Covid pandemisi, Macbeth'teki hamaldan yanlış bir alıntı yapacak olursak, küresel birlikle eşdeğer bir durumdu. Pandemiden etkilenme konusunda birlik içindeydik ancak hem etkileri hem de buna verilen tepkiler büyük ölçüde eşit değildi. Dahası, eşitsizlik sadece Aids ve Covid gibi mevcut pandemileri değil, henüz gelmemiş pandemileri de kötüleştiriyor.
Hükümetler, bu ay New York'ta yapılacak BM genel kurulunda görüşülecek olan bir pandemi anlaşması üzerinde yürüttükleri müzakereler aracılığıyla bu belirsizliğin bir tarafını ele almak istiyorlar. Böyle bir gelişme memnuniyet verici ve çok ihtiyaç duyulan bir gelişme. Pandemi anlaşması taslağında ve hükümetlerin pandemiye hazırlık planlarında eksik olan diğer taraf, eşitlik. Dersler çıkarılırsa, bir sonraki pandeminin etkileri daha az trajik hale getirilebilir.
UNAids (Birleşmiş Milletler HIV/AIDS Programı), Aids müdahalesinden ve diğer pandemilerden dersler çıkarmak amacıyla Eşitsizlik, Aids ve Pandemi Küresel Konseyi'ni toplama girişiminde bulundu. Namibya First Lady'si Monica Geingos ve New York'taki Columbia Üniversitesi'nde profesör olan ekonomist Joseph Stiglitz ile birlikte eş başkanlığını yürüttüğüm bu konseyde sivil toplum, akademi, hükümet ve uluslararası kuruluşlardan çeşitli liderler, kanıtları gözden geçirmek ve yeni eylem önerilerinde bulunmak üzere bir araya geliyor.
Üç konuya çözüm bulunmalı
Küresel konsey, eşitsizliğin üç şekilde ele alınabileceğinin kanıtlarını göstererek pandemiye hazırlık çabalarını etkilemeye çalışacak: Pandemileri nasıl tetiklediği, teşhis, aşı ve tedavilere erişim ve marjinalleştirilmiş toplulukların kendi refahlarını tasarlamaya katılımdan dışlanması. Her üçüne de çözüm bulunmalı.
Eylem bağlamında sağlık kelimesini telaffuz ettiğinizde yaygın bir tepki olarak aklınıza sağlık sistemi gelecektir. Ancak sosyal belirleyiciler sağlıkta eşitsizliklerin ortaya çıkmasında çok önemli. Afrika Sağlık Ekonomisi ve Politikası Derneği Direktörü John Ele-Ojo Ataguba liderliğinde, gelir eşitsizlikleri ve sağlık üzerine yapılan çalışmalara dayanan yeni bir makale, 217 ülkede gelir eşitsizlikleri ile HIV insidansı ve Aids mortalitesi arasındaki ilişkiyi ve 151 ülkede Covid ile bağlantılı aşırı ölümleri inceledi.
Eşitsizlik ne kadar büyükse ölümler o kadar yüksek
HIV yaygınlığının ve Aids ölümlerinin özellikle yüksek olduğu Afrika'da ve dünyanın geri kalanında, gelir eşitsizliği ile sağlık arasında bir bağlantı vardı. Bir ülkedeki eşitsizlik ne kadar büyükse, HIV insidansı, Aids mortalitesi ve Covid aşırı ölümleri de o kadar yüksekti. Bu bağlantının nasıl ortaya çıktığını anlamak önemli. Birincisi eşitsizlik ne kadar büyükse, beslenmeden eğitime ve yaşam şanslarına kadar uzanan bir yelpazeyi kapsayan yoksunluğun da o kadar büyük olduğudur. İkincisi, daha büyük eşitsizlik daha düşük sosyal uyum ve güvenle bağlantılıdır, bu da pandemilerle başa çıkmak için sosyal eylemi çok daha zor hale getirir. Üçüncüsü, eşitsizlik, tüm nüfusun, özellikle de marjinalleştirilmiş toplulukların çıkarlarına karşı özel çıkarlara hizmet eden bir siyasetle bağlantılıdır.
Daha genel olarak, anlaşmanın sağlığın sosyal belirleyicilerini ele almasını istiyoruz. Sağlık alanındaki eşitsizlikleri azaltmak için gerekli sosyal önlemleri alan ülkeler, muhtemelen pandemiyle başa çıkmaya daha hazırlıklı olan ülkeler olacaktır. Örneğin ABD ve Birleşik Krallık'ta Covid mortalitesi, halihazırda daha yüksek sağlık riskine sahip olan nüfus alt gruplarında daha yüksekti. Covid, önceden var olan bu eşitsizlikleri güçlendirdi.
Ülkeler arasındaki eşitsizliği gidermeye yönelik ikinci önemli strateji, küresel çapta mevcut olan tedavi ve aşıların büyük ölçüde eşitsiz arzını düzeltmeye yönelik taahhütlerde bulunmaktır. Bu taahhütlerin en önemlilerinden biri, güçlü devletlerin hükümetlerinin ilaç şirketlerine araştırma ve geliştirme için verdikleri kamu finansmanına koşullar koymaları ve böylece ortaya çıkan teknolojinin dünya çapında paylaşılabilmesidir. Bu koşullar yerine getirilmediği takdirde tarihin tekerrür etmesi muhtemel.
Bir hükümetin Covid aşı araştırmalarına 10 milyar dolardan fazla yatırım yaptığı, bunun sonucunda ilaç şirketlerinin özel tekelinde olan aşıların geliştirildiği, bu aşıların daha sonra ne dünya ile paylaşıldığı ne de parasını ödeyenler için adil bir şekilde fiyatlandırıldığı bir durum. Hükümetlerin ilaç tekellerini sınırlandırmaya yönelik eylemleri, teknoloji ve jenerik ilaçların dünya çapında paylaşılmasını gerektirerek Aids salgınında milyonlarca hayat kurtardı. Bu modelin izlenmesi, bir pandemide kimin yaşayıp kimin öleceğini belirleyenin coğrafi konum ya da bir devletin mali kapasitesi olmamasını sağlayabilir.
Pandemiye hazırlık ve müdahalenin finansmanı, ülkelerin test ve aşı satın almak ya da bunları insanlara ulaştırabilecek sağlık altyapısını geliştirmek için son derece eşitsiz kaynaklara sahip olduğu bir dünyada kilit bir faktördür. Pandemi nedeniyle zaten derin bir ekonomik kriz içinde olan düşük gelirli ülkelerin, sağlık sistemlerini güçlendirmek ve Aids ve tüberkülozla mücadele etmek için daha fazla fona erişmek bir yana, borç seviyelerini ele almak için hiçbir planları olmadan bir sonraki için daha da az hazırlıklı olabilecekleri bir dünyadayız. İki ciddi çabaya ihtiyaç var: Bir pandemi ilan edildiğinde devreye girecek bir pandemi müdahale fonuna yönelik açık bir taahhüt; ve finansmana eşit olmayan erişimin ele alınması için büyük bir çaba.
Eşitsizliklerle başa çıkma stratejisinin üçüncü bir parçası da Aids salgınından marjinalleştirilmiş toplulukları müdahalelere dahil etmenin önemini öğrenmek ve karar alma süreçlerine herkesi dahil etmek. Devletin ulaşamadığı nüfuslara ulaşmak için toplum liderliğindeki hizmetleri finanse etmek önemli. Temel taahhütler arasında marjinal grupların kriminalize edilmesi de dahil olmak üzere cezalandırıcı yasalara son verilmesi ve toplumsal cinsiyet, engellilik ve cinsel yönelimle ilgili daha fazla eşitlik için stratejiler geliştirilmesi yer almalı.
Daha adil bir dünya için somut adımlar
Küresel işbirliği konusunda gerçek bir zorlukla karşı karşıyayız. Yüksek gelirli ülkeler gerekli mali garantileri vermekte isteksiz olabilir ve ilaç endüstrileri de gerekeni yapmakta isteksiz davranabilir. Bu tür taahhütlerin yokluğunda, düşük ve orta gelirli ülkeler, küresel bir salgını yönetmek için gerekli olan hayati verileri paylaşma konusunda işbirliği yapmakta isteksiz olabilirler. Eşitsizliğin ele alınması gerçek ilerleme kaydetmek için bir fırsattır. Bu pandemi anlaşması, daha adil bir dünyaya doğru somut adımlar atılması için bir fırsattır ve her yerdeki insanların sağlığı için potansiyel faydalar sağlayacaktır.
Dünya Tabipler Birliği'nin eski başkanı olan Michael Marmot, University College London epidemiyoloji profesörü ve UCL Sağlıkta Eşitlik Enstitüsü direktörü.
