İnternet odaklı bilim-kurgu romanlarıyla ünlenen ABD’li Yazar Neal Stephenson’ın 1992 tarihli “Snow Crash” adlı eseri, Los Angeles şehrinin 21. yüzyıldaki ilginç bir kurgusunda geçer. O güne dek görülmedik bir ekonomik kriz atlatan ABD’de devlet neredeyse bütün yetkilerini özel şirket ve girişimcilere devretmek zorunda kalmıştır. Ve söz konusu “anarko-kapitalist” düzende bugünlere yönelik iki ilginç kehanet bulunur. Devletin sürekli para basması yüzünden oluşan hiper-enflasyon sebebiyle herkes (bugünkü kripto paraların benzeri) elektronik ve bağımsız bir para birimine geçmiştir. Vergiden kaçınmak için ticaret de internetten kriptolu olarak ve bu para birimleri ile yürümektedir. Romanın diğer bir öngörüsü ise “metaverse” adı verilen düzendir. Bu terim, herkesin içinde sanal bir avatar ile yer aldığı, paralel bir siber evreni temsil eder. Metaverse sakinleri bu dijital evrene gözlerine taktıkları sanal gerçeklik gözlükleriyle girer. Bugünkü hayatımızın akışında sıradanlaşmış bu iki unsuru 92’li yıllarda hayal edebilmiş olmak dahi yeterince hayranlık uyandırıcı. Bugüne dek durmadan yeni hayallerin ilham kaynağı olmayı sürdürmesi boşa değil.
İkinci hayatın yolcuları
Kolektif olarak paylaşılan üç boyutlu sanal alanları ve içindeki sanal temsilleri tanımlayan metaverse, romanın üstünden henüz bir yıl bile geçmeden aynı isimli bir oyunla karşımıza çıkmıştı. Devamında benzer birkaç deneme daha olduysa da romandakine en yakın hali, 2003 yılında piyasaya sürülen “Second Life” (SL) adlı platformda kendini gösterdi. 1996 yılında ABD’nin San Francisco şehrinde; ofislerinin bulunduğu sokağın ismiyle kurulan Linden Labs tarafından geliştirilen SL, adından da anlaşılacağı gibi “ikinci hayatı” temsil ediyordu. Dileyen herkes bu açık kaynaklı ve ücretsiz oyunu indirip kendi karakterini (avatarını) yaratıyor, kendine bir yurt ve meslek edinebiliyor, ev inşa edip, arkadaşlıklar kurabiliyordu. Yine dileyenler bazı ekstra sanal ürün ve ayrıcalıklar için gerçek para karşılığında aldıkları ve sadece SL içinde geçerli Linden dolarlarını harcıyordu. Haliyle bazıları da aynı para birimiyle kazanç sağlayarak geçimini sürdürüyordu. SL 2000’li yılların başlarında o kadar popüler hale geldi ki hemen her şirket onun içinde mağaza açma yarışına girdi. Devletler dahi kayıtsız kalamadı. Sırasıyla Maldivler, İsveç, Estonya, Kolombiya, Sırbistan, Filipinler, Malta ve Arnavutluk SL içinde “büyükelçilik” binaları kurdular. Sırbistan ve İsrail hükümetleri, ülkelerinin birebir sanal örneklerini kurmaya koyulurken, dini odaklar da ibadethanelerini hizmete açtı. Hatta Mısırlı bir grup, satın aldığı sanal adada müslümanların Hac ibadetini gerçekleştirmesi için Kabe’nin kopyasını inşa etti. SL evreni tarihi boyunca konser, lansman gibi sayısız etkinliğe evsahipliği yaptı. Türkiye’den ilk olarak Vestel’in (bir ada satın alarak) mağaza açtığını da unutmayalım. SL’daki sanal karakter ve yapılar için sanal kostüm diken sanal terziler, sanal mobilya tasarlayan ve üreten sanal mimar ve marangozlar kısa sürede ciddi gelir elde etmeye başladı. Ne var ki o dönemin yetersiz internet altyapısı ve yazılımları, gayrisafi hasılası yıllık 500 milyon doları geçen SL’in gelişiminin önündeki en büyük engeli oluşturdu. Oyun bugün hala herkese açık ve faal ancak tahtını çoktan Roblox, Minecraft gibi seçeneklere bıraktı.
Story’de kalmayacak hayaller
Yine de “metaverse” kavramının gündemde hiç olmadığı kadar yer tutması, halen 111 farklı dilde 2,8 milyar üyeye hizmet veren dünyanın en büyük sosyal ağı Facebook’un kurucusu Mark Zuckerberg ile oldu. “Zuck”, geçtiğimiz Temmuz ayında en büyük hedefinin Facebook’u bir metaverse evrenine çevirmeyi hedeflediğini söyledi. Bu adım “metaverse”ün bir oyunun ötesine geçip Snow Crash romanındaki gibi tam bir paralel evrene dönüşmesi adına heyecan verici. Böylesi bir dönüşümün adresi Facebook olabilir mi, pek net değil. Ancak gelişen internet altyapısı, güçlenen bilgisayar ve mobil cihazlar, yaygınlaşan ve ucuzlayan sanal gerçeklik (VR) aksesuarlarıyla “gerçeğe” hiç olmadığı kadar yakın olduğu da ortada. Covid-19 salgını yüzünden ekranlara hiç olmadığı kadar dönmüş yüzler ve her anlamda giderek daha tatsızlaşan gerçek dünyaya nispet yaparcasına renkli, özgür, bol seçenekli ve en önemlisi “hijyenik” bir sanal evren, çok sayıda insan için öncelikli tercih olmaya aday. Girişim fırsatları adına çok daha fazla imkan sunduğuna da şüphe yok. Bir başka deyişle; ticaretten eğitime hemen her şeyin internet üzerinden yapılma eğiliminde olduğu bu dönemde “sanal alem”, gerçeğin kendisine dönüşmeye hiç olmadığı kadar yakın. İlhamını aldığı Snow Crash romanındaki gibi yetki ve kudreti elinde toplamış özel şirket ve girişimcilerin eline geçtiği bir cehenneme dönüşme ihtimali gibi.Oxford Üniversitesi kanser aşısını insan üstünde denemeye hazırlanıyor
İsviçre merkezli mahremiyet odaklı e-posta hizmeti ProtonMail, kullanıcısı olan bir Fransız aktivistin IP bilgisini İsviçre emniyetiyle paylaştığının ortaya çıkmasıyla eleştirilerin merkezi oldu. Şirket bu kararını sözleşmesinde de belirttiği “sıra dışı haller” koşulunu öne sürerek savundu. Aynı açıklamada İsviçreli kurumların ProtonMail’den sadece 2017 yılında 3 bin 572 hesap için benzer talepte bulunduğu ortaya çıktı. Ne kadarına olumlu yanıt verildiği henüz bilinmiyor. Belaruslu hacker’lar, ülkenin bağımsızlığına kavuştuğu 1994’ten bu yana başkanlık koltuğunda oturan Alexander Lukashenko’yu devirmek için ortak eyleme başladı. İlk safhada kamuoyundan saklanan yolsuzlukların belgeleri paylaşıma sunulacak. Google, Taliban’a yönelik güvenlik endişelerini gerekçe göstererek Afgan yönetimine ait bazı e-posta hesaplarına erişimi engelledi. Apple, kullanıcılarının iCloud hesaplarını yasa dışı içeri yönelik inceleme kararını şimdilik ertelediğini açıkladı. Kararın yoğun protestolar yüzünden alındığı düşünülüyor. iPhone 13 ile yeni nesil Apple Watch’un tanıtılacağı Apple etkinliğinin tarihi 14 Eylül olarak açıklandı. Lansman internetten canlı ve herkese açık olarak yayınlanacak. Apple’ın “Project Titan” adıyla 2014’ten bu yana üstünde çalıştığı otomobil için Toyota ile görüşmeler yaptığı iddia edildi. Markanın daha önce aynı kapsamda Güney Koreli SK Group ve LG ile de görüştüğü biliniyor. Apple’ın aynı kapsamda bir paravan şirket üzerinden Chrysler’den 125 milyon dolara bir araç test pistini aldığını ve yine bu hafta Mercedes’ten bir grup mühendis transfer ettiğini de bilgilerimiz arasına ekleyelim.
