Paul Krugman / The New York Times
Avrupa Birliği'nin istatistik kurumu Eurostat geçtiğimiz hafta euro bölgesi şubat ayı yıllık enflasyon verilerini revize etti. Sonuç pek parlak değil: Tüketici fiyatları birçok analistin tahminini aşarak bir önceki yıla göre yüzde 5.9 arttı. Ukrayna savaşının gıda ve enerji fiyatları üzerindeki etkisi arttıkça tablo daha da kötüleşecek.
İngiltere şubat ayı enflasyon rakamını henüz açıklamadı ancak İngiltere Merkez Bankası'nın beklentisi euro bölgesindeki oran ile eşleşiyor. Tabii ki ABD enflasyonu daha da yüksek, şubat ayında tüketici fiyatları bir önceki yıla göre yüzde 7.9 arttı. Teknik nedenlerle bu iki rakamı doğrudan karşılaştırmak mümkün olmasa da ABD'deki enflasyonun Avrupa'dakinden yaklaşık 2 puan daha yüksek olduğu görünüyor. Bu farka, bunun neyle açıklayabileceğine geri döneceğim. Ancak sadece Amerika'da değil birçok ülkede enflasyonun çok yüksek olduğu gerçeği kesinlikle kayda değer.
Sonuçta tüm Cumhuriyetçi Partililer ve hatırı sayılır sayıda muhafazakar Demokrat ABD enflasyonundaki son artışın Başkan Joe Biden'in büyük harcama politikalarından kaynaklandığı konusunda ısrar ediyor. Ancak Avrupa'da Biden'ın Amerikan Kurtarma Planı ile karşılaştırılabilecek bir uygulama yok. Mali teşvikin standart bir ölçütü olan yapısal bütçe açığı geçtiğimiz yıl euro bölgesinde GSYİH'ye oranla bakıldığında ABD'den sadece üçte bir kadar büyüktü.
Putin enflasyonu mu, Biden enflasyonu mu?
Peki Avrupa'da enflasyon neden yükseliyor? Cevap kısmen yükselen enerji fiyatlarında gizli. Cumhuriyetçi Parti'nin Temsilciler Meclisi Azınlık Lideri Kevin McCarthy benzin fiyatlarının sorumlusunun Putin değil, Biden olduğunu söylüyor. Bu iddianın saçmalığını Britanya verileri üzerinden biraz daha açalım.
Joe Biden İngiltere başbakanı değil
Aralık 2020'nin sonlarında ülkede benzinin litresi 116 peniydi ki bu da galon başına 5.94 dolar yapar. Mart ortasına kadar bu fiyat galon başına 8.23 dolara kadar çıktı. Aynı dönemde ABD benzin fiyatları 2.24 dolardan 4.32 dolara yükseldi. Britanya'da benzine uygulanan yüksek vergi de hesaba katılırsa iki ülkedeki fiyat artışının benzer olduğu görünüyor ki bildiğim kadarıyla Joe Biden İngiltere başbakanı değil.
Yaygın tedarik zinciri sorunları da var
Fakat konu da enerji fiyatlarından ibaret değil. ABD enflasyonu yükselten faktörler arasında yaygın tedarik zinciri sorunları da var ki limanları, navlun kapasitesini zorlayan bir talep değişiminden kaynaklanan bu sorunlar birçoğumuzun beklediğinden çok daha uzun sürdü ve Avrupa'yı da etkiledi.
Pandemi ve savaş sonrası etkiler azalabilir
Peki Avrupa'daki yüksek enflasyon bize ABD enflasyonu ile ilgili olarak ne anlatıyor? Birincisi, artışın büyük kısmı, belki de üçte ikisi ABD'ye özel politikalardan veya gelişmelerinden çok küresel etkilerden kaynaklanıyor. İkincisi, bu karanlık pandemi ve savaş tünelinden nihayet çıkarsak söz konusu küresel etkiler azalabileceğinden ABD enflasyonu uygulanan politikada köklü değişikliklere gitmeden bile önemli ölçüde düşebilir. (Geçici kelimesini kullanmaktan özenle kaçındığıma dikkat ettiniz mi? Ah, biraz bekleyin.)
Bununla birlikte enflasyon Atlantik'in bu tarafında daha sıcak ilerliyor. Neden? Neredeyse kesin diyebileceğimiz ana etkenlerden biri, ABD ekonomisinin Avrupa'dan daha hızlı toparlanmış olması. 2021'in dördüncü çeyreğinde, ABD'deki reel gayri safi yurtiçi hasıla, pandemi öncesine göre yüzde 3 daha fazla büyükken, euro bölgesi kayıplarını zar zor toparlayabildi. ABD'deki bu yükselişin hızlı nüfus artışından kaynaklandığından şüphelendiyseniz, aslında çalışma çağındaki nüfusumuz büyük ölçüde göçün durması nedeniyle 2019'dan beri durgun seyrediyor.
Ücretler arttı
ABD ekonomik büyümesi GSYİH artışının yanı sıra işçilere de destek oldu. Enflasyon saat başına reel ücretleri aşındırsa da işçi ücretler toplamda pandemi öncesine göre yüzde 13.6 arttı ki bu oran Avrupa'daki yüzde 5.2'lik artışın üzerinde. Bugünse aşırı enflasyon ABD’nin ekonomik büyümesinin gereğinden fazla olduğunu gösteriyor. Ekonomimiz açıkça aşırı ısınmış görünüyor, bu yüzden FED faiz oranlarını yükseltmeye başlamakta haklı ve enflasyon düşene kadar bunu yapmaya devam etmeli.
Enflasyon kalıcı bir yer edinmeyecek
Ancak aşırı ısınma bir sorun olsa da bunun yaşanan güzel şeyleri gölgede bırakmasına izin vermemeliyiz. Pandemi durgunluğundan hızla kurtulduk ve birçok kişinin korktuğu o iz bırakan uzun vadeli yara etkisinden kaçınmış görünüyoruz. Yaşadığımız enflasyon bütünüyle olmasa da büyük oranda geçici olması muhtemel küresel etkenlerden kaynaklanıyor. Nitekim tüketici anketleri, profesyonel tahmin kurumları ve finans piyasaları gibi çok sayıda göstergeye göre enflasyon ekonomide kalıcı bir yer edinmeyecek.
Putin kurtuluşu daha da zorlaştırdı
Ekonomi konusunda iyimsermişçesine harcama yapan Amerikalıların neden kendilerini bu kadar berbat hissettikleri veya en azından anketörlere böyle söyledikleri sorusu ise hala ortada. Bu konuda yalnız değiliz: ABD'deki kadar olmasa da Avrupa'daki tüketici hassasiyeti de enflasyon yüzünden darbe aldı. Ama bu konuyu bir başka yazıda ele alacağım. Şimdilik, Amerikalıları ülkelerinin ekonomisine Avrupa'nın aynasından bakmalarını söylemekle yetiniyorum. Pandemiden kurtulmak her koşulda zor olacaktı ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bunu daha da zorlaştırdı. Ancak bu şartlar altında, aslında nispeten iyi durumdayız.
©️ 2022 The New York Times Company
