Nataliya Vasilyeva ve Andrew Higgins / The New York Times
Eski Sovyetler Birliği ülkesi Belarus'un lideri Alexander Lukaşenko, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaşında açık bir destekçi olmasına rağmen, Doğu ile Batı arasında denge kurma oyununu yeniden sahneliyor gibi görünüyor. Rusya’ya desteğini sıkı bir şekilde sürdüren Lukaşenko, bu ay Belarus topraklarında Rus nükleer silahlarının bulunduğunu ve Moskova'nın yeni hipersonik balistik füzesi konuşlandırılırsa bunu barındırmaya hazır olduklarını duyurdu.
Öte yandan Ukrayna konusunda ateşkes görüşmelerine yönelik artan beklentiler arasında, Lukaşenko'nun Batı ile ilişkilerini yeniden canlandırmaya çalıştığı da gözlemleniyor. Son aylarda, sürgündeki Belarus insan hakları grubu Viasna'ya göre, Lukaşenko, 2020'deki hükümet karşıtı protestolara katıldıkları için hapsedilen 200'den fazla kişiyi affetti. Analistler, bu hamleyi, Batı'yı yaptırımları gevşetmeye ikna etmeye yönelik bir jest olarak değerlendiriyor. Bahsi geçen protestolar, büyük ölçüde hileli olarak görülen bir başkanlık seçiminden sonra gerçekleşmişti.
Batı'ya göz kırpan aflar
2020 protestolarının en öne çıkan liderleri hâlâ hapiste bulunuyor. Bunlar arasında, Belarus’tan sınır dışı edilmemek için pasaportunu yırtarak direnişin sembolü haline gelen Maria Kolesnikova da yer alıyor. Belarus medya organları, afları resmî olarak duyurmuş olsa da, mahkum isimleri ve detaylar genelde verilmeden, Lukaşenko’nun iyiliksever bir lider olduğu imajını güçlendirmeye çalışıyor. Ancak hükümet, afların yaptırımlarla bağlantısını açıkça ifade etmedi.
Eski bir milletvekili olan ve hükümetle bağlantılı olan Yuri Voskresensky, Lukaşenko'nun Kolesnikova'yı kayda değer tavizler verilmedikçe serbest bırakmayacağını söyledi. Voskresensky geçtiğimiz ay Belarus medyasına yaptığı açıklamada, "Tüm kışkırtıcıların serbest bırakılması muhtemel değil," diyerek, Batı’nın tüm yaptırımları kaldırması durumunda "istisnai olarak" daha fazla affı değerlendireceklerini belirtti.
Maria Kolesnikova'nın Fransa'da sürgünde yaşayan kız kardeşi Tatyana Khomich, son afları rejimin imajını iyileştirmeye ve tavizler kazanmaya yönelik "hem bir fırsat hem de hesaplanmış bir hamle" olarak nitelendirdi. Khomich, Batı'yı bu "nadir fırsatı" değerlendirmeye çağırarak, "Hayat kurtarmanın ahlaki zorunluluğu, esnek yaklaşımları, sınırlı veya geçici yaptırım gevşetmelerini haklı çıkarır" dedi.
2020 seçimlerinde Lukaşenko'ya karşı zafer kazandığını iddia eden ve seçim sonrası baskılar nedeniyle Litvanya'ya sığınan muhalefet lideri Svetlana Tikhanovskaya’nın ofisi ise taviz verilmesine karşı uyarıda bulundu. Tikhanovskaya'nın danışmanı Franak Viacorka, "Aldanmayalım," diyerek, bunun politika değişikliği olmadığını vurguladı. Viacorka, Belarus'taki insan hakları ihlallerine karşı uygulanan yaptırımların, ancak rejim baskıları durdurur ve siyasi mahkumları serbest bırakırsa hafifletilmesi gerektiğini söyledi.
Afların yanı sıra, Lukaşenko'nun, önümüzdeki ay yapılacak seçimler öncesinde çoğu muhalefet destekçisi olan daha fazla kişiyi tutukladığı bildirildi. İnsan hakları gruplarına göre, son altı ayda affedilenlerden daha fazla kişi gözaltına alındı. Lukaşenko'nun seçimleri kazanması kesin gibi görünüyor, zira Belarus'ta tüm güç araçları onun kontrolünde.
Analistler, Lukaşenko’nun Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'den kopması olası görünmese de, Batı’ya yönelik hamlelerinin dikkatle izlenmesi gerektiğini söylüyor. Belaruslu muhalefet figürü Valery Kavaleuski, Washington’da yaptığı açıklamada, "Belarus’taki baskılar 2020’den bu yana durmaksızın devam ediyor. Bunlar, yönetim sisteminin bir parçası haline geldi," dedi. Ancak, "Af dalgası, bu normların dışında bir durum" diyerek, Lukaşenko’nun Batı’ya çok net mesajlar gönderdiğini belirtti.
Batı’nın yaptırımları hafifletmesi, Lukaşenko için zor bir mücadele olacak gibi görünüyor. Özellikle Belarus’un önemli bir döviz kaynağı olan gübrede kullanılan potas üzerindeki yaptırımların kaldırılması olası değil. Ancak Batı yetkilileri, ulusal havayolu Belavia'ya yönelik önlemleri belki hafifletebileceklerini ifade etti. Baltık ülkeleri, özellikle Litvanya, herhangi bir yaptırım gevşetilmesine karşı çıkıyor.
Viasna, 207 mahkumun serbest bırakıldığını takip ederken, 269 kişinin tutuklandığını, ancak bunun daha fazla olabileceğini çünkü tutuklamaların takibininin zor olduğunu belirtti. Carnegie Rusya Avrasya Merkezi’nden Belaruslu bir uzman olan Artyom Shraibman, Lukaşenko’nun afları, Batı ile diyaloğu yeniden başlatmak için gereken minimum tavizleri belirlemeye yönelik bir strateji olarak gördüğünü söyledi.
Belarus’a yönelik yaptırımlar
Belarus, son yıllarda muhalefeti bastırdığı için ve ardından 2022'de Rusya'nın Ukrayna'yı tam kapsamlı işgaline zemin hazırladığı için artan Batı yaptırımlarıyla karşı karşıya. Lukaşenko, Ukrayna ile Rusya arasında olası bir ateşkes durumunda Minsk’e yönelik beklentilerin önemli ölçüde azalabileceğini ve bu yüzden tavizlerinin daha fazla takdir edileceğini hesaplıyor olabilir.
30 ay boyunca "isyan düzenleme" ve Belarus’u "karalama" suçlamasıyla cezaevinde kalan gazeteci Dmitri Luksha, affedilenler arasında yer aldığını söyledi. "Tek yapmam gereken, gerçekten üç satırlık bir kağıt imzalayıp affedilmeyi talep ettiğimi ve bir daha yasa dışı bir şey yapmayacağımı söylemekti" dedi. Eşi de kendisiyle birlikte tutuklanmıştı ve o da affedildi.
Lukaşenko daha önce iki kez, Batı’nın yaptırımları gevşetmesi karşılığında, öne çıkan muhaliflere af çıkarmıştı. Ancak daha sonra rotasını değiştirerek yeniden Rusya'nın yörüngesine dönmüştü. Shraibman, "Lukaşenko, yıllar boyunca, değerli bir şey alacağını düşündüğü sürece, en azılı düşmanlarını bile serbest bırakmaya hazır olduğunu gösterdi," dedi.
© 2024 The New York Times Company
