İzlanda'nın güney kıyısındaki bir balıkçı köyünün 11 Kasım'da alelacele boşaltılması, ada ülkesinin volkanik faaliyetlerine yeniden dikkat çekti. İzlanda'da sık sık patlamalar yaşanırken, bu kez tehlike bölgesinin merkezinde yerleşik bir topluluk bulunuyor. Grindavik kasabası, ülkenin ilk yerleşime açıldığı dokuzuncu yüzyıldan bu yana iskân ediliyor ve 3 bin 600'den fazla kişiye ev sahipliği yapıyor. Kasaba sakinleri depremlere alışık olsa da, sismik faaliyetler 25 Ekim'den bu yana yoğunlaştı; neredeyse sürekli sarsıntılar kasabayı sallamaya başladı, sokakları parçaladı ve evlere zarar verdi.
Bu İzlanda için normal mi?
Bloomberg'in haberine göre ülkede ortalama her beş yılda bir volkanik patlama yaşanıyor. Her birinin doğası, boyutu ve kapsamı farklı olabiliyor. Mevcut faaliyetin gerçekleştiği Reykjanes Yarımadası'nda, yaklaşık 800 yıl uykuda kaldıktan sonra 2020'de yoğun sismik faaliyet başladı. Magma 2021'de yüzeye çıktı, Ağustos 2022'de ve bu yılın Temmuz ayında tekrar ortaya çıktı. Yakın zamana kadar, patlamalar uzak bölgelerde nispeten küçük çatlaklar şeklindeydi ve insanlar ya da altyapı için çok az risk oluşturuyordu. Bir çatlak patlamasında sıvı lav akıp giderken atmosfere kül püskürtülmüyor.
Bu sefer ne olması bekleniyor ve ne zaman?
25 Ekim'de İzlanda'nın en popüler turizm merkezi olan Blue Lagoon'a ev sahipliği yapan Svartsengi yakınlarında bir dizi deprem başladı. Takip eden günlerde bilim insanları GPS ve uydu teknolojisini kullanarak magmanın yaklaşık 5 kilometre derinlikte yatay olarak biriktiğini tespit etti. 10 Kasım'a gelindiğinde depremler şiddetlenmiş ve güneybatıya Grindavik'e doğru kaymıştı. Bilim adamları magmanın dikey bir dayk içinde yüzeye daha yakın ve kasabanın altında hareket ettiği sonucuna vardılar ve bu da acele tahliyeye yol açtı.
15 Kasım itibariyle İzlanda Meteoroloji Ofisi bir patlama olasılığını yüksek görse de faaliyetin durma ihtimali de var. Bir patlamanın Grindavik kıyılarındaki sığ sulardan başlayıp kuzeydoğuya doğru yaklaşık 15 km boyunca uzanan alan boyunca meydana gelmesi muhtemel görülüyor. Yeraltındaki magma miktarı önceki üç patlamada gözlenenden çok daha fazla, bu da bu sefer çok daha büyük bir boşalma olabileceğini düşündürüyor.
Yanardağ büyük bir kül bulutu oluşturur mu?
Bu, magmanın karada mı yoksa suda mı oluştuğuna bağlı; zira magma daha şiddetli patlayabilir ve atmosfere kül püskürtebilir. Eyjafjallajokull'un 2010'daki patlamasında erimiş lavlar yukarı fırlamış ve eriyen buzullarla çarpışmıştı. En yoğun sismik aktivitenin daha kuzeyde, Grindavik'in kuzeyinde olası bir kara patlamasına işaret eden dayk üzerinde gerçekleşmesi nedeniyle bu sefer bu olasılık daha az görünüyor.
Patlama seyahatleri aksatır mı?
Önceleri Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü kül parçacıkları içeren ya da içereceği tahmin edilen hava sahalarında uçuş yapılmasını yasaklamıştı. Endişe, volkanlardan gelen aşındırıcı, silika bazlı malzemenin motorları tıkayabileceği ve ön camları yaralayabileceğiydi. Bu kurallar 2014 yılında değiştirildi ve uçup uçmama kararı havayolu şirketlerinin kendilerine bırakıldı. Yine de AccuWeather hava durumu servisi uçuşlarda aksama yaşanma ihtimalini göz ardı edemeyeceğini söyledi ve yolcuları İzlanda'daki gelişmeleri takip etmeye çağırdı.
Başkent Reykjavik güvenli mi?
Patlama alanının 40 kilometre (25 mil) kuzeydoğusunda yer alan Reykjavik'in tehlike altında olduğu düşünülmese de, patlamanın gerçekleşmesi durumunda kent sakinleri hava kalitesinde düşüş yaşayabilir.
İzlanda volkanik patlama neden sıkça oluyor?
İzlanda, Kuzey Amerika ve Avrasya tektonik plakalarının birbirinden ayrıldığı orta Atlantik sırtı üzerindeki konumu nedeniyle dünyadaki jeolojik olarak en aktif yerlerden biri. Yaklaşık 30 volkanik sisteme ve 600'den fazla sıcak su kaynağına sahip. Adanın güney kıyısındaki bir buzulun altında yer alan Eyjafjallajokull'dan çıkan kül bulutu o kadar büyüktü ki, Avrupa genelinde hava trafiğini haftalarca durdurdu, 100 bin uçuşun iptal edilmesine neden oldu ve 10 milyondan fazla insanı etkiledi.
Diğer kayda değer olaylar arasında 1973 yılında 5 bin kişinin yaşadığı bir balıkçı kasabasının bir bölümünü lavların altına gömen Westman Adası patlaması da yer alıyor. İzlanda'nın yerleşik tarihindeki en büyük patlama 1783 ile 1784 yılları arasında, Avrupa'nın en büyük buzulu Vatnajokull'un batısındaki Laki'de bir dizi kraterin patlaması ve ülkenin yerleşime açılmasından bu yana yaşanan en büyük doğal felakete yol açması oldu. Bu olay iklimi, ekinleri ve dünyanın dört bir yanındaki insanların geçim kaynaklarını altüst etti.
