İlk çeyrekte neyin üstesinden geldik, neyin altında kaldık?

Yılın ilk çeyreğini geride bırakırken Türkiye ekonomisinde gözlenen eğilimlere yakından bakmanın faydalı olacağını düşündüm. Bakalım gerçekten de Hazine ve Maliye Bakanı Nebati’nin dediği gibi kur ve faizin üstesinden gelip, sırayı enflasyona getirmiş miyiz? Faizi daha geçen yıldan enflasyonun belirgin altına indirerek kurları patlatmıştık, vatandaş tüm parasını döviz çevirmesin diye kur korumalı mevduat başlatarak kur riskini kamuya yükledik, buradan gelen dövizlerle piyasanın talebini karşıladık. Buna rağmen kurlar yılbaşına göre yüzde 12 artmış durumda. Uluslararası emtia ve enerji fiyatlarındaki yükselişin nereye kadar devam edeceğine ilişkin belirsizlikler altında enflasyon görünümünde hızlı bozulma eğilimi sürüyor. Mart ayında TÜFE yüzde 5.46 artarken, yıllık TÜFE de yüzde 61.1’e yükseliş gösterdi. Bu ise son 20 yıl içinde görülen en yüksek değer oldu. TÜFE % 70-75’i görür Yıllık enflasyondaki artışta hem gıda hem de gıda dışı grupların hepsinde TL’deki değer kaybı ve enerji fiyatlarındaki artışın yansıtılmasıyla gözlenen fiyat artışları etkili oldu. Gıda fiyatlarının yüzde 4.73 ve enerji grubu fiyatlarının yüzde 11 artması bu gelişmede belirgin rol oynadılar. Ancak gıda ve enerji dışı enflasyon baskısı da hiç de az değildi. Çekirdek enflasyon göstergesi B endeksi yüzde 51.3’e ve C endeksi yüzde 48.4’e yükselerek yeni tarihi zirvelerini gördüler. Öte yandan, yurt içi ÜFE yıllık değişiminin yüzde 115 ve üretim için ana girdi olan ara malı ve enerji fiyat değişiminin yüzde 122.9 ve yüzde 214.9’a yükselmesi, maliyet baskılarının daha da güçlendiğini düşündürüyor. Buna ek olarak, yurt içi ÜFE ve TÜFE enflasyonu arasındaki fark bu ay 53.9 puana ulaşarak rekorunu açık ara yenilemiş durumda. Öte yandan, kurlardan etkilenmeyen hizmet enflasyonunun yıllık yüzde 36.7 ile belirgin yükseldiği ve bu seviyenin endeksin tarihi zirvesi olduğu, bu gelişmede ise lokanta-oteller ile ulaştırma gruplarında gözlenen artışların etkili olduğu izleniyor. Kısa vadede, tedarik zincirlerindeki aksamanın arz üzerine getirdiği kısıtlamalar ve artan jeopolitik risklerle küresel çapta enerji ve emtia fiyatlarının yükselişini sürdürmesinin (CRB tüm emtialar endeksi dolar bazında yılbaşından bu yana yüzde 27’nin üzerinde artmış durumda) olumsuz yansımaları görülmeye devam ediyor. Ekonomik aktivite ve iç talebin ilk çeyrek sonunda henüz sınırlı güç kaybetmesi üretici fiyatlarında gözlenen yıllık yüzde 115 civarı artışın tüketiciye daha fazla yansıtılması olasılığını da artırmaktadır. Dolayısı ile, TL’de bugüne göre daha fazla değer kaybının gözlenmediği durumda bile enflasyonun göreceği tepe noktasının yüzde 70-75 aralığına kadar ulaşabileceğini sonrasındaki gerilemenin ise ancak yılın son iki ayında baz etkisi nedeni ile olabileceğini düşünüyoruz. Öte yandan, merkezi yönetim bütçesi yılın ilk iki aylık döneminde 49.3 milyar TL düzeyindeki TCMB kar aktarımı avans ödemesinin de katkısı ile 99.8 milyar TL fazla verirken, Hazine’nin Mart ayı nakit dengesine ilişkin ilk sinyaller çok yüksek açık verildiğine işaret ederek bu olumlu görünümün korunamadığına işaret etti. Büyüme eğiliminin iç talep kaynaklı olarak yavaşlama olasılığının artması, vergi yapılandırmalarından benzer boyutta katkı beklenmemesi, hükümetin dar gelirli gruplara destek amaçlı aldığı ve alacağı yeni tedbirler, elektrik ve doğal gaz fiyatlarında sübvansiyonun devam etmesi ve kur korumalı mevduatın (KKM) getirebileceği olası yükler 2022 yılında bütçe açığına yönelik yukarı yönlü risklerin halen ağır bastığını düşündürüyor. Cari açık hedefi aşar Cari dengede ise enerji ve emtia fiyatlarının yükselişini hızlandırmasının olumsuz etkileri daha ilk aylardan görülmeye başlandı. Geçen yıl 71 dolar olan ortalama ham petrol fiyatının ilk çeyrek ortalaması 100 dolar seviyesinde gerçekleşirken, bu dönemde Türkiye’nin toplam enerji ithalatı geçen yılın 7.1 milyar dolar değerinden 25 milyar dolara fırladı. Ocak ayında 7.1 milyar dolar cari açık verilirken, ilk sinyaller Ocak-Mart döneminde açığın 17 milyar dolara ulaşacağı yönünde. Dolayısıyla, enerji fiyatlarında son dönemdeki belirgin dalgalanma sonrası fiyatların hangi aralıkta oturacağı kritik önemde. Diğer taraftan, savaş halinin uzaması durumunda turizm ve ihracat kaynaklı gelir kayıpları da cari denge üzerinde olumsuz etkide bulunabilecek. Mart ayında Rusya’ya ihracatın yıllık bazda yüzde 37.9 düştüğü görülüyor. Ayrıca, küresel ekonomik aktivitenin ne ölçüde bir yavaşlama göstereceği, Türkiye’nin ihracatı ve yurt içi ekonomik aktivite ile iç talepte ne ölçüde yavaşlama olacağı da ithalatımız açısından kritik görünüyor. İlk aylarda gözlenen eğilimler, bu yıl 30-35 milyar dolar aralığında cari açık verileceğini düşündürüyor. Diğer taraftan, geçen yıl son çeyrekte yüzde 9.1 ve yıl geneli için yüzde 11 düzeyinde gerçekleşen milli gelir büyümesine ilişkin ilk sinyaller kademeli bir aktivite yavaşlaması içinde olunduğuna işaret ediyor. Yılın ilk çeyreğine ilişkin Türkiye PMI endeksi, Reel Kesim ve Tüketici Güven Endeksi ve kapasite kullanımı gibi öncü göstergeler; iç talep kaynaklı bir yavaşlamanın gözlendiğine, buna karşılık dış talebin desteği ile sanayi üretimindeki artışın daha düşük artış hızına gerilese de korunduğuna işaret ediyor. Büyümede 2021 hayal Buna karşılık, başta Rusya ve küresel büyüme sorunları olmak üzere Türkiye’nin turizm ve ihracat gelirlerini etkileyebilecek gelişmeler büyüme açısından aşağı yönlü risk olarak takip edilmelidir. Aslında Rusya’nın küresel milli gelir ve ticaretten aldığı payın yüzde 1.9 ile düşük olması küresel ekonomiye olası etkisi açısından sınırlı bir riske işaret etse de, Rusya’nın enerji piyasasındaki belirgin payı ve buğday ile bazı endüstriyel minerallerin üretimindeki görece yüksek payı küresel etkiler açısından ihmal edilemeyecek boyuttadır. Milli gelir endeksinin tarihi zirvesinde olmasının da katkısı ile çeyrekten çeyreğe artışların yatay kaldığı senaryoda bile yüzde 3 büyümeye ulaşmak zor görünmüyor. Buna karşılık, savaşın uzaması durumunda büyüme açısından yukarı yönlü risklerin ortadan kalkacağı, risklerin aşağı yöne dönmesinin ise ancak küresel ekonomiye etkilerin belirginleşmesi durumunda söz konusu olacağı söylenebilir. Para basmanın inovatif yolları Geçen haftaki yazımda TCMB’nin bütçeye bu yıl toplam gelir katkısının 71.4 milyar TL düzeyinde olacağını ve geçen yılı ikiye katlayacağını belirtmiştim. Son yıllarda Hazine’ye sürekli ve yüksek boyutlu kaynak aktarımı sağlamak için her türlü muhasebe esneklikleri sonuna kadar kullanılıyor. Bu daha sadece işin bütçe tarafı, diğer makro ekonomik etkilerine ise TCMB eski başekonomisti Prof.Dr. Hakan Kara hafta içinde yayınlanan yazısında değinmişti, aşağıda özetledim: • 2019’da Kanun düzenlemesi sonrası birikmiş ihtiyaç akçesi kullanılarak rekor transfer yapıldı. Ayrıca son dört yılda TL’nin aşırı değer kaybı sonrasında değerleme hesabında biriken miktarın önemli bölümü bir şekilde (döviz satımı, muhasebe yöntem değişikliği vb.) kâra aktarılarak kaynak transferi yüksek düzeyde tutuldu. • Sonuç olarak 2019 yılından itibaren Hazine’ye yüklü fon aktarımları gerçekleştirildi. 2011-2018 döneminde Hazine’ye yapılan transferler ortalamada kabaca milli gelirin yüzde 0.2’si iken bu değer 2019 sonrasında ortalama yüzde 1.1 oldu. Bu dönemde merkezi yönetim bütçe açığının milli gelire oranla ortalama yüzde 2.8 olduğunu düşünürsek TCMB’den Hazine’ye transferlerin büyüklüğü daha iyi anlaşılır. • Merkez Bankası’ndan Hazine’ye bu şekilde yapılan yüksek miktarlı aktarımlar enflasyon baskılarını artırır. Çünkü bu daha fazla para yaratmayı mümkün kılar. Borçlanmadan, vergi toplamadan bir kamu harcama alanı yaratır. Kamu harcadığında artan para arzının bir kısmı dövize veya ithal mallara gider. Özellikle bizim gibi enflasyonla mücadele konusunda güven vermeyen ülkelerde kur artışı ve enflasyonist baskılar ortaya çıkar. Her fırsatta parasal genişlemeye hevesli bir merkez bankası görüntüsünün verilmesi beklentileri daha da bozar. • Enflasyon dinamiklerinin giderek bozulduğu 2018 sonrasında TCMB’den Hazine’ye yapılan transferlerin artması yangına körükle gitmek gibi oldu. Kurun ve enflasyonist baskıların yükseldiği zamanlarda bir otomatik dengeleyici vazifesi görmesi gereken değerleme hesabının bu işlevi önemli ölçüde zayıflatıldı. Parasal duruşun olması gerektiğinden gevşek tutulması zaten enflasyonu raydan çıkarmışken, TCMB’den Hazine’ye bu şekilde yapılan yüklü parasal transferlerin enflasyonist süreci hızlandırdığını söylemek yanlış olmaz. • 2001 Kanunu öncesinde Hazine’ye kısa vadeli avans uygulaması vardı. TCMB Hazine’ye borç verir, kamu bu parayı harcadığında “para basılmış” olurdu. Zaman içinde bu borçların değeri bir şekilde eritilirdi. 70’lerin ortasından itibaren yaşanan kronik enflasyonun en önemli kaynaklarından biri buydu. Son dört yıldır ise Merkez Bankası bilançosu üzerindeki esneklikler sonuna kadar kullanılarak farklı türde bir para basma işlemi yapılmakta. Hazine’ye bu şekilde yapılan transferler hem parasal disiplinin hem de bütçe disiplininin ölçülmesini zorlaştırarak şeffaflığı azaltıyor. • Özetle, kamuoyu enflasyon konusunda düşük faize odaklansa da yıllardır arka planda TCMB bilançosu üzerinden Hazine’ye aktarım kanalıyla da önemli bir parasallaşma gerçekleşiyor. Yaşadığımız yüksek enflasyona bir de bu pencereden bakmakta fayda var.

Haluk Bürümcekçi

Diğer Yazarlar

Kanser tedavisinde çığır açan teknoloji

Cumhuriyetçi Parti, AK Parti'ye benzedi

Gözlerinize gözünüz gibi bakın

Dış politika sandığı nasıl etkiler?

Atma işkembeden!

İlk çeyrekte neyin üstesinden geldik, neyin altında kaldık?