Farnaz Fassihi / The New York Times
İsrail'den gelmesi beklenen misilleme saldırısına hazırlanan İran, Lübnan ve Gazze Şeridi'ndeki müttefiklerinin yok edilmesine tanıklık ettiği için silahlı kuvvetlere savaşa hazırlıklı olmalarını ama aynı zamanda savaştan kaçınmaya çalışmalarını emretti. İranlı dört yetkili bu hafta yaptıkları telefon görüşmelerinde, dini lider Ayetullah Ali Hamaney'in orduya İsrail saldırısına karşılık vermek üzere birden fazla askeri plan hazırlama talimatı verdiğini söyledi. Yetkililere göre İran'ın misillemesinin kapsamı büyük ölçüde İsrail'in saldırılarının şiddetine bağlı olacak. Bu kişiler askeri hazırlıklar konusunda isimlerinin gizli kalması koşuluyla konuştular.
Altyapıyı hedef alırsa sert karşılık planı
İsrail'in bu ayın başlarında İran'dan gelen füze yağmuruna karşılık olarak düzenlediği saldırılar geniş çaplı hasara ve yüksek can kaybına yol açarsa İran'ın misilleme yapacağını söylediler. Ancak İsrail saldırısını füze ve insansız hava araçlarının depolandığı birkaç askeri üs ve depo ile sınırlarsa İran hiçbir şey yapmayabilir. Yetkililer, Hamaney'in İsrail'in petrol ve enerji altyapısını ya da nükleer tesisleri vurması ya da üst düzey yetkililere suikast düzenlemesi halinde kesin bir karşılık verilmesi talimatı verdiğini söyledi.
Aralarında İran Devrim Muhafızları'nın iki üyesinin de bulunduğu yetkililer, İsrail'in büyük bir zarar vermesi halinde, bin kadar balistik füzenin fırlatılması, İran'ın bölgedeki vekil gruplarının saldırılarını arttırması ve Basra Körfezi ile Hürmüz Boğazı'ndan geçen gemiler ile küresel enerji kaynaklarının akışının kesintiye uğratılması gibi karşılıklar verilebileceğini belirttiler.
İran kamuoyu önünde savaş istemediğini söylüyor. Ancak İsrail'den gelecek cezalandırıcı askeri darbeler, özellikle de İsrail'in Hamas ve Hizbullah'ın birçok liderini öldürmesinden sonra, zayıf ve savunmasız görünmek istemeyen liderlerini zorlayacaktır. Bu iki grup da İran tarafından destekleniyor. İran Dışişleri Bakanı Abbas Araghchi çarşamba günü Rusya'nın Kazan kentinde düzenlenen BRICS zirvesi sırasında Rus haber medyasına verdiği demeçte “İsrail'in saldırması durumunda vereceğimiz yanıt orantılı ve hesaplı olacaktır” dedi.
Riskler çok yüksek
Ülke ve bölge için riskler çok yüksek. İran ve İsrail arasında topyekûn bir savaş kaosu derinleştirecek, Gazze ve Lübnan'da ateşkes ihtimalini ortadan kaldıracak ve muhtemelen ABD'nin İsrail'i desteklemek üzere askeri harekâta girişmesine yol açacaktır. İran son haftalarda bölgedeki Arap ülkeleriyle ittifaklarını güçlendirmeye çalışıyor ama aynı zamanda bu ülkeleri İsrail'e herhangi bir saldırı için yardım etmelerinin kendilerini meşru hedef haline getireceği konusunda uyarıyor. Araghchi salı günü Kuveyt'te düzenlediği basın toplantısında komşu ülkelerden İsrail jetlerinin İran'a yönelik herhangi bir saldırıda hava sahalarını kullanmalarına ya da üslerinde yakıt ikmali yapmalarına izin verilmeyeceğine dair güvence aldığını söyledi.
Geçen hafta boyunca İranlı yetkililer İsrail'in saldırı tehdidine nasıl karşı koyacakları konusunda kamuoyuna yaptıkları açıklamalarda birbirleriyle çelişen görüşler ortaya koydular. Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ve Araghchi misilleme sözü verdiler ancak bunu ölçülü tonlarda yaptılar. Hatta bir komutan İsrail'in olası saldırılarını büyük bir karşılık vermeyi hak etmeyecek kadar önemsiz olarak değerlendirdi. Ancak üst düzey bir Devrim Muhafızı komutanı yaptığı bir konuşmada tüm Siyonistleri ortadan kaldırmakla tehdit etti. Hükümete yakın bir siyasi analist olan Nasır İmani, İran'ın başkenti Tahran'dan yaptığı bir telefon görüşmesinde, “Şu anki düşünce, İsrail'in saldırısı sembolik ve sınırlı ise, bırakmamız ve pingpong saldırılarına son vermemiz gerektiği yönünde. İran, İsrail ile büyük bir savaşa girmeye gerçekten hevesli değil. Bölgenin patlamasında herhangi bir fayda görmüyoruz" dedi.
İmani bu aşamada İran'ın İsrail'le savaşı varoluşsal bir tehdit olarak görmediğini ancak uzun süreli bir çatışmanın yıkıcı olacağına ve yeni hükümetin ABD yaptırımlarının kaldırılması ve İran'ın kötü durumdaki ekonomisinin iyileştirilmesi umuduyla Batı'yla müzakere planlarını raydan çıkaracağına inandığını söyledi. İsrail ve İran arasındaki gerilim, Hamas'ın bir yıl önce 7 Ekim'de İsrail'e düzenlediği terör saldırısından bu yana daha da artıyor.
Nisan ayında İsrail'in Suriye'deki bir İran Büyükelçiliği yerleşkesine saldırmasının ardından İran ve İsrail karşılıklı ateş açmıştı. İran bu ayın başlarında İsrail'e yaptığı saldırıda, İsrail'in Tahran'da bulunduğu sırada Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye ve Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'a yönelik suikastlarına misilleme olarak yaklaşık 200 balistik füze fırlatmıştı. Bir karşılık bekleyen İran son dönemde diplomatik atağa geçti. İmani bu çalışmaların kısmen Washington'a arka kanaldan mesajlar göndererek İsrail'i kontrol altına almaya ve savaşı önlemeye çalışmak, aynı zamanda Arap ülkeleriyle ittifakları güçlendirmek ve Türkiye ile İran'ın kilit müttefikleri Rusya ve Çin'e danışmak olduğunu söyledi.
Pezeşkiyan bu hafta Kazan'da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çin lideri Şi Cinping ile bir araya geldi. Putin görüşmenin ardından yaptığı açıklamada Rusya ve İran'ın bölgeye bakışının “aynı ya da çok yakın” olduğunu ve İran devlet televizyonunda yayınlanan yorumlarına göre Hamaney'in pozisyonlarına “büyük değer verdiğini” ifade etti. İran, otuz yıldan uzun bir süre önce Irak ile sona eren savaştan bu yana böylesine önemli bir dış tehditle karşı karşıya kalmamıştı. Analistler, İran ve İsrail'in denizde, havada, karada ve siber uzayda gizli bir savaş yürüttüğünü, İsrail savaş uçaklarının İran'a bomba yağdırmasının ise daha önce keşfedilmemiş bir alan olduğunu belirtiyor.
Monterey, California'daki Naval Postgraduate School'da ulusal güvenlik işleri doçenti ve İran ordusu uzmanı Afshon Ostovar, “İran'ın sorunu, elindeki askeri araçlar İsrail'den çok daha azken, İsrail'le bir atış müsabakasına girecek kadar olayların tırmanmış olması” dedi. Tahran'da yaşayan siyasi yorumcu Nasser Hadian, bir telefon mülakatında İran'ın onlarca yıl boyunca Lübnan'daki Hizbullah gibi grupları, ABD'yi saldırmaktan caydırmak için İsrail sınırında bir savunma gücü olarak hareket etmek üzere inşa ettiğini söyledi. Şimdi ise bu odağın değiştiğini belirtti. Hadian, “İsrail İran için gerçek tehdit haline geldi. Bunca yıldır Amerika olduğunu düşünüyorduk" dedi.
© 2024 The New York Times Company
