarla da delinlenmekte olan yolsuzluklarla, vurgunculukla artık gençlerin önündeki hayat alınteriyle ve ahlaklı insan olarak başarma ihtimalinin olmadığını söylüyor. Gelecekten, ahlaklı insan olmaktan, alınteriyle çalışarak başarma ihtimalinden umut kesildikçe de kestirme yollar rağbet görüyor. Gelir dağılımında ürkütücü bir adaletsizlik yaşanırken, çocuklarının başarısı üzerinden daha iyi ekonomik koşullar hayali kalmayan ailelerde yoksulluk kalıcılaşıyor, gelecek kuşaklara da devredilen miras haline dönüşüyor. Umutsuzluk toplum olma niteliklerini kaybettiriyor Bu süreç yalnız Türkiye’de değil, bütün dünyada yaşanıyor. Miadı dolmuş eski hikâyenin yerine bir yenisi konulamadığı için yükselen umutsuzluk, değişimin yönünü ve niteliğini belirleyen temel etken oluyor. Umutsuzluğun köpürttüğü gerilimler toplumlara toplum olma niteliklerini kaybettiriyor. Tıpkı Türkiye insanının ortak ufku ve “biz” duygusunu kaybetmesi gibi duygusal bir parçalanmışlık yaşanıyor. Tam da bu nedenlerle kültürel kimlikler arası gerilim ve kutuplaşmalar yanısıra yeniden sınıfsal olan, aç-tok, yoksul-varsıl, emek-sermaye çelişkileri yeniden enerji biriktirmeye başlıyor. Oxfam’ın raporu da TÜİK’in araştırması da gerek küresel ölçekte gerekse de ulusal ölçekte kritik bir noktaya ulaştığımızı gösteriyor. Bu tablo sürdürülemez. Müslüm Gürses’in şarkısındaki sözleri hatırlayalım: “dertleri içine içine sığmayan onlar hayatta umudu kalmayan onlar sürüne sürüne yaşayan onlar yakarsa dünyayı garipler yakar” Bugün “aşının patenti olmaz” kampanyalarının da İkizdere’de vadileri için direnen köylülerin de ve farklı alanlarda, konularda benzeri binlerce çoban ateşlerini andıran tepkilerin de önüne yeni bir adil, eşit, onurlu bir ortak yaşam vaadi, gelecek hikayesi koymanın zamanıdır.

Bekir Ağırdır

Diğer Yazarlar

Cumhuriyetçi Parti, AK Parti'ye benzedi

'Bu yaşlarda sahneye çıkacağımı düşünmezdim'

Kahvaltıda salata vazgeçilmezimdir

Toksik maskülenlik yerini pozitif maskülenliğe bırakıyor

Yeni milliyetçilik çağı

Yoksulluk ve adaletsizlik kalıcılaşırken