NYT uzmanlara sordu: Stres ülsere neden olur mu?

Melinda Wenner Moyer / The New York Times

S: Ailem her zaman stresimi kontrol altına almazsam ülser olacağımı söylüyor. Ama böyle bir şey gerçekten var mı?

C: Her ne kadar insanlar uzun zamandır stresin mide ülserine neden olabileceğine inansa ve doktorlar da bunu iddia etse de uzmanlar bu ikisi arasındaki ilişkinin net olmadığını söylüyor. Yoğun bakım ünitelerine yatırılanlar gibi bazı kritik hastalarda, aşırı fiziksel stresin ardından gastrointestinal sistemin iç yüzeyinde hızla ortaya çıkan yaralar olan stres ülserlerinin gelişebileceği doğru. Ancak Fairfax, Virginia'daki Gastro Health'te gastroenterolog olan Dr. Tonya Adams, günlük psikolojik stresin doğrudan ülsere neden olabileceğini doğrulayan hiçbir veri olmadığını söyledi.

Houston Methodist Hastanesi'nde gastroenterolog olarak görev yapan Dr. Neha Mathur, belirli ilaçların aşırı kullanımı veya belirli bir bakteri türüyle enfekte olma gibi başka nedenlerle ülser geliştirme riski yüksek olan kişilerde, stresin bu kişileri uçurumun kenarına getirebileceğini belirtti.

Stresin karmaşık rolü

NewYork-Presbyterian'da gastroenterolog olan Dr. Carolyn Newberry, peptik ülser olarak adlandırılan yaygın bir ülser türünün, mide asidinin, midenin veya ince bağırsağın koruyucu astarını aşındırarak yaraların gelişmesine neden olmasıyla oluştuğunu söyledi. Mide ülseri olarak bilinen bir başka tür ise, yaralar özellikle mide zarında geliştiğinde oluşuyor.

Araştırmacılar dünya genelinde insanların yaklaşık yüzde 5 ila 10'unda ülser gelişeceğini tahmin ediyor. Mathur, peptik ülseri olan çoğu kişide semptom görülmediğini söyledi. Ancak bazılarında üst karın ağrısı, mide rahatsızlığı, mide ekşimesi, şişkinlik veya mide bulantısı olabilir. Bazı ülserler de kanayarak koyu, katran benzeri veya parlak kırmızı kanla renklendirilmiş dışkıya neden olur. Mathur, irritabl bağırsak sendromu, şiddetli asit reflüsü ve inflamatuar bağırsak hastalığı da dahil olmak üzere stresin kesinlikle birçok gastrointestinal hastalığa neden olabileceği düşünüldüğünde, stresin ülsere neden olabileceğini düşünmenin mantıksız olmadığını söyledi.

Ancak stresin ülsere neden olmadaki rolü çok net değil. Bazı çalışmalar bir bağlantı olduğunu öne sürerken, bazıları ise olmadığını iddia ediyor. 2015 yılında yaklaşık 3 bin 400 yetişkin üzerinde yapılan bir çalışmada, Danimarka'daki araştırmacılar, en yüksek düzeyde stres bildirenlerin, en düşük düzeyde stres bildirenlere kıyasla, sonraki 11 ila 12 yıl içinde ülser geliştirme olasılığının 2,2 kat daha yüksek olduğunu buldular. Bununla birlikte araştırmacılar, bu aşırı riskin yaklaşık üçte birinin stresin doğrudan etkilerinden değil, insanların strese nasıl tepki verdiklerinden kaynaklandığını belirttiler. Belki de stresle başa çıkmak için ülser riskini artırabilen sigara veya aşırı alkol tüketimi yoluyla ülsere neden oldular.

Öte yandan, araştırmacılar Güney Kore'de ülser teşhisi için endoskopi adı verilen bir prosedürden geçen yaklaşık 24 bin yetişkinin tıbbi kayıtlarını analiz ettiklerinde ve hastalara stres seviyelerini değerlendirmek için bir test yaptıklarında, stresin ülser değil ancak çeşitli gastrointestinal rahatsızlıklar için artan riskle ilişkili olduğunu buldular. Newberry, stresin ülser gelişimine katkıda bulunabileceğini ancak stresli bir kişinin başka risk faktörlerine sahip olmadan ülser geliştirmeyebileceğini söyledi.

Ülsere ne sebep olur?

Ülserin bilinen birkaç nedeni var. 2020'de yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar, 2009-2018 yılları arasında ABD endoskopi merkezlerini ziyaret eden yaklaşık 1,3 milyon hastanın tıbbi kayıtlarını analiz etti ve peptik ülserlerin yüzde 17'sinin Helicobacter pylori adlı bakteri ile enfeksiyondan kaynaklandığını buldular. Mathur, insanlar bu bakteriyi yuttuklarında, bağışıklık sistemlerinin gastrointestinal sistemin astarına zarar verebilecek enflamatuar hücreler salgıladığını açıkladı.

Mathur, düzenli olarak steroid veya steroid olmayan anti-enflamatuar ilaçlar (ibuprofen veya aspirin gibi) kullanan kişilerde de ülser gelişebileceğini söyledi. Uzun bir süre boyunca sürekli olarak ve özellikle yüksek dozlarda alınan bu ilaçlar mide-bağırsak zarına zarar verebilir. 1987 yılında yapılan önemli bir çalışmada araştırmacılar, artrit tedavisi için en az altı hafta boyunca sürekli olarak NSAİİ alan 63 erkek ve iki kadının gastrointestinal sistemlerini değerlendirdi. Hastaların yüzde 68'inde gastrointestinal hasar kanıtı olduğunu ve yüzde 15'inde ülser geliştiğini tespit ettiler.

Adams, sigara içmenin ve aşırı alkol kullanımının da ülsere neden olabileceğini, çünkü bunların gastrointestinal sistemi alevlendirdiğini ve hasara yol açtığını söyledi. Adams, gastrointestinal sistemdeki hücrelerin çok fazla asit salgılamasına neden olan nadir bir bozukluk olan Zollinger-Ellison sendromu olan kişilerde de sıklıkla ülser görüldüğünü sözlerine ekledi.

Ülser tedavisi ülserin nedenine bağlı. Mathur, bakteriler söz konusuysa ki doktorlar bunu dışkı veya nefes testleri uygulayarak ya da endoskopi yaparak belirleyebilir, hastalara genellikle antibiyotiklerin yanı sıra reçeteyle satılan güçlü antiasitler reçete edildiğini söyledi. Bakteri yoksa, genellikle reçeteli antiasitlerle tedavi edilir ve sigara, içki veya NSAID kullanımının azaltılması gibi potansiyel yaşam tarzı değişiklikleri konusunda danışmanlık verilir.

Doktorlar genellikle emin olmak için altı ila sekiz hafta sonra tedavinin işe yarayıp yaramadığını kontrol etmek amacıyla bir endoskopi yaparlar. Mathur, "Tekrar gidip her şeyin iyileştiğinden emin olmak istiyoruz" dedi.