Bu yeni dış şok bizi yumuşak karnımızdan vurdu

Rusya’nın Ukrayna’ya başlattığı işgal harekatının ikinci haftasını geride bırakırken, savaşın küresel ekonomi ve Türkiye ekonomisine olası faturası da yavaş yavaş netleşiyor. İlk etapta devreye alınan çeşitli yaptırım kararları sonrası başta enerji olmak üzere tüm emtia fiyatlarında görülen yukarı hareket ekonomilerde ve piyasalarda tüm hesapların yeniden yapılmasını gerektirecek boyutta. Gelişmeler para politikalarını normalleştirmeye hazırlanan başta FED olmak üzere gelişmiş ülke merkez bankalarını da daha temkinli bir pozisyon almaya iterken, piyasalardaki oynaklık durulmadan sağlıklı bir karar alabilmek zorlaşmış görünüyor. Savaşın ilk etkisi yıla zaten belirgin artışla giren petrol ve diğer emtia fiyatlarının bir kademe daha yükselmesi ve ülke risk priminin artması şeklinde olmuştu. Ham petrol fiyatı son günlerde yeni bir atakla 125 doları aşarken, tüm emtialar endeksinin yılbaşından bu yana artışı dolar bazında yüzde 30’u geçmiş durumda. Ülke risk primi göstergesi CDS oranları ise Türkiye için 710 seviyesini aşarak rekor kırdı. Bu ise yüzde 10’un üzerinde bir oranla iflas riskinin fiyatlandığını yansıtırken, bu gelişmede Türkiye’nin ekonomik büyüklüğüne oranla en çok ithal enerji ürünü kullanan ülke (enerji ithalatının milli gelire oranı yüzde 6’nın üzerinde) olması etkili oluyor. Bu bağlamda, bu haftanın yazısında mevcut konjonktürü de dikkate alarak son gelişmeler sonrası Türkiye ekonomisine olası yansımaları 5 ana başlık üzerinden ele aldım. Kesin sonuçlara varmak şu aşamada zor olsa da, gidişat hakkında genel bir fikir verebileceğimi umuyorum. Dış ticaret ve turizm gelirleri: Kayıp olacak, boyutu henüz belirsiz Türkiye 2021’de Rusya’ya 5.8, Ukrayna’ya ise 2.9 milyar dolar ihracat yaparken, iki ülkenin Türkiye’nin ihracatı içindeki toplam payı yüzde 4 olarak gerçekleşti. İthalat ise Rusya’dan 29 ve Ukrayna’dan 4.5 milyar dolar olmak üzere toplamdan yüzde 12.4 pay alıyor. Diğer yandan, Türkiye geçen yıl Rusya’dan 2.4 Ukrayna’dan ise 0.9 milyar dolar turizm geliri elde etmiş, 2021’de bu iki ülkeden gelen turizm gelirleri Türkiye’nin toplam turizm gelirinin yüzde 14’ünü oluşturmuştu. Rusya ve Ukrayna kaynaklı ihracat ve turizm gelirlerinin toplamda 12 milyar dolara ulaştığı hesaplanıyor. Türkiye doğal gaz ithalatının da yaklaşık üçte birini Rusya’dan sağlıyor. Ayrıca, Türkiye’nin geçen yıl 4.4 milyar dolar olan toplam buğday ve buğday ürünleri ithalatında Rusya’nın payı 2021’de yüzde 66, Ukrayna’nın payı ise yüzde 18.5 düzeyinde gerçekleşmişti. Cari denge etkisi: 30 milyar dolar üzeri açık görülebilir Cari dengede ise 2021 yılı son ayına kadar devam eden iyileşme eğilimi enerji maliyetlerinde görülen küresel artış eğilimiyle tersine dönmüş görünmekte. Yılın ilk iki ayında Türkiye’nin toplam enerji ithalatı geçen yılki 5.4 milyar dolar seviyesinden 16.8 milyar dolara yükselirken, buradaki artışın büyük kısmı petrol ve doğal gaz fiyat yükselmesinden kaynaklı gibi görünüyor. Bu durumda ilk iki ayda verilecek cari açığın 12-13 milyar dolar aralığına çıkarak geçen yıl aynı döneminin üç katından fazla gerçekleşeceği anlaşılıyor. Daha da kötüsü, fiyat artışlarının Mart ayında da devam etmesiyle aylık enerji ithalatının 10 milyar doların üzerine çıkması söz konusu olacak gibi duruyor. Geçen yıl toplam enerji ithalatı 50.7 milyar dolar olmuştu. Diğer taraftan, savaş halinin uzaması durumunda turizm ve ihracat kaynaklı gelir kayıpları da cari denge üzerinde olumsuz etkide bulunabilir. Bu doğrultuda, TCMB’nin bu yıl cari fazla beklentisinin hiç gerçekçi olmadığını ve mevcut eğilimlerin korunması durumunda cari açığın bu yıl 30 milyar dolar civarına ulaşabileceğini düşünüyorum. Enflasyon, kur ve para politikası: TÜFE yüzde 70 ve ÜFE yüzde 150 olabilir Enerji fiyatlarının TÜFE sepetindeki payı yüzde 12.6 gibi yüksek bir oran. Elektrik ve doğal gaz fiyatlarında uygulanan sübvansiyona karşılık eşel mobil uygulamasının bitmesi ve akaryakıt fiyatlarının uluslararası piyasalara endeksli hale gelmesi, maliyetler üzerinden doğrudan ve hizmet fiyatları üzerinden dolaylı olarak enflasyon etkisinin belirgin olacağını gösteriyor. Benzin, LPG, motorin, tüp gaz, kömür ve odun gibi enerji kalemlerinde görülecek ortalama yüzde 15’lik fiyat artışının doğrudan TÜFE etkisi 1 puan düzeyinde. Üretici fiyatlarını belirleyen TL cinsinden ithalat fiyatları yıllık artışı ise tüm emtialardaki artış nedeniye Mart başında yüzde 170 seviyesine ulaştı. Bu veri, Şubat ayında yüzde 105’e çıkan ÜFE’nin artış eğilimini sürdüreceğini işaret ediyor. Dolayısıyla TÜFE ve ÜFE için zirve noktası yüzde 70 ve yüzde 150 düzeylerinde olabilir. Kur ve para politikasının ise tamamen kur korumalı mevduat (KKM) enstrümanının başarılı olması üzerine inşa edildiği malum. Nitekim, bu enstrümana olan ilgiyle beraber 4 Mart sonu itibarı ile KKM’ye yönelen tutarın 539 milyar TL’ye ulaşması, döviz kurlarında oynaklığı azaltarak TCMB’nin elini kısa vadede rahatlatmıştı. Ancak yüksek enerji maliyetleri nedeniyle dış ticaret açığının yılın ilk iki ayında belirgin artışa geçmesi ve Rusya-Ukrayna savaşı eksenli cari denge üzerindeki diğer riskler, dövizde oluşan dengenin kalıcı olamayabileceğini düşündürerek kurlarda yukarı yönlü hareketi başlatırken, bu baskının artması durumunda TCMB’nin gevşek para politikası duruşunu korumasını zorlaştırabilecektir. Nitekim, başta BOTAŞ olmak üzere Banka tarafından KİT’lere yapılan döviz satışı Şubat ayında 5 milyar 368 milyon dolar ile rekorunu yenilerken, son beş ayda KİT’lere yapılan satış 15 milyar 356 milyonn dolara ulaşarak ihracat ve KKM’den TCMB’ye gelen döviz akışının birikime dönüşemediğini göstermiştir. Bütçe: Hem olumlu hem de olumsuz etkiler gözlenecek Büyüme eğiliminin iç talep kaynaklı olarak yavaşlama olasılığının artması, vergi yapılandırmalarından benzer boyutta katkı beklenmemesi, hükümetin dar gelirli gruplara destek amaçlı aldığı ve alacağı yeni tedbirler, elektrik ve doğal gaz fiyatlarında sübvansiyonun devam etmesi ve kur korumalı mevduatın getirebileceği olası yükler 2022 yılında bütçe açığına yönelik yukarı yönlü risklerin halen ağır bastığını düşündürüyor. Buna karşılık, eşel mobil sisteminin uygulanmaması ile akaryakıttan alınan ÖTV tutarlarının başlangıç seviyelerine geri dönmesi ve buna ek olarak alkollü içki ve tütün üzerinden alınan ÖTV tutarlarının artırılması bütçe gelirlerine belirgin ek katkı sağlayacaktır. Geçtiğimiz yıl akaryakıt fiyatları eşel mobil sistemiyle desteklenmişti. Ancak ÖTV gelirlerinin sıfırlanması ve enerji maliyetlerinin dayanılmaz hale gelmesi sonucu bütün akaryakıt ürünlerinde litre başına alınan ÖTV tutarları 2020 yılı seviyelerine geri dönmüş bulunuyor. Bu doğrultuda, petrol ve doğalgaz ürünlerinden aylık ÖTV geliri Ocak ayında 4.2 milyar TL’ye ulaşırken, bu kalemde bu yılın bütçe hedefi olan 31.5 milyar TL’nin belirgin aşılacağını gösteriyor. Ayrıca, alkollü içkiler ve tütün ürünlerinde ÖTV tutarını sabit tutma politikasından da vazgeçilirken, yıl başındaki vergi ayarlaması sonrası Ocak ayında bu kalemden elde edilen gelir 12.1 milyar TL oldu. Bu eğilimin korunması durumunda bu kalemden sağlanacak toplam ÖTV, 97 milyar TL olan bütçe hedefini yüzde 50 kadar aşabilecek gibi durmaktadır. Ancak elektrik ve doğal gaz sübvansiyonlarının devamı durumunda bu ilave gelirler de yeterli olmayabilir. Zira, fiyatların bu kadar yüksek olmadığı geçen yılın Aralık ayında bile, BOTAŞ’a 40 milyar TL ve EÜAŞ’a 9.5 milyar TL bütçeden destek verilmek durumunda kalınmıştı. Milli gelir: Yukarı yönlü riskler azaldı, aşağı yönlü riskler küresel ekonomiye bağlı Öte yandan, Rusya eksenli olaylar, küresel büyüme ve Türkiye’nin turizm ve ihracat gelirlerini etkileyebilecek gelişmeler ise büyüme açısından aşağı yönlü risk olarak takip edilmelidir. Aslında Rusya’nın küresel milli gelir ve ticaretten aldığı payın yüzde 1.9 ile düşük olması küresel ekonomiye olası etkisi açısından sınırlı bir riske işaret etse de, Rusya’nın enerji piyasasındaki belirgin payı ve buğday ile bazı endüstriyel minerallerin üretimindeki görece yüksek payı küresel etkiler açısından ihmal edilemeyecek boyutta. Türkiye’de elektrik tüketimi, kredi kartı harcamaları ve ihracat gibi sık frekansta açıklanan diğer öncü göstergeler yılın ilk iki ayında büyüme eğiliminin korunduğunu ancak yıllık artışların daha sınırlı olabileceğini düşündürüyor. Milli gelir endeksinin tarihi zirvesinde olmasının da katkısı ile çeyrekten çeyreğe artışların yatay kaldığı senaryoda yüzde 3 büyümeye ulaşmak zor görünmemekte.. Dönemsel değişimlerin sınırlı da olsa pozitif olması durumunda ise yüzde 5’e ulaşmak mümkün dururken, sadece çeyrekten çeyreğe düşüş veya düşüşler görülmesi durumunda yüzde 3’ün altındaki büyüme tahminleri gerçekçi olacak. Ancak savaşın uzaması durumunda büyüme açısından yukarı yönlü risklerin ortadan kalkacağı, risklerin aşağı yöne dönmesi ise ancak küresel ekonomiye etkilerinin belirginleşmesi durumunda söz konusu olacaktır.

Haluk Bürümcekçi

Diğer Yazarlar

Yeni milliyetçilik çağı

Kanser tedavisinde çığır açan teknoloji

Orman yangınlarına karşı herkes sorumlu

Toksik maskülenlik yerini pozitif maskülenliğe bırakıyor

Siber iktidar mücadelesi

Bu yeni dış şok bizi yumuşak karnımızdan vurdu