Nilo Tabrizy - Ishaan Jhaveri / The New York Times
İran'da hükümet karşıtı protestoların başlamasında yaklaşık bir ay sonra yani ekim ayında, Tahranlı bir görgü tanığı öğrencilerin öncülük ettiği bir gösteri sırasında en az üç kişinin bir ambulansa itildiğini ancak içlerinde hiçbirinin yaralı olmadığını iddia etti. Aynı saatlerde Tahran'da üniversite öğrencisi olan Niki, güvenlik güçlerinin bir kavşakta protestocuları gözaltına almak için ambulans kullandığını belirtti. Niki "İnsanları yakaladılar. Onları ambulansa bindirdiler, ışıkları söndürdüler. Arkada bir sürü insan vardı. İnsanları nereye bıraktıklarını görmedim ama içeride genç kızlar gibi normal insanlar olduğunu gördüm" dedi. Ambulansın daha sonra caddeden aşağıya doğru gittiğini söyledi.
Birleşmiş Milletler'e göre eylül ayında patlak veren geniş çaplı sosyal ve siyasi değişim çağrısı yapan protestolar İran güvenlik güçlerinin durumu acımasızca bastırmasına yol açtı ve 14 binden fazla kişi tutuklandı. Norveç merkezli bir STK olan İran İnsan Hakları'na göre en az 326 kişi öldürüldü. Gösteriler, ilk başta Jina ismi ile tanınan Mahsa Amini'nin İran ahlak polisi tarafından gözaltında öldürülmesiyle başladı ve çoğunlukla kadınlar tarafından yönetildi.
Aralarına sızmak için ambulansları kullanıyorlar
Tanıklara ve New York Times tarafından incelenen düzinelerce video; güvenlik güçlerinin protestolara sızmak ve göstericileri gözaltına almak için ambulansları kullandığını ortaya çıkardı. Times'ın görüştüğü tanıkların neredeyse tamamı, hükümetin cezalandırmasından korktukları için isimlerinin gizli kalması koşuluyla konuştu. Uzmanların uluslararası tıbbi tarafsızlık normlarını ihlal ettiğini söylediği ambulansların bu şekilde kullanılması durumu, hükümetin ülke çapındaki gösterileri bastırmak için ne kadar ileri gittiğini gösteriyor.
"İnsanlar sağlık hizmeti almaktan korkacak"
Berkeley'deki California Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu'nda yardımcı doçent olarak görev yapan Rohini Haar, "İnsanlar sağlık hizmeti almaktan korkacak, bu da daha fazla insanın öleceği anlamına geliyor. Sağlık hizmetlerinin tarafsızlık fikri nedeniyle güvenilirliği vardır. Bu, zarar vermeme temel fikridir ve ambulansların kötüye kullanılması bunu açıkça ihlal etmektedir" dedi
Görgü tanıkları anlattı
Şifreli bir mesajlaşma uygulaması üzerinden yaptığı görüşmede 37 yaşındaki bir restoran çalışanı, neredeyse her gün protestolar sırasında ambulansların üniversite kampüslerine girdiğini ve içlerinden üniformalı güvenlik güçlerinin çıktığını gördüğünü anlattı. Tahran'daki üç büyük üniversitenin yakınında çalışıyor ve her gün protestolara tanık oluyor. Ayrıca başka protestolara da katılmış ve oralarda da güvenlik güçlerinin ambulansları kullandığını gördüğünü söyledi.
Tahran'daki protestolara katılan tanıklar, Basij olarak bilinen sivil polis memurlarının 2 Ekim'de Şerif Üniversitesi'ndeki bir gösteride öğrencileri zorla bir ambulansın arkasına bindirdiğini gördüklerini anlattı. Tanıklardan biri şifreli bir mesajlaşma uygulaması üzerinden yaptığı görüşmede Basij'in yerde yatan ve her tarafı morluklar içinde olan bir öğrenciyi copla dövdükten sonra başka bir protestocuyla birlikte ambulansa bindirip götürdüğünü gördüğünü söyledi.
Hastaneye giderlerse yakalanacaklarını biliyorlar
Times, ülke genelinde en az altı yerde ambulansların polis karakollarına girip çıktığını ya da hemen dışında konumlandığını gösteren video ve fotoğrafları analiz etti ve coğrafi konumlarını belirledi. Bu konumlardan biri bir Twitter kullanıcısı tarafından elde edildi. Google Maps'e göre bu yerlerden ikisinin yakınında hastane bulunuyor ancak bir videoda ambulansın polis karakoluna girdiği açıkça görülüyor.
Video ve fotoğraflar kimin taşındığını göstermese de, eski bir acil servis doktoru ambulansların polis karakollarında bulunmaları için meşru bir tıbbi neden olmadığını söyledi. Daha önce 2013 yılında Tahran'daki Loghman-e Hakim ve Torfeh hastanelerinde çalışan Dr. Amir Alishahi Tabriz, "Bunun asla gerçekleşmediğini neredeyse yüzde 100 doğrulukla söyleyebilirim" dedi. Şu anda Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Dr. Tebriz, İran'daki doktorlarla birlikte çalışarak protestolarda yaralanan hastaların tedavilerine yardımcı olmaya çalışıyor. Alishahi, "İnsanlar acil servise ya da hastanelere gitmek için kendilerini güvende hissetmiyorlar. Güçlerin onları yakalamak için beklediğini biliyorlar. Hastaların yardıma ihtiyacı olduğunda, onları gece yarısı sağlık merkezlerine gönderiyoruz" dedi.
Sağlık çalışanları öfkeli
Ambulansların insanları gözaltına almak için kullanılması İran'daki tıp camiasını öfkelendirdi. Twitter'da 4 Ekim'de yayınlanan ve Times tarafından doğrulanan bir videoda, Rasht'taki Razi Üniversitesi Hastanesi önünde gösteri yapan sağlık çalışanları, ellerinde Basij öğrenci değildir ve ambulanslar hastaları taşımak için kullanılmalıdır yazılı pankartlar taşırken görülüyor. Twitter'da 21 Ekim'de yayınlanan ve kişilerin kimliğini korumak için kasıtlı olarak bulanıklaştırılan bir başka videoda ise Meşhed Tıp Derneği binasında yapıldığı anlaşılan bir gösteri görülüyor. Gösteride bir konuşmacı ambulansların ve tıbbi sembollerin güvenlik güçleri tarafından kullanılmasını kınayan bir bildiri okuyor. Bu bildiride, "Toplumun güvenini kazanmak için buna son verilmesini istiyoruz" ifadeleri yer alıyor.
Times, bulanık görüntülerde görülen odanın Meşhed Tıp Derneği binasının amfitiyatrosundaki arşiv görüntüleriyle eşleştiğini doğruladı. UC Berkeley Halk Sağlığı Okulu'ndan Haar, tıp camiasının protestolar ve sivil karışıklıklar sırasında yaptığı çalışmaların uluslararası insan hakları hukuku kapsamında korunduğunu söyledi. Haar "Tarafsızlık ve bağımsızlık, yaralılarla ilgilenme ve tıp amblemini siyasi çıkarlar için kötüye kullanmama ilkeleri, tüm tıp sisteminin dayandığı evrensel olarak kabul edilmiş temellerdir. Sağlık çalışanlarının yaralıları ve hastaları tedavi etme yükümlülüğü vardır. Hükümetin de bunu yapmamıza yardımcı olma yükümlülüğü vardır" dedi.
"Trafikte yol verip vermemek arasında kalıyoruz"
İran'daki pek çok kişi için ambulansların protestoları bastırmak adına kullanılması ülkenin sağlık sistemine olan güvensizliği daha da arttırıyor. Protestolarda yaralanan İranlıların hastanelerde tıbbi bakım gördükten sonra gözaltına alındığına dair çok sayıda rapor var. Tahranlı bir protestocu verdiği bir röportajda, korku iklimi nedeniyle pek çok kişinin yaralarını hastaneye gitmek yerine evde tedavi ettiğini söyledi. Tahranlı rrotestocu, "Kendimizi en çok polis gördüğümüzde güvensiz hissediyorduk. Ama korkunun yeni bir seviyesi ortaya çıktı. Şimdi en büyük acıyı ambulans gördüğümüzde hissediyoruz ve trafikte her sıkıştığımızda ikilemde kalıyoruz ya içinde gerçek bir hasta varsa? Ya da ya bizi öldüreceklerse?" ifadelerini kullanıyor.
© 2022 The New York Times Company
