Hangi taşı kaldırsak altından Merkez Bankası çıkacak

Son dönemde alınan yeni kararlar ile Merkez Bankası’nın ekonomi ve piyasalar üzerinde oynadığı rolün belirgin arttığını düşünüyorum. Bunları ve olası etkilerini aşağıda anlattım, bu gelişmenin olumlu olup olmadığı konusundaki kararı ise okuyucuya bırakıyorum. “Bağımsız” merkez bankamız zaten uzun bir süredir enflasyonun çok altında bir politika faizini koruyarak tasarruf sahibini cezalandırmayı, borçlu kesimleri ödüllendirmeyi, döviz rezervlerinin piyasaya satışına izin vererek ve kur korumalı mevduatın bir bacağında aktif rol oynayarak kurları aşağı yönde baskılamayı sürdürüyor. Şimdi ise üç ayrı karar ile hem etki alanını genişletirken hem de para ve döviz piyasasındaki gücünü artıracak. Bunların ilki, mal ihracatından yaptığı döviz alımlarında oranın yüzde 25’den yüzde 40’a çıkarılması ve buna ek olarak başta turizm olmak üzere hizmet gelirlerinin de kapsama dahil edilmesi oldu. İkincisi, ihracatçılara ve turizm sektörüne kullandırılacak kredilerin TCMB kaynağından karşılanması olurken, son olarak da tahvil ikinci piyasasında piyasa yapıcısı bankalara ihalelerde yapılan alımların iki katına kadar tutarı TCMB’ye satma imkanı getirilmesi sayılabilir. TCMB’nin genelgesine göre ihracatçıların TCMB’ye döviz satışında oran yüzde 25’ten yüzde 40’a çıkarıldı. TCMB’nin hizmet ihracatı gelirleri için aldığı yeni karara göre de, turizm başta olmak üzere hizmet ihracatından sağlanan gelirin bankalara döviz olarak satılması durumunda dövizin yüzde 40’ı Merkez Bankası’na gidecek. Türkiye’nin mal ihracatı 2021 yılında 225 milyar dolar, hizmet ihracatı ise 58 milyar dolar, yani toplamda 283 milyar dolar olarak gerçekleşmişti. Bu tutarın yüzde 40’lık kısmı ise 113 milyar dolar ediyor, yani neredeyse her ay TCMB kasasına 10 milyar dolar girerken karşılığında piyasadaki TL artacak. Yönetilen kur rejimi! Eski oranlarla bir süredir zaten her ay yaklaşık 5 milyar dolar TCMB’ye yönleniyordu, ancak banka bunların önemli bir kısmını başta BOTAŞ olmak üzere KİT’lere ve diğer kurumlara sattığından döviz rezervlerinde iyileşme sağlayamamıştı. Şimdi bunun iki katı döviz girişi beklenirken, bankanın döviz piyasası üzerindeki kontrolü daha da güçlenmiş olacak. Zaten uzun bir süredir serbest dalgalı kur rejimi uygulanmadığını söylüyorduk, bu tür hamlelerle yönetilen kur rejimi hakimiyetini perçinlemiş olacak. Öte yandan, Erdoğan’ın geçtiğimiz günlerde açıkladığı 100 milyar liralık ihracatçı, 50 milyarlık turizmci kredisinin fonlaması TCMB tarafından sağlanacağı ve kredilerin, döviz gelir taahhüdü karşılığında sağlanacağı ve önceliğin ithal ikamesinde kullanılabilecek makine ve teçhizat yatırımlarında olacağı ve bu yatırımlarda da yerli makine yatırımları önceliklendirileceği açıklanmıştı. Söz konusu krediler yüzde 9’a kadar inen yıllık faiz oranı ve 2 yılı ödemesiz 3 ila 10 yıl arası vade ile kullandırılacak. TCMB halen TL cinsi kredi kullandırımını belirgin hızlandırmış durumdaydı. TL olarak kullandırılan reeskont kredileri 8 Nisan itibarı ile 33.3 milyar TL’ye, yatırım taahhütlü avans kredileri ise 3.2 milyar TL’ye ulaşmıştı. TL cinsi reeskont kredileri için ayrılan limit 5 milyar dolar olduğundan bu rakamların önümüzdeki haftalarda artışını sürdürmesini beklerim. Böylece eğer yeni bir gelişme olmazsa, bankanın yaklaşık 225 milyar TL’lik kaynağı kredi olarak kullandıracağı söylenebilir. Diğer taraftan bankanın uzun vadeli faizlere doğrudan müdahale etme imkanı ve bunları aşağı yönde etkileme gücü Nisan ayında Piyasa Yapıcı bankalara 2022 yılında açılmış olan sabit kuponlu Devlet İç Borçlanma Senedi (DİBS) ihalelerinden yaptıkları alımın iki katına kadar Merkez Bankası’na sabit kuponlu DİBS satabilme imkanı getirilmesi ile belirgin artmış oldu. Bu alımların başlamasıyla 6 Nisan’da yüzde 26 olan 10 yıl vadeli faiz yüzde 22.5’e gerilemiş durumda. Öte yandan, TCMB yılbaşından beri gerçekleştirdiği DİBS alımlarıyla 15 Nisan itibarıyla DİBS portföyünü geçen yıl sonundaki 74.1 milyar TL’den 85.7 milyar TL’ye yükseltmiş durumda. Bankanın aktif büyüklüğü ise 6 Nisan itibarıyla yaklaşık 2 trilyon TL. Bankanın yıllık Para ve Kur Politikası metninde açıkladığı açık piyasa işlemleri için gerekli olan tahvil portföyünün tavan değerinin bilanço büyüklüğünün yüzde 5 oranında olması kuralına göre TCMB’nin tahvil portföy büyüklüğünü 100 milyar TL’ye kadar yükseltme hakkı bulunuyor. Banka bu oranı gerekli bulması durumunda yukarı da çekebiliyor. Dolayısıyla, bu kanaldan da bir taşla birkaç kuş birden vurmuş oluyor. Bankaların faizi yükseltmeden tahvil portföyünü boşaltmasını ve Hazine ihalelerine daha rahat bir şekilde girebilmesini, tahvil getiri eğrisini kontrol etmesini, isterse parasal genişlemeyi hızlandırmasını aynı anda sağlayabiliyor. Bunlara ek olarak, önceki yazımda TCMB’nin Hazine’ye aktarımlarının kamu harcama alanı yaratarak para arzının genişlemesine ve enflasyonist baskıları yükseltmesine dikkat çektiğimi de hatırlatırım. Yukarıda aktardığım bütün bu yeni gelişmeler de, TCMB’nin yüksek enflasyonla mücadelesine zarar verecek bir yeni yüksek boyutlu parasal genişleme hamlesi içinde önemli bir mesafe katettiğini düşündürüyor. Şaşırtan şeffaflık Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan mart ayı bütçe sonuçları, TCMB’nin temettü ödemesi son kısmı, doğrudan ve dolaylı vergilerden yüksek tahsilat ve vergi yapılandırmalarından sağlanan katkıya karşılık başta BOTAŞ olmak üzere KİT’lere yüksek sermaye transferi ve Kur Korumalı Mevduat (KKM) maliyeti nedeniyle bütçede geçen yılın aynı ayına göre kötüleşme gözlendiğini yansıttı. Martta bütçe 69 milyar TL açık verirken, son 12 ayda verilen açık 184.2 milyar TL’ye yükseldi. KİT’lere sermaye desteklerini gösteren borç verme kalemi ise aylık 41 milyar TL’ye yükselirken, bunda BOTAŞ’a yapılan 37.8 milyar TL destek etkili oldu. BOTAŞ’a ayrıca görev zararı olarak 1.7 milyar TL verildi. BOTAŞ’a son 10 ayda yapılan toplam transfer ise 126.7 milyar TL’ye ulaştı. Hazine ve Maliye Bakanlığı mart ayı ile birlikte KKM hesaplarından oluşan giderleri de açıklamaya başladı. Buna göre mart ayında KKM hesaplarında kur artışı nedeniyle doğan fark için yapılan ödemeler 11.7 milyar TL oldu. Bakan Yardımcısı Yavilioğlu ise, bütçe verileri sonrası yaptığı açıklamada, 8 Nisan 2022 ‘ye kadar vadesi dolan hesaplara Bakanlık tarafından 13.2 milyar TL, Merkez Bankası tarafından 1.6 milyar TL’lik destek ödemesi gerçekleştirildiğini belirtti. Yavilioğlu vazgeçilen kurumlar vergisini 10.2 milyar TL olarak açıkladı. 25 Mart’ta yayınlanan yazımda “Mevcut kur seviyesi ile mart ayındaki ödemelerin toplam maliyeti yaklaşık 14.5 milyar TL görünürken, bunun yüzde 90’ı Hazine, kalan yüzde 10’u TCMB tarafından karşılanacak. Nisan ayı dönüşlerinin toplam maliyeti ise 8.5 milyar TL civarı hesaplanırken, bunun yüzde 75’i Hazine, kalan yüzde 25’i TCMB tarafından karşılanacak. Mevcut kur seviyesi ile şu ana kadar gerçekleşen tüm işlemlerin olası toplam maliyetinin ise yaklaşık 38 milyar TL olduğunu tahmin ediyorum” şeklindeki tahminlerimle, açıklanan gerçekleşmelere çok yakın saptamalarda bulunmuştum. Ancak bundan sonraki dönemde dönüşlerin daha yüksek kur seviyelerinden ne ölçüde yenileneceğine bağlı olarak yukarıda verdiğim maliyet tahminini yenilemenin giderek imkansız hale geleceğini, bu noktadan sonra maliyetlerin takibinin ancak Hazine’nin Merkezi Yönetim Bütçesi’nde farklı bir kalemde yansıtması durumunda mümkün olabileceğini, böylesi bir şeffaflığı ise şu aşamada beklemediğimi söylemiştim. Bu tahminimde yanılmış olmaktan ise çok memnunum. Vergi veren her vatandaşın toplanan paraların nereye gittiğini görmesi demokrasi ve hukuk devletinin temelini oluşturur. Öte yandan, KKM’ye ilişkin TCMB’nin fark ödemelerinin ise bankalar üzerinden gerçekleşeceği için bankalar mevduatında artış yani parasal genişleme olarak karşımıza çıkacağını da hatırlatırım.

Haluk Bürümcekçi

Diğer Yazarlar

Çeşme Marina ve Plaj Dokuzbuçuk

Evin bahçesindeki potadan Euroleague’e

Hiçbir şey bir ipucu mudur?

Orman yangınlarına karşı herkes sorumlu

Antikahraman bir şerif...

Hangi taşı kaldırsak altından Merkez Bankası çıkacak