Talmon Joseph Smith / New York Times
Ekonomi jargonları genellikle ders kitapları ve işletme seminerleriyle sınırlı kalır. Ancak bazen bu jargonları bilinmezlikten çıkarıp popüler tartışmalara sürükleyen durumlar olur.
Geçtiğimiz ayın sonlarında, yapay zeka yatırımlarının uygulanabilirliği konusunda yaşanan endişe dolu bir hafta sonunun ardından, Microsoft'un CEO'su Satya Nadella, sosyal platform X'te takipçilerine şunları söyledi: “Jevons paradoksu yeniden ortaya çıkıyor! Yapay zeka daha verimli ve erişilebilir hale geldikçe, kullanımının hızla arttığını göreceğiz ve bu da onu tadına doyamadığımız bir metaya dönüştürecek."
Jevons Paradoksu adını 19. yüzyıl ekonomisti ve mantık bilimcisi William Stanley Jevons'tan almıştır. 1865 tarihli “Kömür Sorunu” adlı kitabında, motorlar geliştikçe ve kömürü daha verimli hale getirdikçe (aynı miktarda enerji üretmek için daha az kaynağa ihtiyaç duydukça) kömüre olan talebin azalmak yerine artacağını belirtmiştir. Başka bir deyişle, üretim maliyetindeki bir düşüşün genellikle daha fazla üretime yol açtığını söyledi.
Televizyonlarda ve gazetelerde yapılan Jevons alıntıları 27 Ocak'ta ABD borsaları sarsılırken başladı. Çinli bir yapay zeka girişimi olan DeepSeek, en son akıl yürütme modelinin piyasaya sürülmesinin ardından uygulamasının Apple App Store'un zirvesine çıkmasıyla bir gecede sansasyon yarattı. Çinli şirket, Google ve Microsoft tarafından geliştirilenlere rakip analitik yeteneklere sahip bir yapay zeka aracı yaratmıştı. Ve görünüşe göre şirket bunu çok daha düşük bir maliyetle gerçekleştirmişti.
Bu durum, yapay zeka için gelişmiş ABD çipleri üreten ve satın alan mega teknoloji firmalarına trilyonlarca dolar akıtan ABD'li yatırımcılarda paniğe yol açtı. Amerikan yapay zeka ürünlerinin merkezi ve dünyanın en değerli şirketi olan Nvidia, bir günde şaşırtıcı bir düşüş yaşadı ve piyasa değerinde yüz milyarlarca dolar kaybetti.
Ancak analist ve yöneticilerden oluşan karşıt görüşler, Nadella'nın sözlerini alıntılayarak biraz beklenmesini ve frene basılmasını söyledi. DeepSeek’in iddia edildiği kadar ucuz olsa bile bunun hoş bir sürpriz olabileceğini, ABD çiplerine ve genel olarak yapay zeka ürünlerine olan talebi artırabileceğini söylediler.
Nadella'nın paradoksa başvurması rastgele bir düşünce miydi? Evet. Ancak bu argümanın kömürün ötesinde iyi bir geçmişi de var. (Her ne kadar Jevons, petrol gibi kaynak ikamelerinin kömüre olan talebi nasıl zorlaştıracağını öngörememiş olsa da).
Örneğin bilgisayarlar bir zamanlar oturma odası büyüklüğündeydi ve ortalama bir insan için çok pahalıydı. Daha verimli işlem çipleri sayesinde boyutları ve maliyetleri küçüldüğünde, kişisel bilgisayarlar her evin vazgeçilmezi haline geldi. Daha sonra her ele akıllı telefonlar geldi. 80'lerde büyük olan pek çok teknoloji şirketi darbe yedi. Ama endüstri gelişti.
Paradoksun karanlık bir tarafı da var. Daha fazla kömür kullanımı bize şimdi onsuz yaşamayı hayal bile edemediğimiz modern konforları erken tattırdı (teşekkürler elektrik). Aynı zamanda küresel ısınmaya da büyük katkıda bulundu. Akıllı telefonlar bizi daha bağlantılı ve üretken hale getirdi, ancak aynı zamanda bir sosyal medya bağımlısı (ve bazı yönlerden daha yalnız) yaptı.
Eğer bu geçmiş Jevons paradoksları bir işaretse, daha fazla yapay zeka kullanımının bize öngörülemeyen mucizeler ve problemlerin benzer bir karışımını vereceği kesin.
© 2025 The New York Times Company