Alissa J. Rubin, Ben Hubbard, Lazaro Gamio / New York Times
Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ın geçtiğimiz hafta İsrail'in düzenlediği bir hava saldırısında hayatını kaybetmesi, dikkatleri İran'ın desteklediği ve Orta Doğu'daki Amerikan ve İsrail etkisine karşı koymayı amaçlayan silahlı gruplara çevirdi. İran'ın "direniş ekseni" olarak adlandırdığı ağ Hamas, Hizbullah, Suriye hükümeti, Yemen'deki Husiler ile Suriye ve Irak'taki silahlı grupları içeriyor. İran bu grupları İsrail'in yanı sıra Suudi Arabistan gibi zaman zaman düşman olarak gördüğü diğer ülkelere de saldırılar düzenleyebilmeleri için on yıllar boyunca destekledi. Bu ağ aynı zamanda İran'a İsrail sınırında ya da yakınında, İsrail'in İran'a yönelik saldırılarına karşı caydırıcı bir rol oynayabilecek değerli müttefikler sağladı.
Hamas 7 Ekim 2023'te İsrail'e ölümcül saldırılar düzenlediğinde ve İsrail de buna Gazze Şeridi'ni yıkıcı bir şekilde işgal ederek karşılık verdiğinde, Washington'un İsrail'e verdiği destek nedeniyle grupların çoğu İsrail'e karşı kendi saldırılarını gerçekleştirdi ya da Irak ve Suriye'deki ABD birliklerine saldırdı. İsrail Lübnan, Suriye, Yemen ve hatta İran'da cüretkâr saldırılar düzenleyerek ittifakın gücünü test etti ve eksen liderleri İran'ın cumhurbaşkanlığı yemin töreni için toplandığı sırada üst düzey bir Hamas liderine suikast düzenledi. İran ve vekillerinin verdiği karşılık bölgedeki pek çok kişinin beklediğinden daha az etkili oldu ve ağın gücü ve tutarlılığı konusunda soru işaretleri yarattı. Şimdi, İsrail Hamas, Hizbullah ve Husilere saldırmaya devam ederken, direniş ekseni adının hakkını verebilecek mi? İşte bilmeniz gerekenler...
İran: Çapa
İran yıllardır Orta Doğu'da bir yabancı konumundaydı. İran, çoğu insanın Arapça konuştuğu bir bölgede ağırlıklı olarak Farsça konuşuyor. Ayrıca çoğunluğun Sünni Müslüman olduğu bir bölgede ezici bir çoğunlukla Şii Müslüman. Ekonomisi, kendisini parya haline getirmeyi amaçlayan Batı yaptırımları nedeniyle felç olmuş durumda. Yine de İran yerel milisleri silah, eğitim ve mali destekle destekleyerek Orta Doğu'nun büyük bir bölümüne askeri güç yansıtmayı başardı. Bu gruplar İran'dan destek alıyor ve İran'ın İsrail ve ABD nefretini paylaşıyorlar ama aynı zamanda kendi çıkarları da var ve tamamen Tahran tarafından kontrol edilmiyorlar. Örneğin Hamas, Arap ve ABD'li yetkililere göre geçtiğimiz yıl ekim ayında İsrail'e yönelik saldırısını İran ile koordine etmedi. Uzmanlar İran'ın hassas bir çizgide yürüdüğünü, İsrail'le topyekûn bir savaşa girmekten kaçınırken askeri güç göstermeye çalıştığını, bunun ABD'yi de yanına çekebileceğini ve İran rejiminin bekasını tehlikeye atabileceğini söylüyor.
Hizbullah: Devlet dışı en büyük cephanelik
Hizbullah, 1980'lerde Lübnan'ın uzun süren iç savaşı sırasında İran'ın yönlendirmesiyle kurulan Şii Müslüman bir gruptur. İsrail'in 2000 yılında sona eren Güney Lübnan işgaline karşı mücadele etmek için kurulmuştur. Grubun Arap dünyasındaki statüsü, 2006'da İsrail'le etkili bir şekilde savaşarak onu durdurmasının ardından hızla yükseldi. Dünyanın en ağır silahlı devlet dışı grubu olduğu düşünülen Hizbullah, aynı zamanda Lübnan'da siyasi güç haline geldi; operasyonlarını Suriye'ye doğru genişletti ve Irak, Yemen ve başka yerlerdeki İran bağlantılı grupların eğitilmesine yardımcı oldu. ABD ve diğer ülkeler tarafından terörist grup olarak tanımlandı. Grup, 7 Ekim'deki Hamas saldırılarından sonra İsrail sınırından füze ticaretine başladı, ancak her iki taraf da daha geniş bir savaştan kaçınmak için alışverişlerini ılımlı hale getirmeye dikkat ediyordu. Ancak bu yaklaşım temmuz ayında, Lübnan'dan atılan bir roketin İsrail kontrolündeki bir kasabada 12 çocuğu öldürmesinin ardından İsrail'in Beyrut'ta üst düzey bir Hizbullah komutanı olan Fuad Şükür'ü öldürdüğü hava saldırısıyla bozuldu. Ardından eylül ayında İsrail, Hizbullah'ın bubi tuzaklı çağrı cihazlarını ve cep telefonlarını patlatarak sürpriz bir saldırı düzenledi ve ardından Lübnan'da Hizbullah'ın hakim olduğu bölgeleri bombalayarak Nasrallah'ı öldürdü. Grubun askeri yetenekleri ve gelecekteki liderliği artık belirsiz.
Hamas: Filistin mücadelesiyle doğrudan bağlantı
İran'ın ağının en büyük Sünni üyesi olan Hamas, 1987 yılında Batı Şeria ve Gazze'deki İsrail askeri işgaline karşı ilk Filistin ayaklanması sırasında kuruldu. Hamas o zamandan beri İsrailli sivilleri öldüren intihar saldırılarından ve İsrail askerlerinin yakalanıp öldürülmesinden sorumlu. Ancak Hamas aynı zamanda 2007'den bu yana Gazze Şeridi'nin yönetimini elinde tutuyordu, ta ki mevcut savaş Hamas'ın elini zayıflatana kadar. 7 Ekim'de Yahya Sinvar liderliğindeki Hamas, Gazze'den İsrail'e büyük bir saldırı başlatarak çoğu sivil 1.200 kişiyi öldürdü ve yaklaşık 250 kişiyi rehin aldı. İsrail, Gazze'de yüzyılın en yoğun bombardıman kampanyalarından birini içeren büyük bir askeri operasyonla karşılık verdi. Gazze'deki sağlık yetkilileri savaş nedeniyle 41,000'den fazla kişinin öldüğünü bildirdi.
Husiler: Nakliye yollarını bozan grup
Husiler yaklaşık yirmi yıldır Yemen hükümetiyle savaşan Şii militanlar ve şu anda ülkenin kuzeybatısını ve Yemen nüfusunun çoğunluğunun yaşadığı başkent Sanaa'yı kontrol ediyorlar. İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri'ne şiddetle karşı çıkıyorlar. 2014 yılında Suudi Arabistan liderliğindeki bir askeri koalisyon, Husilerin başkenti ele geçirmesinin ardından Yemen'in uluslararası alanda tanınan hükümetini yeniden kurmaya çalışmak için müdahalede bulundu ve yüz binlerce insanın ölümüne neden olan bir iç savaşı şiddetlendirdi. Gazze'de savaşın başlamasının ardından Husiler Kızıldeniz'deki gemilere insansız hava araçları ve füzeler fırlatarak dünyanın en işlek su yollarından birinde deniz trafiğini tehdit etmeye başladı. Ayrıca İsrail'e füze ve insansız hava araçları fırlatarak misilleme hava saldırılarını tetiklediler. Amerika Birleşik Devletleri de Husilere karşı hava saldırıları başlattı ve Yemen'e giden silah parçaları taşıyan küçük bir gemiye düzenlenen komando baskınında iki ABD Donanma SEAL'i öldü.
Suriye: Hükümet ve İran destekli gruplar
İran, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'a kredi, petrol ve Suriye iç savaşının en acımasız dönemlerinde savaşçıları rejim güçlerine katılan Hizbullah'ın hizmetlerini sağlayarak çeşitli şekillerde destek verdi. İsrail, İran destekli güçlerin de ülkeyi, İran'ın Suriye ve bölgedeki silahlı gruplara, özellikle de Hizbullah'a dağıttığı silahları üretmek ve depolamak için kullandığını söylüyor. Suriye ayrıca İran'dan devşirilen ve İran Devrim Muhafızları'nın dış askeri ve istihbarat servisi olan Kudüs Gücü tarafından kontrol edilen savaşçılara da ev sahipliği yapıyor. Devrim Muhafızları ayrıca Suriye'de en az iki milis gücü bulunduruyor: Afgan mültecilerden oluşan Fatemiyoun Tugayı ve Pakistanlı mültecilerden oluşan Zainebiyoun Tugayı.
Iraklı gruplar: ABD birliklerine saldırmaya odaklandı
Iraklı milisler başlangıçta büyük ölçüde Saddam Hüseyin rejimi altında zulüm gören, İran'a sürgüne giden ve 2003'te ABD işgalinin diktatörü devirmesinin ardından geri dönen Şiilerden oluşuyordu. Dönenlerin bir kısmı İran'ın ABD'ye yönelik düşmanca bakış açısını paylaştı ve kısa süre içinde silahlı gruplar kurdu. Bu gruplar giderek militanlaştı ve İran'ın da yardımıyla savaşan bir faktör olarak giderek güçlendi. Savaşçı olarak gösterdikleri hüner, Irak'ın 2017'de ülkenin kuzeyini İslam Devleti üyelerinden geri almasına yardımcı oldu. O zamandan beri Irak güvenlik sisteminin bir parçası haline geldiler, ancak Irak hükümetinin daveti üzerine Irak'ta bulunan ABD askerlerine de saldırdılar. Bazı güçleri Suriye'de İran destekli gruplarla birleşti ve orada İslam Devleti grubuna karşı savaşan ABD askerlerine saldırdı. Grupların çoğunun artık Irak parlamentosunda temsilcileri olan siyasi kanatları var. Son zamanlarda bu gruplardan bazıları Nasrallah'ın öldürülmesinden bu yana çok sayıda saldırı da dahil olmak üzere İsrail'i de hedef aldı.
© 2024 The New York Times Company
