İnsanlarda mutlu olmaya ve genel olarak negatif buldukları duygulardan, mesela üzüntü veya öfke gibi duygulardan mutlak olarak kaçınmaya yönelik sorunlu bir çaba var. Elbette bir tür olarak Homo sapiens de diğer türler gibi genel olarak acı ve üzüntü gibi negatif duygulardan kaçınan, mutluluk ve huzur gibi pozitif duygulara yönelen, kısmen “hedonistik” olarak tanımlayabileceğimiz bir doğaya sahiptir. Bunun seviyesi elbette tartışmalıdır, sonuçta ekstrem bir nicel hedonist (“hazcı”) ile, yaşadığı hayattan tatmin olmaya çabalayan birinin mutluluk ve haz arayışı bir değildir. Ancak bu mutluluk arayışı, hayatımızda kaçınılmaz olan negatif duyguların varlığını veya anlamını görmezden gelme ve onları baskılama boyutuna ulaştığında, öncelikle psikolojiyle, daha temeldeyse biyolojiyle çelişen bir doğaya bürünmektedir. Ve bu çizgi, bana kalırsa, hastalık sınırının (en azından bir “sorun” sınırının) aşıldığı yerdir. Elbette belirli psikoloji akımlarının ve onların sızdırdıklarından doğan belirli kişisel gelişim akımlarının bu saplantılı mutluluk algısına etkisi büyüktür. Örneğin 1990’larda Martin Seligman’ın insan mutluluğu üzerine çalışmaları ve buradan yola çıkarak insan mutluluğunu merkeze koyan bir anlayışa önderlik etmesi, son 40 yıldır kişisel gelişim ve psikoloji raflarının insan mutluluğunu maksimize etmeye çabalayan kitaplarla dolup taşmasına neden oldu. Ne var ki Gallup tarafından hazırlanan Dünya Mutluluk Raporu’na göre, son 40 yıldır insanların mutluluk düzeyi ya hiç değişmedi ya da ABD’deki gibi, en azından 2005 yılından beri hafifçe azaldı. Dolayısıyla ya bu saplantılı mutluluk psikolojisi çalışmıyor veya çalışıyorsa bile, insanları mutsuzlaştırıcı olayların etkisi o kadar büyük ki, saplantılı mutluluk arayışının sebep olduğu yükselmeyi dengeleyip hatta bazı yerlerde aşağı çekiyor.
Tek bir tanımı yok
“Geçmiş çok daha iyiydi” nostaljisini bir kenara bırakıp, çalışmayanın saplantılı mutluluk arayışı olduğunu varsayacağım. Çünkü bu, mutluluğun çalışma biçimine dair bildiklerimize de daha uygun olan açıklama. Mesela Hennifer Hecht’in Mutluluk Efsanesi kitabını okuyacak olursanız, mutluluğun tek bir tanımı ve tipi olmadığını, hayatınızda mutluluk duymaya çalıştığınız örneğin 5 alan varsa bunların 5’inde de mutlu olduğunuzda bu mutlulukların toplanarak “über bir mutluluk hali” yaratmayacağı, hatta bazı mutluluk çeşitlerinin birbiriyle çatıştığını görebilirsiniz. Dahası, her alanda mutlu olmayı beklemek veya bu yönde bir çaba sarf etmek de anlamsız, çünkü bu mümkün değil: Eğer mutluluk türleri birbiriyle çatışıyorsa, bırakın biyoloji veya psikolojiyi, bu çatışan parametreleri maksimize etmeniz matematiksel olarak imkansızdır; olsa olsa optimize edebilirsiniz. Örneğin birçok başarılı girişimcinin aile hayatı belli bir zenginlik düzeyine ulaşana kadar, dolayısıyla zamanı parayla satın alabilecek noktaya gelene kadar, oldukça kısıtlıdır. Bu kişilerin iş hayatındaki mutluluğu maksimize ederken, aile hayatındaki mutluluğu maksimize etmesi imkânsız değilse bile çok zordur. Buna, 2-3 diğer alandaki mutluluğu daha eklediğiniz anda, her alanda mutluluğun imkansızlığını görmüş olursunuz.
