Afganistan’ın başkenti Kabil’de, dar ve havasız bir atölyede yüzlerce kadın ve kız çocuğu, uzun saatler boyunca halı dokuyarak geçimlerini sağlamaya çalışıyor. O kadınlardan biri olan 19 yaşındaki Salehe Hassani, BBC'den Mahjooba Nowrouzi'ye konuştu ve “Artık bizim eğitim alma şansımız kalmadı. Koşullar bizden bunu aldı, biz de kendimizi bu atölyede bulduk” dedi.
Taliban’ın 2021 yılında iktidarı ele geçirmesiyle birlikte, ülkede 12 yaşın üzerindeki kız çocuklarının eğitime erişimi yasaklandı. Kadınların birçok meslekte çalışması da engellendi. Zaten 2020 yılında kadınların iş gücüne katılım oranı yalnızca yüzde 19 seviyesindeydi, bu erkeklerin dörtte birine denk geliyor. Taliban yönetimiyle birlikte bu oran daha da düştü.
1 milyondan fazla kişi halı üretimiyle geçiniyor
Eğitim ve istihdam olanaklarının neredeyse tamamen ortadan kalkması, kadınları halı dokumacılığı gibi az sayıdaki “uygun görülen” işlere yöneltti. Zorlu ekonomik koşullar da bu süreci hızlandırdı. Birleşmiş Milletler’in verilerine göre, Afganistan’da yaklaşık 1.2 ila 1.5 milyon kişi halı üretimiyle geçiniyor; bu sektörün çalışanlarının neredeyse yüzde 90’ını kadınlar oluşturuyor.
Ekonomik çöküşe rağmen, ülkenin halı ihracatı yükselişte. Afganistan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın verilerine göre, 2024’ün ilk altı ayında 2.4 milyon kilogram halı ihraç edildi. Bu ihracatın değeri ise yaklaşık 8.7 milyon dolar olarak açıklandı. Halılar, başta Pakistan ve Hindistan olmak üzere Avusturya, ABD gibi ülkelere gönderiliyor.
Ancak ihracattaki bu artış, halı dokuyan kadınların gelirlerine yansımış değil. BBC’ye konuşan bazı işçiler, geçen yıl Kazakistan’a 18 bin dolara satılan bir halıdan kendilerine hiçbir ödeme yapılmadığını söylüyor. Afganistan iç pazarında ise halılar çok daha düşük fiyatlara satılıyor. Metrekare fiyatları 100 ila 150 dolar arasında değişiyor.
Günlük 1 dolardan az kazanıyorlar
Kadınlar, bir metrekare halı dokuyarak yaklaşık 27 dolar kazanıyor. Bu işi tamamlamaksa genellikle bir ay sürüyor. Yani günde 1 dolardan az bir gelirle, çoğu zaman 10-12 saat süren yorucu mesailer yapıyorlar.
Elmak Baft isimli şirketin yöneticisi Nisar Ahmad Hassieni, işçilerine metrekare başına 39 ila 42 dolar ödediğini belirtiyor. Ayrıca sekiz saatlik mesaiyle çalıştıklarını ve iki haftada bir maaş aldıklarını söylüyor.
Hassieni, Taliban’ın iktidara gelmesinin ardından geride kalan kadınlara destek olmayı amaçladıklarını dile getiriyor. Şirketi, halı dokuma ve yün eğirme üzerine üç atölye kurmuş. Üretilen halıların yüzde 50-60’ı Pakistan’a, geri kalanı ise Çin, ABD, Türkiye, Fransa ve Rusya’ya ihraç ediliyor.
Kadınların umudu sürüyor, ancak somut bir adım yok
Tüm bu zorluklara rağmen, bazı kadınlar umutlarını ve direnişlerini sürdürüyor. 19 yaşındaki Salehe, üç yıldır kendi başına İngilizce öğrenmeye çalıştığını anlatıyor. “Okullar kapalı olsa da biz öğrenmeyi bırakmıyoruz,” diyor kararlılıkla. Onun hayali ise bir gün Afganistan’ın en iyi hastanesini kuran bir doktor olmak.
Taliban yönetimi, kızların eğitime dönebileceğini, ancak bunun “İslami değerlerle uyumlu bir müfredat” şartına bağlı olduğunu belirtiyor. Fakat bu konuda bugüne dek somut bir adım atılmış değil.
