Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, ABD Başkanı Donald Trump’ın özel temsilcisi tarafından yürütülen görüşmeler kapsamında cumartesi günü aralarında Nobel Barış Ödülü sahibi Ales Bialiatski ile önde gelen muhalif isim Maria Kalesnikava’nın da bulunduğu 123 mahkûmu serbest bıraktı. Serbest bırakılan isimler arasında önde gelen muhalefet lideri Maria Kalesnikava ve Nobel Barış Ödülü sahibi Ales Bialiatski de yer alıyor.
Anlaşma karşılığında ABD, Belarus potaşına yönelik yaptırımları kaldırmayı kabul etti. Gübre üretiminde kritik bir bileşen olan potaşta Belarus, dünyanın önde gelen üreticileri arasında yer alıyor.
Bu adım, Trump yönetiminin bu yıl Lukaşenko ile temaslara başlamasından bu yana gerçekleştirilen en kapsamlı tutuklu tahliyesi oldu. Batılı ülkeler, daha önce muhalefete yönelik baskılar ve Belarus’un Rusya’nın Ukrayna’daki savaşına verdiği destek nedeniyle Lukaşenko yönetimiyle ilişkilerini sınırlamıştı.
Trump’ın özel temsilcisi John Coale, Reuters’a yaptığı açıklamada Belarus’ta hâlen yaklaşık 1.000 siyasi tutuklunun bulunduğunu ve önümüzdeki aylarda bunların mümkünse tek bir büyük grup halinde serbest bırakılabileceğini söyledi. Coale, “Bunun gerçekleşmesi sadece mümkün değil, aynı zamanda muhtemel. Doğru yöndeyiz, bir ivme var” dedi.
Coale, siyasi tutukluların tamamen serbest bırakılması halinde yaptırımların büyük bölümünün kaldırılabileceğini belirterek, “Bunun adil bir takas olduğunu düşünüyorum” ifadelerini kullandı.
Serbest bırakılan siyasi tutuklulardan dokuzu Litvanya’ya giderken, 114’ü Ukrayna’ya götürüldü. 2022 Nobel Barış Ödülü’nü kazanan insan hakları savunucusu Ales Bialiatski, Temmuz 2021’den bu yana cezaevindeydi. Kamuoyunun karşısına çıktığında belirgin şekilde yaşlandığı görülen Bialiatski, Litvanya’daki ABD Büyükelçiliği’ne varışında sürgündeki muhalefet lideri Sviatlana Tsihanouskaya ile kucaklaştı.
Bialiatski, Reuters’a yaptığı açıklamada özgürlüğe alışmaya çalıştığını, ancak insan hakları mücadelesinin henüz hedefine ulaşmadığını söyledi. “Binlerce insan hapse atıldı ve hâlâ tutuluyor. Mücadelemiz devam ediyor” dedi. Norveç Nobel Komitesi de serbest bırakılmasını “derin bir rahatlama ve büyük bir sevinç” olarak karşıladı.
2020’de Lukaşenko’ya karşı düzenlenen kitlesel protestoların önde gelen isimlerinden Maria Kalesnikava ise Ukrayna’ya götürülenler arasında yer aldı. Kalesnikava, yayımlanan bir videoda özgürlüğünü “ilk özgür gün batımını görmek” olarak tanımladı. Videoda, 2020’de tutuklanan muhalif siyasetçi Viktar Babaryka ile kucaklaştığı görüldü. Babaryka, oğlunun hâlâ Belarus’ta cezaevinde olduğunu söyledi.
ABD’li yetkililer, Lukaşenko ile yürütülen temasların amacının onu en azından kısmen Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in etkisinden uzaklaştırmak olduğunu belirtiyor. Bu yaklaşım, sürgündeki Belarus muhalefeti tarafından şimdiye kadar temkinle karşılanıyordu.
ABD ve Avrupa Birliği, 2020’deki tartışmalı seçimlerin ardından protestolara yönelik sert müdahaleler nedeniyle Belarus’a kapsamlı yaptırımlar uygulamış, bu yaptırımlar 2022’de Belarus’un Rusya’nın Ukrayna işgaline destek vermesiyle daha da genişletilmişti.
Sürgündeki muhalefet, tutukluların serbest bırakılmasını memnuniyetle karşılarken, potaş yaptırımları karşılığında yapılan bu anlaşmanın yaptırımların etkili olduğunu gösterdiğini savundu. Muhalefet, ABD’nin girişimlerini insani bir adım olarak değerlendirirken, AB yaptırımlarının ise sürmesi gerektiğini vurguluyor.
Sürgündeki muhalefet lideri Sviatlana Tsihanouskaya, “ABD yaptırımları insanlara odaklı. AB yaptırımları ise sistemsel değişimi, savaşın durdurulmasını ve demokratik geçişi hedefliyor. Bu yaklaşımlar birbiriyle çelişmiyor, birbirini tamamlıyor” dedi.
Lukaşenko ise daha önce Belarus’ta siyasi tutuklu bulunduğunu reddetmiş ve bu kişileri “suçlu” olarak nitelendirmişti. ABD Başkanı Trump ise Lukaşenko’yu “Belarus’un son derece saygın başkanı” olarak tanımlamış ve 1.300 ila 1.400 tutuklunun serbest bırakılması çağrısında bulunmuştu.
Belaruslu insan hakları örgütü Viasna’ya göre, cumartesi günkü tahliyeler öncesinde ülkede 1.227 siyasi tutuklu bulunuyordu.
