Ephrat Livni / The New York Times
Orta Doğu'da on binlerce insanın ölümüne neden olan ve daha geniş çaplı bir bölgesel savaşa dönüşme tehlikesi taşıyan iki çatışmanın çözümü için ateşkes görüşmeleri sürüyor. Perşembe günü ABD'li üst düzey yetkililer Gazze Şeridi'nde İsrail ile Hamas ve Lübnan'da İsrail ile Hizbullah arasındaki çatışmaları sona erdirmek amacıyla Mısır ve İsrail'de görüşmelerde bulundu. İsrail, Mısır, ABD ve Katar elçileri de 28 Ekim'de Katar'ın başkenti Doha'da bir araya geldi.
Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'de yaklaşık bin 200 kişiyi öldürdüğü ve yaklaşık 250 kişiyi rehin aldığı saldırılardan bu yana, siviller ve savaşçılar arasında ayrım yapmayan yerel sağlık bakanlıklarına göre Gazze'de 43 binden fazla Filistinli ve Lübnan'da yaklaşık 3 bin kişi öldürüldü.
İşte kilit oyuncular, müzakereler ve başlıca engeller hakkında bilinmesi gerekenler:
İsrail-Hamas görüşmeleri
Oyuncular kimler?
- Katar ve Mısır, görüşmelere doğrudan katılmayan Hamas adına arabuluculuk yapıyor. Katar Başbakanı Muhammed bin Abdülrahman Al Sani görüşmelere derinlemesine müdahil oldu. General Abbas Kamel, Mısır'ın en üst düzey ateşkes müzakerecisiydi ancak kısa süre önce istihbarat şefliği görevinden alındı ve görüşmelerdeki rolü belirsiz kaldı. Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah el Sisi de müzakerelere dahil oldu.
- İsrail'in dış istihbarat servisi Mossad'ın başkanı David Barnea, iç güvenlik servisi Shin Bet'in başkanı Ronen Bar ve üst düzey bir askeri general olan Nitzan Alon ile birlikte ülkesinin başlıca müzakerecilerinden biri.
- CIA Direktörü William Burns, Beyaz Saray'ın Orta Doğu koordinatörü Brett McGurk ile birlikte görüşmelerde ABD adına başrolü oynuyor.
Neyi görüşüyorlar?
- Ateşkesin arkasındaki ana fikir, Gazze'de İsrail ile Hamas arasındaki çatışmaların durması, İsrail ordusunun bölgeden çekilmesi ve Hamas'ın İsrail'de tutuklu bulunan Filistinli mahkumlar karşılığında Gazze'de kalan yaklaşık 100 rehineyi serbest bırakması.
- Ekim ayında arabulucular kısa vadeli ayrı bir teklif sundular: Geçici bir ateşkes ve İsrail'de tutuklu bulunan bazı Filistinlilere karşılık birkaç İsrailli rehinenin serbest bırakılması. Bu öneri, Gazze'deki ciddi gıda, ilaç ve kritik malzeme sıkıntısını gidermek için bir insani yardımların gönderilmesini içeriyordu. Bu daha kapsamlı bir anlaşmanın önünü açabilir.
- Kısa vadeli önerinin birden fazla versiyonu halen tartışılıyor. Görüşmeler hakkında bilgi sahibi olan ve isminin açıklanmaması kaydıyla konuşan bir kişiye göre bu versiyonlardan birinde belirli sayıda Filistinli tutsak karşılığında kadın rehinelerle birlikte 50 yaşın üzerindeki erkek tutsaklar serbest bırakılacak. Müzakereler hakkında bilgi sahibi ikinci bir yetkiliye göre bir başka versiyonda ise Hamas yaklaşık 10 gün içinde dört rehineyi serbest bırakacak.
En büyük engeller neler?
- Her şeyin karmaşıklaştığı bazı noktalar var: İsrail'in çekilme şartları, takvimi ve ayrıntıları; İsrail'in çekilmesinden sonra enklavda kimin yetkili olacağı; ve esir takasının ayrıntıları.
- Hamas, İsrail'in ordusunu Gazze'den tamamen ve kalıcı olarak çekmeyi taahhüt etmesinde ısrar ediyor. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Hamas'ın artık silah kaçakçılığı yapamayacağından emin olmak için ülkesinin, İsrailliler tarafından Philadelphi koridoru olarak bilinen Mısır yakınlarındaki 12 km uzunluğundaki Gazze şeridini kontrol altında tutması gerektiğini söylüyor.
- Hamas, hafta sonu Katar'da yapılan görüşmelerden çıkan öneriyi reddederek çıkmazın aşılmasının zor olacağının sinyalini verdi.
- İsrail ayrıca çatışmaların geçici olarak durmasının ardından Gazze'de askeri operasyonlara devam etme seçeneğini de istiyor; Netanyahu İsrail'in Hamas'ı savaşan ya da yöneten bir güç olarak ortadan kaldırması gerektiğini söylüyor. Bu da Hamas'ın ateşkesin savaşı sona erdireceği ve İsrail ordusunu Gazze'den kalıcı olarak çıkaracağı yönündeki önermesiyle temelden çelişiyor.
Son gelişmeler neler?
- Burns perşembe günü Kahire'de aralarında el-Sissi'nin de bulunduğu yetkililerle bir araya geldi. McGurk ve Başkan Joe Biden'ın Lübnan'da Hizbullah ile yaşanan çatışmadaki fiili temsilcisi Amos Hochstein, İsrail'de Netanyahu ve İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant ile görüşmelerde bulundu.
- Müzakereciler, İsrail'in ekim ayında Hamas lideri Yahya Sinvar'ı öldürmesinin ardından Hamas'ın müzakerelere daha istekli olacağını ummuşlardı ancak o zamandan bu yana silahlı grubun tutumunun değiştiğine dair bir işaret olmadığını söylediler.
- Kritik gelişmeler arasında henüz gerçekleşmemiş olan bir gelişme de var: ABD başkanlık seçimleri. Netanyahu'nun düşüncelerini bilen bazı İsrailli yetkililere göre Netanyahu, Donald Trump'ın başkanlığı yeniden kazanması halinde İsrail'in daha fazla ABD desteği alacağı varsayımıyla müzakere sürecini ertelemeyi bir avantaj olarak görüyor.
İsrail-Hizbullah görüşmeleri
Oyuncular kimler?
- Hizbullah'ın ekim ayı sonundaki lideri Şeyh Naim Kasım, İsrail'in bir hava saldırısında örgütün uzun süreli lideri Hasan Nasrallah'ın öldürülmesinin ardından görevi devraldı. Kasım ateşkese açık olduğunun sinyallerini verdi.
- Kasım, uzun süredir ABD ile Hizbullah arasında kilit bir aracı olan Lübnan Meclis Başkanı Nebih Berri ile iletişim halinde olduğunu söyledi.
- Lübnan Başbakanı Necip Mikati uluslararası arabulucularla müzakereler yürütüyor.
- İsrail doğumlu bir ABD enerji politikası yetkilisi olan ve Beyaz Saray'ın çatışmayla ilgili kilit elçilerinden biri haline gelen Hochstein, Berri aracılığıyla Hizbullah'la mesaj alışverişinde bulunuyor. Hizbullah ABD tarafından terör örgütü olarak tanımlandığı için ABD'li yetkililerin Hizbullah'la doğrudan görüşmesi yasak.
- Hochstein ve McGurk geçen hafta Lübnan'ı da kapsayan konularda bir dizi İsrailli yetkiliyle bir araya geldi. İsrailli yetkililer Lübnanlı muhataplarıyla doğrudan müzakere etmiyor. Arabulucu olarak görev yapan Hochstein, öncelikle Netanyahu ve Gallant ile Lübnan'daki durum hakkında görüşüyor.
- Lübnan'daki çatışmayla ilgili görüşmeler Gazze'yle ilgili görüşmelerden ayrı bir kulvarda ilerlese de iki müzakere grubundaki katılımcılar arasında bazı örtüşmeler var.
Neyi görüşüyorlar?
- İsrail güney Lübnan'da bir kara savaşı yürütüyor ve ülke genelinde hava saldırıları düzenliyor. Belirtilen hedef, Hizbullah güçlerini güney Lübnan'dan temizlemek ve yaklaşık 60 bin kişinin Hizbullah'ın roket saldırılarından korkmadan kuzey İsrail'deki evlerine dönmelerini sağlamak.
- Lübnan hükümeti, İsrail'in kuzey sınırı ile Lübnan'ın Litani Nehri arasında BM barış güçleri ve Lübnan ulusal ordusu tarafından denetlenen bir tampon bölge oluşturmayı deneyen ve başarısızlıkla sonuçlanan 1701 sayılı BM Güvenlik Konseyi Kararı'nda özetlenen 2006 ateşkes planının yeniden canlandırılması çağrısında bulunuyor.
- Hizbullah, İsrail Gazze'den çekilene kadar savaşmayı bırakmayacağını söyledi ancak ekim ayı sonunda yaptığı bir konuşmada yeni lideri Kassem, grubun “uygun” koşullar altında bir anlaşmaya açık olacağını belirtirken, uzun süreli bir çatışmaya da hazır olduğunu belirtti.
En büyük engeller neler?
- 1701 sayılı karar başarısız oldu. Hizbullah silahsızlanmadı ya da Güney Lübnan'dan çekilmedi; bunun yerine cephaneliğini arttırarak dünyanın en iyi silahlanmış milis gücü haline geldi.
- Lübnan ordusu, Lübnan'ın ulusal hükümetinde önemli bir oyuncu olan Hizbullah'ı kontrol edebilecek bir konumda değil ve BM barış gücü askerleri de bunu yapacak yetkiye sahip değil. Dolayısıyla güney Lübnan'da olası bir tampon bölgeyi denetleyebilmeleri için neye ihtiyaç duyulacağı belirsiz.
- Hizbullah, İsrail'in Lübnan'dan tamamen çekilme taahhüdünü yerine getirmemesi nedeniyle askerden arındırılmış bölgedeki varlığının haklı olduğunu söyledi. Birleşmiş Milletler İsrail'in çekildiğini değerlendirdi. Hizbullah, Şebaa Çiftlikleri olarak bilinen ve İsrail'in 1967 savaşında Suriye'den ele geçirdiği Golan Tepeleri'nin bir parçası olduğunu ve Lübnan'ın bir parçası olmadığını iddia ettiği topraklar üzerinde hak iddia ediyor.
- İsrail herhangi bir ateşkes anlaşmasında, anlaşma şartlarının ihlal edilmesi halinde Lübnan'ı yeniden işgal edebileceğinin açıkça belirtilmesini istiyor. Bu ısrar müzakerelerde önemli bir tıkanma noktası oldu.
© 2024 The New York Times Company
