Raja Abdulrahim / New York Times
Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad yıllarca Rusya, İran ve Hizbullah'ın yardımıyla muhalif savaşçıları geri püskürtmeyi başardı. Şimdi ise bu müttefiklerin zayıflaması ya da kendi aralarındaki çatışmalar nedeniyle dikkatlerinin dağılmasıyla isyancılar güç dengesini değiştirme fırsatını yakaladı.
İsyancı savaşçılar aylarca eğitim görüp sürpriz bir saldırıya hazırlandılar ama onlar bile bu kadar hızlı ilerleyeceklerini tahmin edememiş olabilirler. İsyancılara ve İngiltere merkezli bir savaş gözlemcisi olan Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'ne göre cumartesi günü isyancılar, Suriye'nin en büyük şehirlerinden biri olan Halep'in neredeyse tamamını ele geçirdiklerini ve ülkenin batı ve kuzeybatısında geniş bir alanı kontrol ettiklerini açıkladılar.
Esad'ın koalisyonu zayıfladı
Analistlere göre saldırının zamanlaması ve başarısı, Esad'ın bir zamanlar güçlü olan koalisyonunun zayıf noktalarını ortaya koyuyor. Suriye iç savaşı 13 yıl önce barışçıl hükümet karşıtı protestoların acımasız baskılarla karşılaşmasıyla başladı ve Esad'a sadık güçler ile isyancılar arasında bir çatışmaya dönüştü. Zaman içinde savaşçılar bölgesel ve uluslararası güçlerden destek ve yabancı savaşçı aldılar. İran, Hizbullah ve Rusya Suriye ordusuna yardım gönderdi. Hizbullah ve İran destekli savaşçılar Suriye güçleriyle birlikte savaştı, Rusya ve İran askeri danışmanlar gönderdi ve Rusya isyancıların elindeki bölgelere yoğun hava saldırıları düzenledi.
Ancak bugün İran, İsrail'in hava saldırıları, direniş ekseni olarak adlandırılan vekil güçlerinin savaş alanındaki kayıpları ve ülkesindeki ekonomik kriz nedeniyle zayıflamış durumda. Bu vekil güçlerden biri olan Hizbullah, İsrail ile 13 ay süren savaşın ve lideri Hasan Nasrallah'ın öldürülmesinin ardından yıprandı ve zayıfladı. Rusya ise Ukrayna ile girdiği yıpratma savaşının üçüncü yılının sonuna yaklaşıyor.
'Esad tek başına kaldı'
Oklahoma Üniversitesi Orta Doğu Çalışmaları Programı Başkanı Joshua Landis, Esad için "Aldığı tüm yardımlar sayesinde iç savaştan sağ çıkabildi ve bu yardımlar artık yok. İsrail, direniş eksenine karşı bu topyekûn savaşı başlatarak bölgedeki güç dengesini değiştirdi. Şimdi Esad tek başına kaldı" dedi. Esad'ın pozisyonu Türkiye'nin gözle görülür değişimi ile daha da zayıfladı.
İsrail, 7 Ekim 2023'te Hamas öncülüğünde İsrail'e düzenlenen saldırıdan bu yana, Hamas'ı desteklemek için roketlerle vurmaya başlayan Hizbullah'a ve Suriye içindeki İranlı savaşçılara ve altyapıya yönelik hava saldırılarını artırdı. Londra merkezli araştırma enstitüsü Chatham House'un kıdemli danışmanlarından Haid Haid, Hizbullah ve İran güçlerinin ya saklandığını ya da başka yerlerde savaşmak üzere Suriye'den çekildiğini söylüyor.
En önemli rol Rusya'nındı
Esad'a yardım konusunda belki de en önemli rolü Rusya oynadı. Her ne kadar hala bazı hava saldırılarıyla Esad hükümetine yardım ediyor olsa da, Ukrayna'daki kendi savaşına gömülmüş durumda ve askeri odağının çoğunu Suriye'den çekmiş durumda. İç savaşın ilk günlerinden beri Hizbullah ve İran'ın yanında yer almasına rağmen Suriye hükümeti, Rusya 2015'te doğrudan müdahale edene kadar geniş toprak parçalarında hakimiyetini kaybetti. Suriye savaş uçakları ve askeri helikopterlerinin yanı sıra Rus hava saldırıları da savaşın gidişatını Esad'ın lehine çevirmeye yardımcı oldu.
Suriye ordusu tarihsel olarak şehir savaşında zorlanmıştı ancak iç savaşın yoğun yıllarında kendi hava gücü ve Rusya'nın hava gücü Esad'in muhalifleri bombalayarak teslim almasını sağladı. Uluslararası Kriz Grubu'nun kıdemli danışmanlarından Dareen Khalifa, bu kez rejimin herkesin düşündüğünden çok daha zayıf olduğunu ve Rusya'nın neredeyse hiçbir yerde görünmediğini söyledi. Haid'e göre Rusya çarşamba gününden bu yana isyancılara ve muhaliflerin elindeki kasaba ve şehirlere bazı hava saldırıları düzenledi ancak bunlar çok büyük çaplı değildi. Haid "Daha önce gördüğümüz destek ve hava saldırılarının yoğunluğunu görmedik" dedi. Rusya Savunma Bakanlığı ile bağlantıları olan Rybar ve Military Informant adlı iki askeri blog yazarına göre Halep'e yapılan saldırının ardından Moskova, Suriye'deki en üst düzey generali Sergei Kisel'i kovdu.
4 günde büyük değişim
İsyancılar dört gün içinde, Suriye'de dört yıldan uzun bir süredir durağan olan çatışmanın cephesini büyük ölçüde değiştirdi. Sahneyi hazırlayan ise Suriye sınırlarının ötesindeki gelişmeler oldu. Geçtiğimiz hafta Hizbullah İsrail ile ateşkes anlaşması imzaladı. Haid ve diğer analistlere göre Suriye hükümetine karşı saldırıya geçen eski bir El Kaide örgütü olan Heyet Tahrir Şam (HTŞ) zamanın çok önemli olduğuna karar vermiş olabilir. Ancak Suriye'de sahadaki koşullar da başarılı bir isyancı saldırısı için kritik koşulları yarattı.
Müttefikleri başka çatışmalara karışmış olsa bile Esad kendi cephe hatlarının risk altında olmadığından emin görünüyordu. Birçok analiste göre Esad'in hükümeti bazı güçlerini geri çekerken, askerler hükümetin kontrolündeki bölgelerde kontrol noktalarında görev yapmaya devam ediyor ve çoğu zaman Suriyelileri rüşvet karşılığında haraca bağlıyordu. Esad ayrıca, hükümetin son yıllarda ülkenin büyük bölümünü yeniden ele geçirmesinin ardından pek çok Suriyelinin beklediği ekonomik iyileşmeyi de sağlayamadı. Esad ayrıca ülkeyi birleştirmeyi ya da yıllar süren iç savaş ve hükümetin uyguladığı amansız şiddet ve terör nedeniyle yabancılaşmış bir halkın desteğini yeniden kazanmayı da başaramadı.
Askerler kaçtı
Hükümet ayrıca genç erkekleri zorla askere almaya devam etti. Bunlar, geçen hafta hızla ilerleyen ve organize bir isyancı saldırısıyla karşılaştıklarında savaşmak yerine kaçmayı tercih eden askerlerdi. Dareen Khalifa, Heyet Tahrir Şam (HTŞ) muhalif grubunun liderlerinin etraflarındaki jeopolitik değişimleri (özellikle de İsrail'in direniş eksenini zayıflatmasını ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini) izlediklerini ve bu değişimlerden nasıl faydalanabileceklerini değerlendirdiklerini söyledi. Khalifa "Aynı zamanda son bir yıldır askeri kapasitelerini arttırıyorlardı ve son iki aydır bu askeri saldırının sinyallerini veriyorlardı" dedi.
