Savaş gıda milliyetçiliğini körüklüyor

Pandeminin ilk dönemlerinde baş gösteren gıda milliyetçiliği, jeopolitik risklerin artmasıyla yeniden hortladı. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması ile birlikte tarım emtia fiyatlarında görülen sert yükselişler ve tedarikte artan riskler birçok ülkede paniğe yol açtı. Bazı ülkeler, gıda korumacılığı refleksiyle kendince stratejik gördüğü ürünlerin ihracatına yasaklama getirirken, dış ticarette ek vergi, kısıtlamaya yönelik ön izin ve kota uygulamaları da seçenekler arasında yerini aldı. İthalatçı ülkeler ise stoklarını sağlamlaştırmak adına alımlarını agresif şekilde artırmaya başladı. Uzmanlar, artan talep paniğinin tarım emtia fiyatları açısından yeni bir dalga yaratabileceği endişesi taşıyor. Gelin isterseniz son haftalarda ülkeler bazında alınan kararlara birlikte bir göz atalım. Ukrayna’dan kritik hamle Saldırı altındaki Ukrayna, stratejik olarak tanımlanabilecek tarım ürünlerinin önemli bir kısmında ihracatını haklı olarak askıya aldı. Ukrayna hükümeti, çavdar, yulaf, karabuğday, tuz, şeker, et ve hayvancılık ihracatını durdururken, buğday, mısır ve ayçiçek yağı ile kümes hayvanları ve yumurta ihracatına da ön izin şartı getirdi. Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, jeopolitik risklerden kaynaklanan fiyat artışlarına karşı buğday, mısır, un ve yemeklik yağ ihracatını yasaklayacaklarını duyurdu. “1945’ten bu yana en büyük krizden geçiyoruz” diyen Vucic, kendi halkının ihtiyacını karşılayacak kadar buğdayı stoklarında tutacağını açıkladı. Macaristan tahıl ihracatını durdurdu Benzer bir hamle Macaristan’dan geldi. Macaristan Tarım Bakanı Istvan Nagy, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden kaynaklanan fiyat artışları nedeniyle tüm tahıl ihracatını durdurma kararı aldıklarını açıkladı. Küçük bir tedarikçi konumundaki Moldova da Mart ayı itibariyle buğday, mısır ve şeker ihracatını geçici olarak durdurdu. Buğday stoklarını 1.5 milyon ton artıracağını duyuran Bulgaristan, resmi olarak tahıl ihracatının kısıtlanmasına yönelik bir karar açıklamadı ama ülkenin tahıl üretici birliği temsilcileri, ekstra gümrük kontrolleri ve ihracat işlemlerinin zorlaştırılarak gayri resmi yollarla “örtülü bir ihracat yasağı” uygulandığını savunuyor. Ulusal Tahıl Üreticileri Birliği Başkanı Radoslav Hristov, “Bulgaristan şu anda, resmi olarak değil ama sözlü talimatlarla malların serbest dolaşımı konusunda AB kararını ihlal ediyor” diyor. Romanya’nın da tıpkı Bulgaristan gibi tahıl ticaretinde gayri resmi bir ihracat kısıtlamasına başvurduğu belirtiliyor. Gıda korumacılığına yönelik bir hamle de Endonezya’dan geldi. Dünyanın en büyük palm yağı üretici ve ihracatçısı konumundaki Endonezya, fiyatı son 1 yılda yüzde 90 artan palm yağının ihracatına kısıtlama getirdi. Arjantin’in yeni mekanizması Geçen yıl yerel gıda fiyatlarındaki sert yükselişler sonrası sığır eti başta olmak üzere bazı tarım ürünlerinin ihracatına kısıtlama getiren Arjantin, yeniden düğmeye bastı. Önemli bir tahıl tedarikçisi konumundaki Arjantin, kendi un sanayisi için buğday tedarikini garanti altına alacak ve makarna fiyatlarının artışını frenleyecek bir mekanizma oluşturuyor. Bir başka deyişle Arjantin, stratejik gördüğü tarım ve gıda ürünlerinin ihracatına yeniden sınırlama getiriyor. Türkiye’nin yağlı tohum ve türevlerine ödediği ithalat bedeli 4,9 milyar dolar Bilindiği üzere Rusya, önceki yıldan bu yana tahıl ihracatına kota getirirken, ihracata getirdiği ek vergi uygulamasını da haftalık bazda güncelliyor. Rusya Başbakanı Mikhail Mishustin, ihracat pazarları yerine tahıl tedarikinde kendi iç tüketimlerine öncelik vermeleri gerektiğini söyledi. Aynı zamanda dünyanın en büyük gübre ihracatçısı konumundaki Rusya, amonyum nitrat ihracatına da iki aylık bir yasak getirdi. Gıdada en kırılgan ülkeler 2022 yılının dünyasında hala savaş ve çatışmalar, açlık ve gıda arz güvensizliğinin ana itici gücü olmaya devam ediyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile gıda bağımsızlığı ve tarımda kendi kendine yeterlilik konuları daha da önem kazanırken, hali hazırda savaş ve doğal afetlerden muzdarip olan pek çok savunmasız ülkenin kırılganlığı arttı. Orta Doğu ve Afrika ile birlikte Asya’da da pek çok ülkenin Rusya ve Ukrayna ile önemli tarımsal ticaret bağları söz konusu. Başta Mısır olmak üzere Endonezya, Bangladeş, Pakistan, Fas, Tunus, Filipinler, İran, Sudan, Nijerya, Etiyopya, Tanzanya, Cezayir, Kenya, Yemen ve Güney Afrika gibi ülkelerin Karadeniz bölgesinden hem tahıl hem de yağlı tohumlar tarafında ciddi bir ithalatı söz konusu. Savaşın uzaması halinde yaşanacak arz ve tedarik sıkıntısı özellikle Afrika kıtasında açlık ve kıtlık riskini artırıyor. Pandeminin başlangıcından bu yana yükselişe geçen küresel açlık sorunu, dünyanın hemen hemen her köşesinde artıyor. En büyük can kaybı Afrika ve Asya ülkelerinde yaşanıyor. Dünya Gıda Programı (WFP) verilerine göre, 43 ülkede 45 milyon insan kıtlığın eşiğinde ve 283 milyon kişi de gıda güvencesinden yoksun. Yeni sezon senaryoları riskli Bu aralar herkes mevcut üretim üzerinden gıda fiyatlarını ve stokların seyrini konuşuyor. Ama asıl risk yeni sezona dair… Zira Ukrayna-Rusya savaşı birkaç aya kadar sona ermezse her iki ülkenin yağlı tohumlar ekilişi ve tahıl hasadı sekteye uğrayabilir. Bu da küresel manada gıda fiyatlarındaki yükselişin sürmesi anlamına geliyor. Türkiye’nin buğday ithalatına ödediği döviz miktarı 2,5 milyar dolar Çünkü Ukrayna ve Rusya, tahıl ve yağlı tohumların üretim ve ihracatında dünyanın öncü ülkeleri arasında yer alıyor. En basitinden Nisan-Mayıs ayları her iki ülkede de ayçiçeği ekiliş dönemi. Eğer savaş sürerse ekilişlerin gerçekleşmemesi yeni sezonda ayçiçeği yağı fiyatlarını bugünkünden çok daha astronomik seviyelere çıkartabilir. Üretime ek destek şart Ya da yazın gerçekleşecek olan buğday ve arpa gibi ürünlerin hasadı savaş dolayısıyla sekteye uğrarsa tahıl grubunda sert fiyat hareketlerine şahit olabiliriz. O yüzden bu dönem Türkiye açısından da kritik. Çünkü Mart sonu, Nisan başı Çukurova’dan başlayarak ayçiçeği ekilişlerinin gerçekleştiği bir dönem. Ek desteklerle çiftçiyi üretime ikna etmek zorundayız. Türkiye’nin dış ticaret hamleleri Türkiye de gıda arz güvenliği ve fiyat istikrarı adına bir dizi kararlar alıyor. Ayçiçeği yağının ikamesi olabilecek kanola, aspir, mısır, soya ve palm yağlarında gümrük vergileri 30 Haziran’a kadar sıfırlandı. Ukrayna’dan tarımsal ürün ithalat ve transit ticaretinde aranan zorunlu sertifika ve belge ibrazı sunumu askıya alındı. Yerli üretim artırılmalı Fasulye, kırmızı mercimek ve dökme zeytinyağı ihracatına kısıtlama getirilirken, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gerektiğinde ihracatında dönemsel düzenlemeler yapılabilecek ürünlerin kapsamı genişletildi. Boş ve atıl arazilerde hububat, baklagil ve yağlı tohumlu bitkilerin üretimi, işlemeli tarıma uygun olmayan arazilerde ise katma değeri yüksek bitki türlerinin üretime kazandırılması konuları hibe desteği kapsamına alındı. Bu, sektör tarafından olumlu karşılanan önemli bir gelişme ama bu karar için illa savaş mı çıkması gerekiyordu? Türkiye’nin geçen yıl yağlı tohumlar ve türevlerine ödediği toplam ithalat bedeli 4.9 milyar dolar. Buğday ithalatımız 2.5 milyar dolar. Risklerin her geçen gün arttığı bir süreçten geçerken Türkiye’nin yerli üretimini artırması bir tercih değil zorunluluk.

İrfan Donat

Diğer Yazarlar

Çeşme Marina ve Plaj Dokuzbuçuk

Ece Sükan yazdı: Lüks modanın Metaverse atağı

Denizin gizlediği mektuplar vardı

Higgs'in 13.8 milyar yıllık öyküsü

Siber iktidar mücadelesi

Savaş gıda milliyetçiliğini körüklüyor