Jeanna Smialek / The New York Times
Geçen yıl bu zamanlarda ekonomistler, tedarik zinciri sorunları ortadan kalktıkça ve tüketiciler mal harcamalarından hizmet harcamalarına kaydıkça enflasyonun 2022'de hızla düşeceğini tahmin ediyorlardı. Şimdi aynı sebeplerden birçoğunu yeniden öne sürerek 2023 için aynı şeyi tahmin ediyorlar. Ancak tüketicilerin bildiği gibi bu yıl enflasyon ılımlılığına ilişkin tahminler yanlıştı. Fiyat artışları hafifçe yavaşlamaya başlasa da hala kırk yılın en yüksek seviyelerine yakın seyrediyor. Bu şu soruyu gündeme getiriyor: Amerika bu enflasyon iyimserliğine inanmalı mı?
Harvard Üniversitesi'nden ekonomist olan Jason Furman, "Bu yıl enflasyonun düşeceğine inanmak için daha iyi nedenler var" dedi ve geçen yılki hızlı normale dönüş tahminlerine şüpheyle yaklaştı. Yine de Faurman, “Tüm iyi haberleri cebe atıp onu dengeleyen kötü haberleri görmezden gelirseniz, bu bir hatadır” yorumunda bulundu.
Ekonomistler daha iyimser
Ekonomistler enflasyonun önümüzdeki aylarda önemli ölçüde azalacağını ön görüyorlar ancak beklentilerin boşa çıktığı bir yılın ardından, geçen Aralık'ta olduğu kadar sert bir düşüş beklemiyorlar. Fed resmi olarak tüketici fiyat ölçüsü ile ilgili olan Kişisel Tüketim Harcamaları endeksini hedefliyor.
Geçen yıl Bloomberg tarafından ankete katılan ekonomistler, sözde çekirdek endeksin 2022'nin sonuna kadar yüzde 2,5'e düşmesini bekliyorlardı. Bunun yerine bunun iki katı olan yüzde 5’te şu an. Tahminciler bu yıl enflasyonun 2023'ün sonuna kadar yüzde 3'e düşmesini bekliyor.
Merkez Bankası’nın tahminleri de benzer bir model izledi. Geçen Aralık itibarıyla, merkez bankacıları çekirdek enflasyonun 2022'yi yüde 2,7 ile bitirmesini bekliyorlardı. Eylül göstergeleri, fiyat artışlarının gelecek yılın sonuna kadar yüzde 3,1'e gerilediğini gösterdi. Fed yetkilileri, Aralık ayı politika toplantısının ardından Çarşamba günü 2023 için yeni bir dizi enflasyon tahmini yayınlayacak.
Tedarik zincirleri iyileşiyor
Beklenen ancak anlaşılması zor enflasyon yavaşlamasının nihayet 2023'te ortaya çıkacağını düşünmek için bir neden, tedarik zincirleri. Geçen yıl bu zamanlarda ekonomistler, küresel nakliye ve imalattaki sıkıntıların yakında ortadan kalkacağından umutluydular. Tüketici harcamaları mallardan hizmetlere kayacaktı ve kombinasyon, arz ve talebin yeniden dengeye gelmesine izin vererek arabalardan koltuklara kadar her şeydeki fiyat artışlarını yavaşlatacaktı. Bu oldu ama sadece yavaş yavaş. Ayrıca bazı ekonomistlerin beklediğinden daha düşük tüketici fiyatlarına dönüşmesi daha uzun sürdü.
Ancak beklenen değişim, gecikmeli de olsa nihayet ortaya çıkıyor. Tedarik zincirinin aylar içinde iyileşmesinden sonra tüketiciler artık bunun faydasını hissetmeye başlıyor. Ekim ayı enflasyon verilerinde ikinci el araba fiyatları anlamlı bir şekilde düşmeye başladı, mobilya fiyatları ve giyim fiyatları düşüyor. Benzer maliyet düşüşlerinin önümüzdeki yıl enflasyon üzerinde baskı oluşturması bekleniyor.
Fed başkanı Jerome Powell yakın tarihli bir konuşmasında, "Mal enflasyonunun yenildiğini ilan etmek için çok erken ancak mevcut eğilimler devam ederse, mal fiyatları önümüzdeki aylarda genel enflasyon üzerinde aşağı yönlü baskı uygulamaya başlamalıdır" dedi.
Fed soğutma talebi üzerinde çalışıyor
Ne yazık ki, tek başına mal fiyatlarındaki ılımlılık, ABD’yi normal bir enflasyon oranına döndürmek için muhtemelen başarısız olacaktır çünkü hizmet alanında fiyat artışları hızlanıyor. Dışarıdan alınan yemeklerden kiraya kadar her şeyi kapsayan bu kategori, Bloomberg dökümüne göre Ekim ayında tüketici fiyat enflasyonunun yarısını oluşturuyordu ve bir yıl önceki üçte birden daha azdı.
Birçok hizmet enflasyonu türü, iş piyasasında olup bitenlerle yakından iç içe geçmiş durumda. Kuaför salonları, restoran zincirleri ve vergi muhasebecileri gibi şirketler için, çalışanlara ödeme yapmak, en büyük olmasa da genellikle önemli bir maliyetidir. İşçi sayısı az olduğunda ve ücretler hızla yükseldiğinde, işletmelerin daha yüksek işçilik faturalarını karşılamak için fiyatlarını artırma olasılığı daha yüksek.
Bu iş piyasası enflasyondaki ilk patlamanın büyük bir itici gücü olmasa da günümüzün çok düşük işsizlik oranı ve anormal derecede hızlı ücret artışının fiyat artışlarını normalden daha hızlı tutmaya yardımcı olabileceği anlamına geliyor.
Fed politikasının devreye girebileceği yer burasıdır. Şirketler ancak müşterileri daha fazla ödemeye istekliyse daha fazla ücret alabilir. Fed, talebi yavaşlatmak için faiz oranlarını yükselterek bu zincirleme reaksiyonu durdurabilir. Yetkililer 2022'nin başında sıfıra yakın olan faiz oranlarını yaklaşık yüzde 4'e çıkardı ve bu hafta bir faiz artışı daha yapması bekleniyor. Bu hamleler, bir ev satın almak, büyük bir satın alma işlemini finanse etmek veya bir işi büyütmek için borç para almayı daha pahalı hale getirdi.
Kira artışı ılımlı
Bununla birlikte hizmet kategorisinde, 2023 enflasyonunun yavaşlaması oldukça kesin bir alan daha var: Kiralar. Mevcut kiracılar kira kontratlarını yenileyene kadar daha fazla ödemeye başlamadıklarından, kira artışlarının ölçülen enflasyona yansıması zaman alıyor. Bu, 2021'deki yeni kira artışının yavaş yavaş resmi fiyatlara doğru ilerlediği ve 2022 boyunca enflasyonu artırdığı anlamına geliyor.
Piyasa bazlı kiraların son aylarda soğumaya, hatta düşmeye başlaması, kira artışının da yavaşlamaya başlaması gerektiğini gösteriyor. Ancak yavaşlamanın ne zaman gerçekleşeceği ve kiraların ne kadar hızlı yavaşlayacağı belirsizliğini koruyor. Bazı ekonomistler yavaşlamanın önümüzdeki baha gibi erken bir tarihte gerçekleşeceğini söylüyor.
Enflasyonu tahmin etmek de zor olan kısım kira gibi belirli kategoriler hakkında yorumda bulunmak mümkün olsa da birçok etkenin şaşırtıcı şekilde ortaya çıkabilmesi. 2021'deki tahminciler, Rusya'nın 2022'nin başlarında Ukrayna'yı işgal ederek gıda ve yakıt fiyatlarını keskin bir şekilde artıracağını tahmin edemezdi.
Her şeyin normale dönmesi uzun sürebilir
Aynı şekilde önümüzdeki yıl jeopolitik sahnede neler olacağını tahmin etmek zor. Avrupa'daki çatışmanın tırmanması, gaz fiyatları üzerinde yeni bir baskı oluşturabilir. Çinli tüketicilerin yıllarca devam eden sokağa çıkma kısıtlamalarının ardından geri dönmesi, daha fazla insanın küresel pazarda mallar için rekabet etmesine yol açabilir. Her şeyin normale dönmesi beklenenden daha uzun sürebilir. 2022'de olan da kısmen buydu. Tüketim ve işgücü piyasası beklentileri aşarak fiyatlar üzerindeki baskıyı sürdürdü.
Macro Policy Perspectives kıdemli ekonomisti Laura Rosner-Warburton, "Ekonomi beklenenden daha dirençliydi. Tedarik zinciri sorunları beklenenden çok daha uzun sürdü ve iniş çıkışları tahmin etmek zor oldu” dedi.
© 2022 The New York Times Company
