Erika Solomon / The New York Times
Pazar günü Lübnan ve İsrail semalarından roketler ve füzeler geçerken, bölge halkının korkuyla beklediği topyekûn savaş başlayacak gibi görünüyordu. Ancak çok geçmeden İsrail ve Lübnanlı grup Hizbullah, her ikisi de zafer ilan ederek ve çatışmanın en azından şimdilik sona erdiği sinyalini vererek takaslarını tamamladılar. Ancak bu muğlak sonuç bir şeyi ortaya çıkardı: Ne Hizbullah ne de bölgesel hamisi İran, İsrail'i başka bir saldırıdan alıkoyacak ancak kendileri için yıkıcı olabilecek daha büyük bir savaşı kışkırtmayacak şekilde karşılık vermenin daha iyi bir yolunu bulamadı.
İran'ın tepkisi bilinmezliğini koruyor ve Tahran hala bölgesel gözlemcilerin tahmin etmediği bir hareket tarzını seçebilir. Ancak Hizbullah'ın sınırlı bir saldırıyla yetinmeyi tercih etmesi bazı bölge uzmanlarına göre İsrail'le hesaplaşmayı düşünen İran'ın planlarını yansıtıyor olabilir. İran analisti ve bağımsız bir bölgesel web sitesi olan Amwaj.media'nın editörü Muhammed Ali Shabani, “İranlılar bir hedefi hassas bir şekilde vurma konusunda ipuçları vermeye devam ediyor. Hassasiyet ve orantı artık bu olaya nasıl baktığımızın anahtarı" dedi.
Orta Doğu'daki restleşme
Daha birkaç hafta önce, İsrail'in Hamas'ın önderliğindeki 7 Ekim saldırılarına yanıt olarak Gazze Şeridi'nde başlattığı ölümcül savaş nedeniyle bölge bir kez daha olağanüstü tehlikeli bir durumdaydı. Orta Doğu'daki restleşmenin son raundu geçen ay İsrail'in, İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri'nde bir futbol sahasına isabet eden ve çocukların ölümüne neden olan roketten Hizbullah'ı sorumlu tutmasıyla başladı. Hizbullah sorumluluğu reddetti. Ardından İsrail, tüm bölgeyi hızla geren bir misilleme tırmanışı başlattı.
İsrail 30 Temmuz'da Lübnan'ın başkenti Beyrut'u vurarak Hizbullah'ın üst düzey komutanlarından Fuat Şükür'ü öldürdü. Birkaç saat sonra ise Hamas'ın en üst düzey siyasi lideri İsmail Haniye, İran'ın yeni cumhurbaşkanının yemin törenine katılmak üzere gittiği Tahran'da bir patlamada hayatını kaybetti. Hem Hamas'ın hem de İran'ın İsrail'i suçladığı bu suikast İran liderleri için aşırı bir provokasyondu.
"Zayıflık sinyali İran için tahammül edilemez"
Uluslararası Kriz Grubu'nun İran proje direktörü Ali Vaez, “Eğer İsrail Tahran'ın ortasında İranlı müttefiklerini öldürmekten paçayı kurtarabiliyorsa, İran liderliği için hiçbir yerde güvenli bir sığınak yok. İçeride ve dışarıda muhaliflere zayıflık sinyali vermek İranlı liderler için tahammül edilemez bir durum. Yaşadıkları ikilem, bu hedefe düşük bir maliyetle ulaşmanın hiçbir yolu olmaması ve bunun geri tepebileceği pek çok yol olmasıydı" ifadeleri kullandı. Ancak Vaez'e göre karşılık vermemek de misilleme riski kadar varoluşsal bir tehdit.
İran'ın herhangi bir karşılık vermesini zorlaştıran şeylerden biri de nisan ayında Suriye'nin başkenti Şam'daki büyükelçilik yerleşkesini başarıyla hedef alan İsrail saldırısına karşılık olarak askeri gücünü çoktan göstermiş olmasıydı. O dönemde Tahran, İsrail'e 300'den fazla füze ve silahlı insansız hava aracından oluşan bir yaylım ateşi açarak karşılık verdi ancak İsrail ve ABD'ye hava savunmalarını hazırlama ve ateşlenen neredeyse her şeyi düşürme fırsatı sunarak bu saldırıyı çok önceden telgraflamış gibi görünüyordu.
Gruplarla birlikte hareket etme olasılığı elendi
Haftalardır bölgesel liderler ve uzmanlar arasındaki endişe, İran ve Hizbullah'ın savaş istediğinden ziyade, dramatik bir misilleme için en iyi seçeneklerinin Yemen ve Irak'taki İran destekli diğer gruplarla koordineli bir bölgesel güç gösterisi yapmak olduğu yönündeydi. Böyle bir hamle, bunu gerçekleştirenlerin amaçladığından çok daha az öngörülebilir bir sonuçla bitebilirdi. Çok sayıda sivilin bulunduğu bir bölgenin vurulması gibi, bu da İsrail'i tırmanma merdiveninde daha da yukarı çıkmaya teşvik edebilirdi.
Washington tarafından terörist grup olarak damgalanan ve İran tarafından desteklenen en güçlü grup olan Hizbullah, böyle bir koordineli yanıt için kritik öneme sahip olacaktı. Bölge uzmanları, Hizbullah'ın ilk ve tek başına hareket etme hamlesinin, bu seçeneğin büyük olasılıkla elendiğini gösterdiğini söyledi. Hizbullah lideri Hasan Nasrallah pazar günkü saldırının ardından yaptığı bir konuşmada “İnsanlar nefes alıp rahatlayabilir” dedi.
Hizbullah için topyekün savaşı göze almanın yüksek bir siyasi bedeli vardı: Lübnan hala yıkıcı bir ekonomik krizin ve yıllardır süren siyasi boşluğun etkisindeyken, ülkeyi daha derin bir krize sürüklememesi için toplumun diğer kesimlerinden yoğun baskı görüyor. Ayrıca Hizbullah'ın güney Lübnan'daki on binlerce destekçisi neredeyse her gün gerçekleşen İsrail saldırıları nedeniyle evlerinden oldu.
"İntikamla ilgili iyi haberler duyacaksınız"
Hizbullah'ın tepkisi Tahran'da nasıl değerlendirilirse değerlendirilsin, bölgedeki diplomatlar İranlı liderlerin Hizbullah'ın saldırılarından kısa bir süre önce ve sonra yaptıkları, yaklaşan ama muhtemelen hedefli ve sınırlı bir misillemeye işaret eden bazı açıklamalarına dikkat çekti. Geçen hafta İran Devrim Muhafızları Komutanı Hüseyin Selami, Haniye'nin intikamını almak için slogan atan hacıları ziyaret ettiğinde onlara, "İnşallah intikamla ilgili iyi haberler duyacaksınız" yanıtını verdi.
Hizbullah'ın saldırılarından kısa bir süre sonra İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney bir toplantıda öğrencilere karşılık vermenin her zaman silaha sarılmak anlamına gelmediğini; daha ziyade doğru düşünmek, doğru konuşmak, olayları doğru anlamak ve hedefi isabetle vurmak anlamına geldiğini söyledi. Ancak uzmanlar, bu son yorumların İran'ın cevabının nisan ayındakine benzemeyeceğini ve daha çok hedefe yönelik bir saldırı olacağını ima ettiğini söylüyor.
Tahran'ın ana hesabı, savaş gemileri bölgede konuşlanmış olan ABD'yi yanına çekme riskine girmeyecek bir yanıt bulmak. Pentagon'un Orta Doğu operasyonlarını denetleyen Merkez Komutanlığı'nın eski başkanı Kenneth F. McKenzie Jr. “İranlılar çekindiler” dedi. McKenzie, İran'ın misilleme olarak Avrupa, Afrika ya da Güney Amerika'da bir elçilik ya da başka bir tesis gibi yumuşak bir hedefi vurabileceğini söyledi. Bazı ABD'li yetkililer, İranlı liderlerin Gazze Şeridi'nde ateşkes sağlanması için görüşmeler devam ettiği sürece herhangi bir karşılık vermeyi erteleyebileceğini de belirtti.
© 2024 The New York Times Company
