Max Bearak / New York Times
Körfezin bir yanında, Birleşmiş Milletler iklim görüşmelerine katılan binlerce kişi için geçici otel görevi gören, ağaçların üzerinden yükselen dev yolcu gemileri var. Diplomatlar, elektriğe aç bir dünyaya daha temiz enerji kaynakları sağlamanın yollarını tartışırken gemilerin ışıkları parıldıyor.
Ama körfezin hemen karşı kıyısında tamamen farklı bir dünya var; burada elektrik bazı yerlere yalnızca bu yıl geldi. Daha birçok kişi hâlâ elektriğin gelmesini bekliyor.
Bu, dünyanın her yerinde hâlâ elektriğe erişimi olmayan yüz milyonlarca insanın bir gerçeği.
Paquetá Adası’nda yaşayan Joelma Morães Anjo, dokuz ay önce evine güvenilir elektrik bağlandıktan sonra evinden ışıldayan gemilere hayranlıkla bakarken. ““Harikalar, değil mi? Neredeyse COP’un bir parçası gibiyiz” ifadelerini kullandı.
Bu yıl zirve, Amazon yağmur ormanının kıyısındaki Belém’de, birkaç mil uzakta düzenleniyor.
Milyonlarca insan elektriksiz
Elektriği olmayan insanların çok büyük kısmı Afrika’da yaşıyor, ancak Batı Yarımküre’deki sayı da az değil. Yaklaşık 17 milyon insan tamamen elektriksiz, 60 milyon kişi ise küçük jeneratörleri çalıştırmak için en kirli ve en pahalı yakıtlardan biri olan dizele bağımlı. Brezilya'nın Amazon bölgesinde 1 milyon kişinin elektriği yok, 2 milyon kişi ise dizel kullanıyor.
Güney Amerika ve Karayipler’deki bu insanların neredeyse hepsi yerli halklardan, Afrika kökenli topluluklardan oluşuyor.
İklim değişikliğini hızlandıran sera gazı emisyonları açısından onların katkısı yok denecek kadar az. Yılın her saniyesi çalışan ortalama bir Amerikalı buzdolabı, çoğundan daha fazla emisyon üretiyor. Ancak dünyanın yoksullarının elektriğe nasıl erişeceği sorusu hâlâ aciliyetini koruyor.
Örneğin nüfus artarken, yemek pişirme yakıtı olarak kömüre bağımlılık ormansızlaşmanın büyük bir nedeni hâline geldi. Ve gelişmekte olan birçok hükümet, iklim endişelerine rağmen, elektriğe daha hızlı erişimi genişletecekse fosil yakıt geliştirdikleri için yargılanmamaları gerektiğini savunuyor.
Temel elektrik erişimi, birçokları için daha geniş ekonomiye katılmanın ilk adımı.
Evde bu, buzdolabı, televizyon, kamera ve mesajlaşma uygulamalı bir cep telefonu satın alıp onu düzenli olarak şarj edebilmek anlamına gelebilir. Toplulukta ise kilisede bir hoparlör sistemi veya halka açık Wi-Fi anlamına gelebilir. Bir yağ presi gibi elektrikli makinelere erişim, üretimi daha verimli kılar ve insanların daha fazla kazanmasını sağlar.
Durum ne olursa olsun, birinin elektriği olup olmaması hayatın neredeyse her anına yayılır.
Bu durum, geçen hafta sonu COP yolcu gemilerinin karşı kıyısındaki kumlu bir sahada kendini gösterdi; Jutuba ve Paquetá adalarının sakinleri beşe beş futbol turnuvası için bir araya gelmişti. Şampiyon bir boğa kazanacaktı; ancak bu pek de ödül sayılacak bir boğa değildi, tüyleri dökülmüş, boynuzları yamuktu.
Karanlık çöktü, maç yarıda kaldı
Ama karanlık çökünce final maçı hâlâ oynanamamıştı. Hakem maçları zamanında tutamamıştı ve gün batımı turnuvayı bitirmişti. Finale kalan iki takım boğayı kesip etini paylaşma konusunda anlaştı.
Latin Amerika ve Karayipler’den sorumlu olan, temiz enerji projelerini finanse eden bir hayır fonu olan Global Energy Alliance for People and Planet’tan Isabel Beltrán, "İklim değişikliği tartışmalarında geleneksel yaşam biçimleri çoğu zaman romantikleştirilse de insanlara elektrik erişimi seçeneği verildiğinde çok az kişi elektriksiz yaşamayı seçer” şeklinde konuştu.
Bu, para kazanmakla olduğu kadar hayatı kolaylaştırmakla da ilgili.
Paquetá’daki birkaç düzine aileden birinin 80 yaşındaki reisi Antonia Maia, yaşamının çoğunu bu yıl hükümet programıyla aldığı güneş enerjisiyle çalışan batarya sistemi gelene kadar elektriksiz geçirmiş. Maia, “Balığın bozulmaması için ya tuz kullanmak zorundaydın ya da her gün buz almaya gitmeliydin” dedi.
Maia'nın geniş ailesi geçimini genellikle balıkçılık ve evlerini çevreleyen palmiye ağaçlarından acai toplayarak sağlıyor.
Maia’nın ailesi Paquetá’nın kenarında, kazıklar üzerine kurulmuş, dar tahtalı yürüyüş yollarıyla birbirine bağlanan evlerden oluşan bir yerleşkede birlikte yaşıyor. Bu yıl aile, hükümetle birlikte kırsal elektrifikasyon programı olan Herkese Işık (Luz para Todos) kampanyasını yaygınlaştırılmak için çalışan, kuzey Brezilya’nın en büyük elektrik şirketi Equatorial Energia tarafından adaya kurulan yaklaşık 300 batarya sisteminden üçünü aldı. Aile üyeleri her batarya için ayda yaklaşık 5 dolar ödüyor.
Brezilya’nın mevcut başkanı Luiz Inácio Lula da Silva, programı iki dönem önceki ilk başkanlık döneminde başlattı. O zamandan bu yana 17 milyondan fazla insan bu program sayesinde elektriğe kavuştu. Amazon bölgesi artık programın ana odağı; çoğunlukla Maia’nınki gibi güneş enerjili batarya sistemleri sunuluyor.
“Elektrifikasyondaki kazanımların çoğu şebekenin genişletilmesinden gelir” diyen Beltrán şöyle devam etti: “Ama erişmesi daha zor topluluklara çok daha bilinçli bir çaba göstermeniz gerekir”
Paquetá ve Jutuba erişmesi zor yerler sayılmaz. Yolcu gemilerinden birinden bir kite sörfçüsü turnuva sırasında kanalı kolayca geçip adalara ulaşmıştı. Uzakta, yoğun ve nemli hava boyunca, 2 milyona yakın nüfuslu Belém’in silueti sisli bir şekilde parıldıyordu.
Elektriğin oraya yavaş gelmiş olmasına rağmen, Maia’nın ailesi buna çok sevinmiş durumda. Dokuz çocuğu olan Maia, torunlarının ve torunlarının çocuklarının sayısını unuttuğunu söyledi. Birçoğu turnuvaya birlikte tekneyle gitmek için yerleşkelerinde toplanmıştı.
Eve döndüklerinde güneş enerjisi pilleri devreye girmişti. Maia çoktan hamakta uzanmış, televizyonda “Fantástico” adlı eğlence programını izliyordu.
© 2025 The New York Times Company
