Paul Krugman/The New York Times
Ukrayna mucizesi uzun sürmeyebilir. Vladimir Putin’in büyük şehirleri görece hafif kuvvetlerle ele geçirmek suretiyle ucuz yoldan hızlı bir zafer kazanma teşebbüsü esaslı bir direnişle karşılaştı ama tanklar ve büyük silahlar yolda. Yani Ukrayna halkının inanılmaz kahramanlığına karşın, enkaza dönmüş Kiev ve Harkov üzerinde Rus bayrağının dalgalanma ihtimali, aksi bir olasılıktan hala daha yakın.
Ama bu gerçekleşse bile Rusya Federasyonu işgal öncesindekinden daha zayıf ve yoksul olacak. Artık fetih para etmiyor.
Neden? Halbuki tarihe bakınca güçlü devletlerin askeri hünerleri sayesinde zenginleştiğini gösteren birçok örnek var. Romalılar Helenistik dünyanın fethinden kesinlikle fayda sağlamıştı; Azteklerin ve İnkaların fethi de İspanya’ya yaramıştı.
Ama modern dünya farklı. “Modern” derken, en az son yüz elli yıllık dönemden bahsediyorum.
İngiliz yazar Norman Angell 1909’da yayınlanan ‘The Great Illusion’ (Büyük Yanılsama) adlı ünlü denemesinde savaşın artık demode olduğunu savunuyordu. Bu metin genellikle artık savaş çıkmayacağı yönünde yorumlandı ve sonraki iki kuşak bu önermenin ne kadar yanıldığını gördü. Ama aslında metin değil yorum yanlıştı; Angell başka bir şey söylüyordu: Artık savaşları kazananlar bile bu başarıdan kâr elde edemeyecekti.
Bu konuda kesinlikle haklıydı. II. Dünya Savaşı’nda Müttefiklerin üstün geldiği için hepimiz minnettarız; ama İngiltere savaştan güç kaybederek çıktı, döviz kıtlığını aşmakta zorlandığı uzun yıllar boyunca kemer sıkmak zorunda kaldı. ABD bile savaş sonrası düzene uyumda sanılandan daha fazla zorlandı; fiyat artışları bir ara enflasyonu yüzde 20’nin üzerine çıkardı.
Buna karşın yaşadıkları acı mağlubiyet Almanya ve Japonya’yı bir süre sonra tarihlerinde görmedikleri bir refaha kavuşmaktan alıkoymadı.
Fetihler neden ve ne zaman kârsız hale geldi? Angell’a göre “genel itibariyle son kırk yılın ürünü” olan – yani 1870’lerde başlayan – “uluslararası sınırlara yayılan”, “hayati nitelikteki karşılıklı bağımlılığın” yükselişiyle birlikte her şey değişti. Makul bir tahmin gibi görünüyor: Demir yolları, buharlı gemiler ve telgraflar sayesinde ortaya çıkan, birçok iktisatçının tabiriyle “ilk global ekonominin” başlangıcı 1870’e tarihlenebilir.
Böyle bir global ekonomide bir ülkeyi fethetmek için o ülkenin ve kendi uluslararası iş bölümüyle ve doğal olarak uluslararası finans sistemiyle bağını koparmanız gerekiyor. Bu çok maliyetli bir iş ve aksini yapmak çok zor. Şu anda Rusya’da tam da bu dinamiğin işlediğini görebiliyoruz.
Angell ayrıca modern bir ekonomide müsaderenin, yani el koymanın sınırlarına vurgu yapıyordu. Sanayi öncesi fatihlerin toprağa el koyduğu gibi endüstriyel varlıklara el koyuvermek mümkün değil, çünkü keyfi müsadereler, ileri bir toplumun üretkenliği sürdürmek için ihtiyaç duyduğu özenme isteğini ve güvenlik hissini ortadan kaldırıyor. Tarih bu analizi de haklı çıkardı. Nazi Almanya’sı savaş öncesi toplam GSYİH’i kendisinin yaklaşık iki katı olan ulusları işgal etmişti; ama amansız sömürüye karşın işgal edilen bölgeler Almanya’nın savaş harcamasının sadece yüzde 30’unu karşıladı, bunun bir sebebi de Almanya’nın sömürmeye çalıştığı birçok ekonominin savaş yükü altında ezilmiş olmasıydı.
Bu arada Hitler’in ekonomik başarısızlığının geleceği açıklamak için kullanışlı hale geldiği bir noktaya varmış olmamız olağanüstü ve dehşet verici değil mi? Ama tam da buradayız. Teşekkürler Putin.
Fethin neden işe yaramayacağını açıklayan iki faktörden daha bahsedeceğim.
Bu savaşa para dayanmaz
Birincisi, modern savaş inanılmaz miktarda kaynak kullanıyor. Modern dönem öncesi ordular sınırlı mühimmat kullanıyor ve toprakta yetişenlerle bir yere kadar hayatını idame ettirebiliyordu. 1864 gibi görece yakın bir tarihte bile ABD İç Savaşı’ndaki Kuzey Generali William Tecumseh Sherman sadece 20 günlük tayınla ikmal hatlarından kopup Georgia boyunca ilerleyebiliyordu. Ama modern ordular muazzam miktarda mühimmata, yedek parçaya ve en önemlisi, araçlar için yakıta muhtaç. İngiltere Savunma Bakanlığı’ndan gelen son değerlendirmeye göre, Rusya’nın Kiev’e ilerleyişini geçici olarak durdurmasının sebebi “süregelen lojistik güçlüklerden kaynaklanıyor olabilir”. Fetih meraklıları için bunun anlamı şu: Fetih başarılı olsa bile inanılmaz pahalı, yani harcadıklarını karşılama ihtimali bugün eskisinden de az.
Kimin sömürdüğü artık önemli
İkincisi, bugün tutkulu milliyetçilikler dünyasında yaşıyoruz. Antik ve Orta Çağ’daki köylüler kendilerini kimin sömürdüğüyle muhtemelen pek ilgilenmiyordu; ama modern işçiler konuyla yakından ilgili. Görünüşe göre Putin’in Ukrayna’yı ele geçirme girişimi sadece Ukrayna ulusu diye bir şeyin olmadığına dair inancına değil, aynı zamanda Ukraynalıların kendilerini Rus olarak görmeye ikna edilebileceği varsayımına dayanıyor. Ama bu hiç de olası görünmüyor; bu yüzden Kiev ve diğer büyük şehirler düşse bile Rusya’nın kendisine düşman bir nüfusu zapt etmek için yıllarını vermesi gerekecek.
Yani fetih artık kaybeden bir teklif. En az yüz elli yıldır durum böyle; yüz yılı aşkın süredir gerçekleri görmek isteyen herkes için bu gerçek ortada. Ama maalesef buna inanmayı reddeden deliler ve fanatikler hala var. Üstelik bazıları ulusların ve orduların başında.
© 2022 The New York Times Company
