Dani Blum / The New York Times
Artık birçok kişi Covid-19'un ayırt edici semptomlarını tanıyor: Ağrıyan bir boğaz, tıkalı bir burun, inatçı bir öksürük ve boğucu bir bıkkınlık/halsizlik hali. Ancak hastalığın en ağır olduğu dönemde ya da sonrasında bazı hastalar başka bir semptomla tanıştı: Uykusuzluk
VA Saint Louis Health Care System'ın araştırma ve geliştirme bölüm başkanı Dr. Ziyad Al-Aly, çok bilinmese de uyku probleminin her zaman karşılarına çıktığını söyledi. Peki ama Covid uykunuz için neden bu kadar yıkıcı olabilir ve yeterince dinlenmek için neler yapılabilir?
Covid uykuyu neden etkiler?
Teorilerden biri biyolojiye dayanıyor: California Üniversitesi bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dr. Peter Chin-Hong, Covid-19'un bazı kişilerde beyinde uykuyu düzenleyen hipotalamusu etkilediğine, burada neden olduğu iltihaplanmanın da uykusuzluğa neden olduğunu söyledi. Dr Al-Aly de bunun insanlar yatakta sekiz saat kalsalar bile derin ve sağlıklı bir uyku çekemeyebilecekleri anlamına geldiğini belirtti.
"Psikolojik etkenler de neden olabilir"
Covid ile birlikte gelen psikolojik gerginliğin de uykuyu bozabileceğine dikkat çeken Chin-Hong, "İnsanlar yalnız kaldıklarında kendilerini endişeli hissedebilir, bu da onları huzursuz eder ve sağlıklı bir şekilde uyuyamaz hale gelirler" dedi.
Bir de hastalığın fiziksel etkileri var: Semptomlar sizi ayakta tutabilir... Al-Aly tam tersine bazı insanların Covid geçirdiklerinde uzun süre uyuduklarını, çünkü vücudun enfeksiyonla savaşırken enerji tasarrufu yaptığını söyledi. Dr. Ziyad Al-Aly bu süreçte "Tüm sirkadiyen ritim, vücudun tüm dengesi akut fazda gerçekten bozulur" diye konuştu.
Uzun süreli uykuyu da neden olabilir
Uyku bozuklukları, virüs seyrini tamamladıktan ve test negatif çıktıktan sonra bile devam edebilir. Uzun Covid'li 950'den fazla yetişkin üzerinde yapılan bir çalışmada, bunların yüzde 41'inin orta ila şiddetli uyku bozuklukları yaşadığı tespit edildi. Al-Aly, huzursuzluk ve uykusuzluk gibi durumlara ek olarak, uzun Covid'li bazı kişilerin uzun süre uyumaya devam edebileceğini, çünkü vücudun hala virüsle savaşması gerekiyormuş gibi davrandığını söyledi.
"Ağrı ve sızı da uykuyu etkileyebilir"
Kalıcı uyku sorunları, potansiyel olarak beyinde devam eden iltihaplanmanın yanı sıra uzun Covid ile birlikte gelebilecek ağrı ve sızılardan kaynaklanıyor olabilir. Chin-Hong, bu sorunların enfeksiyonun ardından bazı insanları vurabilen anksiyete ve depresyonun bir yan ürünü de olabileceğine dikkat çekti.
"Uyku apnesiyle ilişkisi var"
Northwestern Üniversitesi Covid-19 Merkezi eş direktörü Dr. Marc Sala, uzun Covid ile obstrüktif uyku apnesi gibi solunum koşulları arasında da olası bir ilişki olduğunu söyledi. Al-Aly, uzun Covid'li hastaların bir çoğunun yaşadığı yoğun yorgunluğunu kötü uyku/ uykusuzluk ile açıklanabileceğini söyledi.
Neler yapabiliriz?
Chin-Hong, Covid geçiren ya da enfeksiyon sonrası dönemde olan kişiler için uyku hijyeninin önemine dikkat çekti. Buna göre;
- Odanızın karanlık ve serin olduğundan emin olun ve yatma vaktine çok yakın alkol almaktan kaçının.
- Kendinizi yatakta dönüp dururken bulursanız, orada öylece kalmayın: Odanın farklı bir bölümüne ya da tamamen başka bir odaya geçin.
- 15 dakikanızı örgü örmek, kitap okumak veya podcast ya da sakinleştirici müzik dinlemek gibi rahatlatıcı, ideal olarak ekrana bakmayacağınız bir aktivite yaparak geçirin.
- Hareket edemeyecek kadar yorgunsanız, yatakta oturmak bile size yardımcı olabilir.
Bilişsel davranışçı terapi etkili olabilir
Johns Hopkins Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde Prof. Dr. Paul Auwaerter, bilişsel davranışçı terapinin de daha iyi uyumak için yararlı bir araç olabileceğini söyledi. Auwaerter, inatçı uyku sorunlarını hafifletmeye yardımcı olmak için bazen doktor kontrolünde düşük doz antidepresanlar gibi bazı ilaçlar önerdiğini hatırlattı.
Sala, Covid sırasında ya da sonrasında uyku problemi çekenlerin mutlaka bir doktora danışması gerektiğini hatta gerekli görüldüğü taktirde uyku apnesi testi yaptırması gerektiğini söyledi.
Sala, huzursuz gecelerin herkes için bir acı olduğunu, ancak uzun Covid ile mücadele eden insanlar için özellikle zarar verici olabileceğini söyledi. "Kötü bir gece uykusu, ertesi gün enerjiniz ve düşünceleriniz açısından sizin için gerçekten sıkıntılı olabilir" diyen Sala, "Ancak bu durum zaten beyin sisi (zihinsel yorgunluk) olan biri için daha da dramatik görünüyor" dedi.
© 2023 The New York Times Company
