İranlılar yeni cumhurbaşkanlarını seçmek için cuma günü oy kullanacak. Dini lider Ayetullah Ali Hamaney, rejiminin meşruiyeti konusunda bir referandum olarak nitelendirdiği oylama hakkında seçimde en önemli şeyin maksimum katılım ve doğru aday seçimi olduğunu söyledi. Hamaney'in katılımın düşük olmasından endişelenmesi için birçok neden var. Seçim, sertlik yanlısı bir din adamı olan Cumhurbaşkanı Reisi'nin geçen ay bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından hızlı bir şekilde planlandı. Mart ayında İran'da yapılan parlamento seçimlerine katılım oranı yüzde 41 ile cumhuriyetin kurulduğu 1979 yılından bu yana en düşük seviyede gerçekleşmişti. Reformistlerin çoğunluğunun dışlanmasının ardından muhafazakâr adaylar baskın çıktı ancak düşük katılım Ayetullah'ı sarstı.
Rejim şimdi yüzde 40'ı aşan enflasyon ve yüksek işsizlikle sarsılan İranlılardan şüpheciliklerini bir kenara bırakıp 85 yaşındaki Hamaney ile din adamları ve hukukçulardan oluşan Muhafız Konseyi tarafından incelenen altı adaydan birini seçmelerini istiyor. Chatham House düşünce kuruluşunda Orta Doğu ve Kuzey Afrika programı direktörü olan Sanam Vakil "Sistemin kendi süreçlerinin hala işlediğini göstermesi için yapılan bir seçim ve potansiyel olarak sistemin cumhuriyetçi kısmının hala etkili olduğunu gösterebilecek bir seçim" dedi.
Sadece bir reformcu aday var
Başkanlık kampanyalarının sönük geçmesinden de anlaşılacağı gibi birçok kişi için bu bir seçim değil. Adaylardan beşi aşırılık yanlısı, biri (69 yaşındaki doktor ve eski sağlık bakanı Mesud Pezeşkiyan) ise reformcu olarak görülüyor. Hepsi de Hamaney'e ve onun katı İslami rejimine bağlılıklarını bildirdiler. Aksi takdirde aday olmalarına izin verilmeyecekti. Hepsi de Batı yaptırımlarıyla felç olan ekonomiyi iyileştirme ve ülkedeki yaygın yolsuzlukla mücadele etme sözü verdi.
Pek çok İranlı, esasen dini liderin seçilmiş vekili olarak görev yapacak olan bir sonraki cumhurbaşkanının anlamlı bir değişim getirebileceğinden şüphe duyuyor. Tahran'daki kötü şöhretli Evin hapishanesindeki mahkumlar da dahil olmak üzere, seçimlerin boykot edilmesi yönünde çağrılar yapılması şaşırtıcı değil. Nobel ödüllü ve 2010 yılından beri hapiste olan insan hakları aktivisti Narges Mohammadi seçimleri bir aldatmaca olarak nitelendirdi.
Katılımı artırmak için hesaplanmış olabilir
Şu anda sertlik yanlısı general ve meclis başkanı Muhammed Bakır Kalibaf ile birlikte baş aday olarak görülen Pezeşkiyan'ın, Reisi'yi iktidara getiren 2021 seçimlerinde aday olması yasaklanmıştı. Bu kez seçime dahil edilmesi, çekimser kalmaktansa bir reformiste oy verme olasılığı daha yüksek olan seçmenlerin katılımını arttırmak için hesaplanmış gibi görünüyor. Uluslararası Kriz Grubu düşünce kuruluşunda İran projesi direktörü olan Ali Vaez "Görünen o ki, son üç yılda yapılan üç cansız seçimden sonra rejim, her zaman meşruiyetinin temel direği olarak görülen katılım oranını artırmak için bir şeyler yapması gerektiği sonucuna varmış. Reformist bir adayı onaylamak tam da bu amaca ulaşmak içindi" dedi.
Pek çok İranlı adaylar arasında çok az fark görse de Vaez, Pezeşkiyan'ın zaferinin, katı İslamcı kısıtlamalara karşı çıkan kadınların öncülük ettiği protestoların acımasızca bastırılmasından iki yıl sonra, rejimin aşırı politikalarını sınırlandırabileceğini söyledi. Parlamento o dönem başörtüsü takmayı reddeden kadınlara daha ağır cezalar getiren bir yasayı kabul etti ve ahlak polisi binlerce suçluyu sindirme ve gözaltına alma çabalarına yeniden başladı. Vaez, "Başörtüsü yasaları Ruhani döneminde Reisi döneminde olduğu kadar katı bir şekilde uygulanmadı" dedi. Ancak bu farklılıklar pek çok İranlıyı oy vermeye ikna etmeyebilir, zira reformist Ruhani döneminde bile protestolar acımasızca bastırılmış ve muhalifler hapse atılmıştı.
