Orta Doğu'da tırmanan çatışma, Tahran'ın nükleer programı üzerindeki çabalarını iki katına çıkaracağı yönündeki korkuları yeniden canlandırdı. Uzmanlar başarısız İHA ve füze saldırısı sonrasında Tahran'ın İsrail'in saldırısına karşı caydırıcılığını artırmak için İran'ın nükleer silah programını hızlandırarak bir bomba yapmaya çok yakın olduğu konusunda uyardı. İran şu anda silahlarını uranyumla zenginleştirmekten 'bir adım uzakta' olarak tanımlanıyor.
Tahran son yıllarda 1980'lerden kalma programını yaptırımları sona erdirmek ve Batı'dan taviz koparmak için bir koz olarak kullanırken, Orta Doğu'ya dağılmış savaş vekilleri ve müttefikleri aracılığıyla kendisini bölgesel bir güç olarak konumlandırdı.
Tahran daha ileri gidebilir
Ancak İran'ın insansız hava aracı saldırısına İsrail'in vereceği tepkiden duyulan korku artarken, Tahran'ın daha da ileri gitmeye hazır olduğu yönünde iddialar var. Her ne kadar İran cumartesi gecesi yaptığı saldırıyı telgrafla bildirerek İsrail ve müttefiklerine füze ve insansız hava araçlarını engellemek için yeterli zaman tanımış olsa da, bu saldırı ülkenin modası geçmiş uçak ve savunma sistemlerinin tam kapsamlı bir savaşta İsrail'inkilerle boy ölçüşemeyeceğini gözler önüne serdi.
"Hiç bu kadar yakın olmamışlardı"
Uluslararası Kriz Grubu'nda İran Projesi'ni yöneten Ali Vaez'e göre bunun nükleer programı açısından sonuçları olabilir. Vaez, "Bence dikkat çekici ama ölümcül olmayacak şekilde tasarlanan bu saldırı, İran'ın caydırıcılığının sınırlarını ortaya koyuyor. Tahran'dan gelen zafer söylemlerinden bağımsız olarak İran'ın bölgesel caydırıcılığı azalırsa muhtemelen nükleer silah caydırıcılığını düşünecektir. Hiç bu kadar yakın olmamışlardı" dedi.
"Nükleer silah üretmek istese 6 ay içinde yapabilirdi"
Uzmanlara göre İran bir yıl içinde bomba yapabilecek olsa da, bölgenin çehresini değiştirecek bir yola girmek için dini rejimin zor bir karar vermesi gerekecek. İran'ın nükleer programı konusunda uzman olan Kelsey Davenport "İran nükleer silah üretebilecek teknik kapasiteye sahip. Tahran şu anda silah kalitesinde uranyum üretmekten bir adım kadar uzakta. Eğer İran mümkün olan en kısa sürede bir silah üretmeye karar verseydi bunu muhtemelen altı ay içinde yapabilirdi" dedi.
İran ile Lübnan ve Yemen'deki müttefiklerini İsrail'le giderek tırmanan bir çatışmanın içine çeken Gazze'deki savaş, Tahran'da bazılarının nükleer caydırıcılığı savunmasının tek nedeni olmayabilir. İran, Ukrayna'daki savaşta Rusya ile yakından ilgileniyor ve Başkan Putin'in nükleer bombalarının ABD ve Kiev'in diğer NATO müttefikleri için net kırmızı çizgiler belirlediğine dikkat çekecektir.
Chatham House'un Orta Doğu programının direktörü Sanam Vakil, "Son 24 ayda nükleer programla ilgili bazı yeniden değerlendirmeler oldu, daha önce nükleer program bir baskı aracı olarak görülüyordu. Tahran'daki stratejik düşünürler Rusya'nın Batı karşısındaki konumunun nükleer caydırıcılık nedeniyle bir şekilde korunduğunu düşünüyorlar" dedi.
Anlaşmadan çekilince uranyum seviyesini artırdı
İran, ABD'nin 2018 yılında İngiltere, Fransa ve diğer ülkeler tarafından imzalanan ve yaptırımların hafifletilmesi karşılığında Tahran'ın nükleer programını kontrol eden ve denetleyen anlaşmadan çekilmesinin ardından uranyum zenginleştirme seviyesini artırmıştı. Davenport, Tahran'ın şu anda yüzde 60 zenginleştirilmiş uranyum ürettiğini, bunun da ilkel bir bomba için yeterli olduğunu, ancak bunu kolaylıkla yüzde 90 silah seviyesine kadar zenginleştirebileceğini söylüyor.
Uranyumu bir savaş başlığına ve bir füzeye yerleştirmek daha zor olsa da imkansız değil. "İran hiçbir zaman bir nükleer denemesi yapmadı. Tahran 2003'ten bu yana önemli silahlanma faaliyetleri yürütmedi. Tahran'ın silahlanma sürecinde zorluklarla karşılaşacağı muhakkak, ancak ABD istihbarat topluluğu İran'ın bomba yapmak için gerekli kapasiteye sahip olduğunu uzun zamandır değerlendiriyor" dedi.
Çok geç fark edilebilir
BM müfettişlerinin İran'ın nükleer tesislerine erişimi hala mevcut. Ülkenin nükleer zenginleştirme faaliyetini tespit etmeleri hızlı olacaktır, ancak bu işlemin tamamlanması sadece bir hafta sürecektir. Müfettişlerin nükleer madde içermeyen ve diğer bileşenlerin depolanıp üretilebileceği tesislere erişimi olmayacağından Batılı ve İsrailli istihbarat örgütleri bu faaliyeti çok geç olana kadar fark edemeyebilir.
İran'ın nükleer bomba sahibi olması Orta Doğu'da bir silahlanma yarışına da yol açabilir. İran uzmanı ve Ortadoğu Enstitüsü'nde yerleşik olmayan akademisyen Abdolrasool Divsallar, "Kabiliyet açısından çok yakınlar ki ben buna hiper-gecikme durumu diyorum, nükleer savaş başlığı inşa etmek için gerekli tüm bileşenlere sahipler. Bomba yapmaya karar verecek siyasi karar henüz ortada yok. Tahran'ın bir savaş başlığı üreteceğini sanmıyorum çünkü maliyeti çok daha fazla olabilir" dedi.
