Ben Hubbard ve Gülsin Harman / The New York Times
Eğer dünya üzerinde ABD ve Rusya ordularının fiziksel olarak karşı karşıya gelebileceği noktaları sıralamanız gerekseydi, Karadeniz muhtemelen listenin en başında yer alırdı. Avrupa'nın güneydoğu kanadındaki bu dev su kütlesi uzun zamandır bir tarafta ABD ve Avrupalı müttefikleri, diğer tarafta ise Rusya ve onun etki alanı arasında uluslararası bir rekabet alanı oldu. Bu dinamik Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle daha da güçlendi.
"Riskler çok daha yüksek"
Rus hava kuvvetlerinin Salı günü bir ABD İHA'sını düşürmesi, Karadeniz'de ve çevresinde faaliyet gösteren pek çok ülkeye bölgenin kazara ya da başka bir şekilde şiddetin patlak verebileceği bir nokta haline gelme potansiyelini hatırlattı. Bir araştırma grubu olan German Marshall Fund of the United States'in başkan yardımcısı Ian Lesser, "Bu her zaman karmaşıktı, hala da karmaşık ancak şimdi riskler çok daha yüksek. Çatışma ne kadar uzun sürerse, işlerin kontrolden çıkma riski de o kadar artar" dedi.
Kıyısında altı ülke bulunan Karadeniz, Kaliforniya'dan daha büyük bir deniz. Bu ülkelerden Türkiye, Romanya ve Bulgaristan NATO üyesi, Ukrayna dahil diğerleri ise Rusya'yı çevreleme çabaları için Karadeniz'i uzun zamandır önemli gören ittifaka dost ülkeler.
Türkiye, gemilerin Karadeniz ve diğer küresel su yolları arasında geçiş yapmak için geçmek zorunda oldukları iki boğaz olan Çanakkale ve İstanbul Boğazları'nı kontrol ettiği için Karadeniz üzerinde muazzam bir etkiye sahip. Türkiye, 1936 tarihli Montrö Sözleşmesi uyarınca savaş zamanlarında boğazları askeri trafiğe kapatma hakkına sahip ve bu yetkisini Rusya'nın geçen yıl Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından kullandı.
Son yıllarda birçok savaşa sahne oldu
Karadeniz, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Moskova'nın nüfuzunu genişletme çabaları açısından büyük önem taşıyor ve bu nedenle de istikrarsızlığın odağı haline geldi. Son yıllarda bölge, Rusya'nın 2008'de Gürcistan'la savaşına, Ukrayna ve Belarus'ta Rusya destekli liderlere karşı siyasi ayaklanmalara ve 2020'de Azerbaycan ile Ermenistan arasında sonunda Moskova'nın arabuluculuk yaptığı bir savaşa sahne oldu.
Kırım işgali, Rusya'nın konumunu güçlendirdi
Ancak Putin'in Karadeniz çevresindeki en büyük güç oyunu, Rusya'nın 2014 yılında komşu Ukrayna'dan ele geçirdiği stratejik bir yarımada olan Kırım'ı işgal etmesiydi. Bu, Rusya'nın Karadeniz'deki konumunu güçlendirdi ve Rusya'nın tek sıcak su limanı olan Sivastopol'un kontrolünü ona verdi. O tarihten bu yana Putin, Rusya'nın Karadeniz'deki donanma varlığını o kadar arttırdı ki 2016 yılında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, denizin adeta bir Rus gölü haline geldiği uyarısında bulundu.
Rusya'nın düşmanları da buna Karadeniz çevresinde kendi askeri manevralarını yoğunlaştırarak karşılık verdi. NATO üyeleri düzenli olarak gözetleme uçuşları yaptı ve ABD ile İngiltere sık sık savaş gemileri gönderdi ancak uluslararası anlaşmalar bu gemilerin 21 günden fazla kalmasını engelledi. Ardından Rusya Ukrayna'yı işgal etti ve her iki tarafın da bölgedeki manevralarını daha da genişletmesine neden oldu.
Karadeniz'deki gerilim arttı
Bağımsız bir Türk savunma analisti olan Arda Mevlütoğlu "Karadeniz'deki gerilim savaştan sonra daha da arttı" diyor. Savaş, Karadeniz ülkeleri için deniz ticaretini zorlaştırdı ve Rusya başlangıçta dünyanın en büyük üreticilerinden biri olan Ukrayna'dan tahıl ihracatını engelleyerek yoksul ülkelerde açlık krizinin şiddetleneceği korkusunu artırdı. Ancak Türkiye, Birleşmiş Milletler tarafından denetlenen ve 22 milyon metrik tondan fazla tahılın Türkiye'nin karasuları üzerinden ihracatını kolaylaştıran bir anlaşmaya aracılık etti.
Türkiye'nin, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı deniz gücünü başka yerlerden gelen gemilerle takviye etmesini engellemek amacıyla boğazları askeri trafiğe kapatması, ABD ve diğer NATO ülkelerinin gemilerinin Karadeniz'e girmesini de engelledi. Türkiye'nin boğazlarından geçen deniz trafiğini yakından izleyen Orta Doğu Enstitüsü'nde geçici akademisyen olan Yörük Işık'a göre şu anda sadece Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerin denizde gemileri var. Işık'a göre bu ülkelerden sadece Rusya ve Türkiye güçlü donanmalara sahip. Romanya ve Bulgaristan'ın daha küçük kuvvetleri var, Gürcistan'ın sadece sahil güvenliği var ve Ukrayna gemilerinin hareketleri savaş nedeniyle karmaşık.
Farklı hikayeler anlatıldı
Ancak gökyüzü açık olduğu için NATO üyeleri deniz üzerinde ve çevresinde gözetleme uçuşlarını arttırdı ve Rusya da güç gösterisi olarak savaş uçaklarıyla karşılık verdi. Pentagon Salı günü düşen insansız hava aracının silahsız olduğunu ve Romanya'dan rutin bir gözetleme uçuşu için havalandığını söyledi. Kırım'ın yaklaşık 120 km güneyinde iki Rus savaş uçağı insansız hava aracının önünü kesti ve muhtemelen kamerasını bulanıklaştırmak için üzerine yakıt boşalttı. Jetler ayrıca ABD'li yetkililerin tehlikeli olarak tanımladığı bir şekilde insansız hava aracına yakın uçtu.
Pentagon, jetlerden birinin İHA'nın pervanesine çarparak ABD'li operatörlerin onu düşürmesine neden olduğunu söyledi. Rusya Savunma Bakanlığı ise yaptığı açıklamada farklı bir hikaye anlatarak, Rus hava kuvvetlerinin insansız hava aracını tespit etmek için savaş uçaklarını havalandırdığını, ardından keskin bir manevra yaparak irtifa kaybettiğini ve suya çarptığını söyledi.
Gerilimin artmasına izin vermediler
ABD'li yetkililer son aylarda Karadeniz üzerinde meydana gelebilecek bir olayın, kazara bir çarpışma ya da iletişimsizlik bile olsa, kontrolden çıkmasından endişe ediyorlardı. İnsansız hava aracının düşürülmesi ABD ve Rusya arasındaki gerilimi arttırdı ancak her iki taraf da durumun tırmanmasına izin verme eğilimi göstermedi.
Ancak analistler, Ukrayna'daki savaşın Karadeniz ve çevresinde ve başka yerlerde çok daha fazla askeri faaliyete yol açtığını ve ne kadar uzun sürerse bu tür olayların meydana gelme ihtimalinin o kadar artacağını söyledi. Lesser, "Bu durum basitçe, bölgedeki potansiyel çatışma ve tırmanma potansiyelinin günlük haberleri okuyarak tahmin edilenden çok daha geniş olduğuna işaret ediyor" dedi.
© 2023 The New York Times Company
