Yeni hazırlanan bir rapora göre insanlığın en zengin yüzde 1'lik kesimi, en yoksul yüzde 66'lık kesimden daha fazla karbon emisyonundan sorumlu olup, bu durum savunmasız topluluklar ve iklim acil durumuyla mücadeleye yönelik küresel çabalar açısından vahim sonuçlar doğuruyor.
1 milyondan fazla ölüme neden olan oran
Küresel iklim eşitsizliği üzerine bugüne kadar yapılan en kapsamlı çalışma, milyarderler, milyonerler ve yılda 140 bin ABD dolarından fazla maaş alanlar dahil 77 milyon kişiden oluşan bu elit grubun, 2019 yılında tüm CO2 emisyonlarının yüzde 16'sından sorumlu olduğunu gösteriyor. Rapora göre bu oran, sıcaklık nedeniyle bir milyondan fazla fazla ölüme neden olmaya yetiyor.
6 aylık araştırma
The Guardian geçtiğimiz altı ay boyunca Oxfam, Stockholm Çevre Enstitüsü ve diğer uzmanlarla birlikte çalışarak Büyük Karbon Uçurumu adlı özel bir araştırma hazırladı. Bu araştırma, karbon eşitsizliğinin nedenlerini ve sonuçlarını ve de kirletici elit olarak adlandırılan süper zengin bireylerin orantısız etkisini inceledi. İklim adaleti, bu ay Birleşik Arap Emirlikleri'nde yapılacak BM Cop28 iklim zirvesinin gündeminde üst sıralarda yer alacak. Oxfam raporu, en zengin yüzde 1'lik kesimin iklim yalıtımlı ve klimalı bir yaşam sürme eğiliminde olmasına karşın, 2019 yılında 5.9 milyar ton CO2 salımına yol açarak büyük acılara neden olduğunu gösteriyor.
Ölüm maliyeti formülü
Rapor, ABD Çevre Koruma Ajansı tarafından kullanılan ve her bir milyon ton karbon için dünya çapında 226 fazla ölüm anlamına gelen ölüm maliyeti formülünü kullanarak, sadece yüzde 1'in emisyonlarının önümüzdeki on yıllar boyunca 1,3 milyon insanın sıcaklığa bağlı ölümüne neden olacağını hesapladı. 1990'dan 2019'a kadar olan dönemde, yüzde 1'in birikmiş emisyonları AB mısırının, ABD buğdayının, Bangladeş pirincinin ve Çin soya fasulyesinin geçen yılki hasatlarını yok etmeye eşdeğer.
Araştırmaya göre yoksulluk içinde yaşayan insanlar, marjinalleşmiş etnik topluluklar, göçmenler ve aşırı hava koşullarına karşı savunmasız evlerde ya da dışarıda yaşayan ve çalışan kadınlar ve kız çocukları orantısız bir şekilde acı çekiyor. Bu grupların tasarruf, sigorta veya sosyal korumaya sahip olma ihtimalleri daha düşük. Bu da onları sel, kuraklık, sıcak hava dalgaları ve orman yangınları karşısında hem ekonomik hem de fiziksel olarak daha fazla risk altında bırakıyor. BM, gelişmekte olan ülkelerin aşırı hava koşullarına bağlı ölümlerin yüzde 91'inden sorumlu olduğunu söylüyor.
"Gezegeni yok etme noktasına kadar yağmalıyorlar"
Rapora göre en alttaki yüzde 99'luk kesimde yer alan bir kişinin, en zengin milyarderlerin bir yılda ürettiği kadar karbon üretmesi yaklaşık bin 500 yıl alıyor. Oxfam'ın kıdemli iklim adaleti politika danışmanı Chiara Liguori, "Süper zenginler gezegeni yok etme noktasına kadar yağmalıyor ve kirletiyor ve en yüksek bedeli ödeyenler de bunu en az karşılayabilenler oluyor" dedi.
Ülkeler arasındaki zenginlik farkı eşitsizliği bu durumu sadece kısmen açıklamaya yetiyor. Rapor, kapsamlı verilerin bulunduğu en son yıl olan 2019'da, yüksek gelirli ülkelerin (çoğunlukla küresel kuzeyde yer alan) küresel tüketim kaynaklı CO2 emisyonlarının yüzde 40'ından sorumlu olduğunu, düşük gelirli ülkelerin (çoğunlukla küresel güneyde yer alan) katkısının ise yüzde 0,4 gibi ihmal edilebilir bir düzeyde olduğunu gösteriyor. Dünya nüfusunun yaklaşık altıda birine ev sahipliği yapan Afrika, emisyonların sadece yüzde 4'ünden sorumluydu.
Daha az tartışılan ancak daha hızlı büyüyen bir sorun da ülkeler arasındaki eşitsizlik. Milyarderler hala ezici bir çoğunlukla beyaz, erkek, ABD ve Avrupa'da yaşıyor ancak bu etkili süper zengin sınıfının üyeleri dünyanın diğer bölgelerinde de giderek daha fazla bulunabiliyor. Milyonerler ise daha da dağınık durumda. Rapor, bunun iklim için birçok açıdan kötü bir haber olduğunu söylüyor. Süper yatlar, özel jetler ve malikanelerden uzay uçuşları ve kıyamet günü sığınaklarına kadar yüzde 0.1'in abartılı karbon ayak izi, küresel ısınmanın 1.5C'de zirve yapması beklenen üst seviyeden 77 kat daha yüksek.
Birçok süper zenginin şirket hisseleri yüksek oranda kirletici. Rapora göre, bu elit kesim aynı zamanda medya kuruluşlarına ve sosyal ağlara sahip olarak, reklam ve halkla ilişkiler ajansları ve lobiciler tutarak ve genellikle en zengin yüzde 1'in üyesi olan üst düzey politikacılarla sosyal ilişkilerde bulunarak muazzam ve giderek artan bir siyasi güce sahipler.
Neden artmaya devam ettiğini açıklıyor
Örneğin ABD'de her dört Kongre üyesinden birinin fosil yakıt şirketlerinde toplam değeri 33 milyon ila 93 milyon dolar arasında değişen hisse senedine sahip olduğu biliniyor. Rapor, bu durumun küresel emisyonların neden artmaya devam ettiğini ve küresel kuzeydeki hükümetlerin karbon emisyonlarını aşamalı olarak durdurma yönündeki uluslararası taahhütlerinin aksine 2020 yılında fosil yakıt endüstrisini sübvanse etmek için neden 1,8 milyon dolar sağladığını açıklamaya yardımcı olduğunu söylüyor.
Oxfam, en kötü etkilenenleri desteklemek, eşitsizliği azaltmak ve yenilenebilir enerjiye geçişi finanse etmek için süper zenginlere ve fosil yakıt şirketlerine ağır vergiler uygulanması çağrısında bulunuyor. En zengin yüzde 1'lik kesimin gelirleri üzerinden alınacak yüzde 60'lık bir verginin yılda 6,4 milyon dolar toplayacağını ve emisyonları 695 milyon ton azaltabileceğini, bunun da İngiltere'nin 2019 ayak izinden daha fazla olduğunu söylüyor.
"Gezegenimizi mahvetmesine izin veriyor"
Oxfam International'ın geçici CEO'su Amitabh Behar, "Servetin vergilendirilmemesi en zenginlerin bizden çalmasına, gezegenimizi mahvetmesine ve demokrasiyi hiçe saymasına izin veriyor. Aşırı zenginliği vergilendirmek hem eşitsizlik hem de iklim kriziyle mücadele etme şansımızı dönüştürür. Dinamik 21. yüzyıl yeşil hükümetlerine yatırım yapmak ve aynı zamanda demokrasilerimize yeniden enjekte etmek için söz konusu olan trilyonlarca dolardır" diye konuştu.
2 milyon evden daha fazla sera gazı emisyonu
Ayrıca araştırmaya göre dünyanın en zengin on iki milyarderi yatları, özel jetleri, malikaneleri ve finansal yatırımlarıyla 2 milyon evin yıllık enerji emisyonundan daha fazla sera gazı emisyonu üretiyor. Bu zenginler arasında Amazon'un patronu Jeff Bezos, Rus oligark Roman Abramovich, teknoloji milyarderleri Bill Gates, Larry Page ve Michael Dell, mucit ve sosyal medya şirketi sahibi Elon Musk ve Meksikalı iş adamı Carlos Slim yer alıyor. Analize göre bu isimler yılda yaklaşık 17 milyon CO2 ve eşdeğer sera gazı emisyonuna neden oluyor. Bu değer, ABD Çevre Koruma Ajansı'nın dönüşüm verilerine göre 2.1 milyon eve enerji sağlamaktan kaynaklanan CO2 ve eşdeğer emisyonlara veya bir yıl boyunca 4.6 kömürlü termik santralden kaynaklanan emisyonlara eşit.
