Donald Trump 2017'de Beyaz Saray'a ilk girdiğinde, Cyrus Razzaghi bir İran iş danışmanlığı şirketi işletiyor ve ABD'li, Japon ve Avrupalı şirketlere yıllardır süren ekonomik izolasyondan çıkan bir pazarda fırsatları nasıl yakalayacakları konusunda tavsiyelerde bulunuyordu. Ertesi yıl Trump, İran'ın dünya güçleriyle yaptığı dönüm noktası niteliğindeki nükleer anlaşmadan vazgeçip yerine ağır ekonomik yaptırımlar getirince her şey değişti. Ara Enterprise Consultancy Group Yönetim Kurulu Başkanı Razzaghi "İran'dan uzaklaşmak ve bir şekilde kendimizi daha fazla düşmanlığa karşı korumak zorundaydık. Bir noktada savaş çıkacağını düşündük" dedi.
Trump ABD Başkanı olarak ikinci dönemine hazırlanırken gözler, İran'a yönelik ilk dönemki baskı politikasını yeniden canlandırıp canlandırmayacağına çevrildi. Ancak İranlılar yıllarca süren yaptırımların ardından ekonomik zorluklarla mücadele ederken, liderleri bu kez farklı bir ilişki kurmak istediklerinin sinyallerini veriyor.
Zeytin dalı olarak görüldü
Geçen hafta Birleşmiş Milletler nükleer gözlemcisi, İran'ın bomba yapımı için gerekli seviyeye yakın zenginleştirilmiş uranyum üretimini durdurmayı kabul ettiğini açıkladı ki bu bazılarınca Trump'a uzatılmış bir zeytin dalıydı. Açık sözlü bir reformist olan yeni İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, temmuz ayındaki sürpriz seçim zaferinden bu yana yaptırımların hafifletilmesine, Batı ile yakınlaşmaya ve İranlılar için ekonomik “normalliğe” öncelik verdi.
Petrol Ticareti
Trump'ın sert yaklaşımı İran'ın petrol ticaretini önemli ölçüde etkileyebilir zira seçilmiş başkan 2021'de sona eren ilk döneminde İslam Cumhuriyeti'nden gelen petrol akışını sıkıştırmıştı. Londra'daki PVM Oil Associates Ltd. broker şirketinde analist olan John Evans, “Yaptırım listesinin başında İran'ın ham petrol ihracatı olacak. Oyun kitabı Trump'ın ilk başkanlığı döneminde yaşananlara benzer olacaktır" dedi.
Diğer üreticiler gibi Tahran da haziran sonundan bu yana ham petrol fiyatlarındaki %15'lik düşüşle ve yaklaşan küresel bolluğun gelecek yıl daha fazla düşüşü tetikleyeceği beklentisiyle mücadele ediyor. Tahran'ın en büyük müşterisi olan Çin'deki rafinerilerin düşük fiyatlı varilleri kapışması ve Biden yönetiminin benzin maliyetlerini dizginlemek için yaptırımların uygulanmasını hafifletmesiyle İran petrol üretimi son yıllarda önemli ölçüde toparlandı. İslam Cumhuriyeti'nin yaptırımları aşmak için kurduğu müthiş lojistik ağa rağmen bu toparlanmanın bir başka Trump dönemine karşı dirençli olup olmayacağı belirsiz.
Ekonomik zorluklar
Pezeşkiyan, İran'da %30'u aşan enflasyon, yakıt sıkıntısı, yüksek sermaye çıkışları ve Avrupa ve ABD'ye göç yoluyla vasıflı ve eğitimli işçilerin kaybı gibi sayısız ekonomik zorlukla karşı karşıya. Riyal dolar karşısında art arda rekor düşük seviyelere geriledi ve Mayıs 2018'den bu yana değerinin %90'ından fazlasını kaybetti. Ancak İran'ın atom faaliyetleri üzerindeki çekişmeler bir faktör olmaya devam ediyor ve Tahran (silaha hazır uranyum üretmeyi durdurmayı taahhüt etse bile) geçen hafta BM gözlemcisinin kınamasına yanıt olarak nükleer programındaki santrifüj sayısını artıracağını açıkladı.
Elektrik kesintileri ve protestolar
İran'ın altyapısı için gerekli kritik yatırımların yapılmaması, Tahran'ı kendi rafinerileri yetişmekte zorlandığı için yüksek kaliteli benzin ithalatını artırmaya zorlarken, elektrik santralleri evlere ve sanayiye elektrik sağlamakta zorlandığı için sürekli elektrik kesintileri uygulamaya başladı. Tüm bunlar daha da yüksek enflasyona işaret ediyor ki Pezeşkiyan'ın hem içeride hem de dışarıda bölgesel çatışma ve istikrarsızlığın yaşandığı bir dönemde bunu kaldırması mümkün değil. İran 2019'da benzin fiyatlarındaki artışın tetiklediği ölümcül protestolarla sarsılmış, üç yıl sonra da 1979'dan bu yana Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney'e ve ülkenin dini yönetim sistemine karşı en büyük halk tepkisi olan ulusal ayaklanma patlak vermişti.,
Pragmatik ekip
Pezeşkiyan, Abbas Araghchi liderliğindeki dış politika ekibini atadı ki bu ekip 2015'teki ilk nükleer anlaşmayı müzakere etmekle kalmayıp Trump'ın anlaşmadan çekilmesinin ardından ortaya çıkan kaosla da uğraşmak zorunda kaldı. Nasr, bu ekibin varlığının İranlıların ABD ile bir anlaşmaya kesinlikle ilgi duyduklarını gösterdiğini söyleyere "Eğer ileriye dönük bir yol bulurlarsa, anlaşma yapabilecek biriyle anlaşmanın çok daha iyi olacağını bilecek kadar pragmatikler" dedi.
Trump'ın yeni hükümetinin İran'ın pragmatizmine nasıl karşılık vereceği belli değil. Şu ana kadar kabineye atadığı isimler arasında İsrail'in sadık müttefikleri (ki İslam Cumhuriyeti bu yıl iki kez doğrudan ateş açtı) ve İran'ın bombalanmasını savunan kişiler var. Washington merkezli Uluslararası Kriz Grubu'nun İran Projesi Direktörü Ali Vaez'e göre İran'ın karşılaştığı zorluk, Trump'ın içinde bulunduğu İran rejimi karşıtı ekosistemin direncini aşmak için Trump'a doğrudan ulaşabileceği bir kanala ihtiyaç duyması.
