Anton Troianovski / New York Times
Barışı koruma konusunda çalışan askeri ve sivil uzmanlar 2022 baharında Cenevre'de toplanmaya başladıklarında ihtiyatlı olmakta ısrar ettiler. Konuları oldukça hassastı: Ukrayna'da gelecekte ateşkesin nasıl uygulanacağı.
Geçtiğimiz hafta bu uzmanlar grubu ilk kez kamuoyuna açıklanarak, 700 kilometreden uzun bir cephe hattı boyunca ateşkesin nasıl izlenebileceği ve uygulanabileceğine dair teknik detayları içeren 31 sayfalık bir belge yayınladı. Çalışma geçtiğimiz ay bir başka gizli kanal aracılığıyla paylaşıldı: Cenevre'de hükümetlerine yakın Amerikalı, Rus ve Ukraynalı dış politika uzmanları arasında tekrarlanan bir toplantı yapıldı.
Ukrayna'da ateşkes için yayınlanmış en detaylı şablonlardan biri olan bu belge, ateşkes planlaması konusunun tartışmalı ve teorik bir alıştırma olmaktan çıkıp ne kadar hızlı bir şekilde acil ve pratik bir mesele haline geldiğinin de bir göstergesi.
Fransa ve İngiltere, çatışmalar durduktan sonra binlerce askerini Ukrayna'ya gönderme ihtimalini gündeme getirdi, ancak bu gücün sorumluluğunun ne olacağı konusunda çok az netlik var. Rusya böyle bir gücü kabul edeceğine dair hiçbir işaret vermezken, ABD Başkanı Donald Trump da ABD'nin böyle bir güce destek vereceğine dair çok az güvence verdi.
Cenevre grubunun belgesini hazırlayan Avrupa güvenliği uzmanı Walter Kemp, “Şimdiye kadarki en büyük ateşkes izleme operasyonlarından biri, şu ana kadar neye benzeyeceği konusunda hiçbir planlama yapılmadan çok hızlı bir şekilde üzerimize gelecek” dedi.
Trump hızlı bir çözüm istediğini söyledi ve geçtiğimiz hafta Ukrayna'yı müzakere masasına zorlamayı amaçlayan adımlar attı: Ukrayna'ya askeri yardımı ve istihbarat paylaşımını askıya alırken, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in bir anlaşma yapmak istediğini düşündüğünü hiçbir kanıt olmadan defalarca söyledi.
Rusya'nın üç yıl süren Ukrayna işgalinin büyük bölümünde ateşkes ihtimali uzak görünüyordu ve bazı analistlere göre tabu bir konuydu. Ukraynalı ve Batılı liderler, nihai bir uzlaşmanın zorluklarından ziyade savaş alanına odaklanmaya çalıştılar ve Ukrayna'nın zafere ulaşamama olasılığı hakkında kamuoyu önünde konuşmaktan çekindiler.
Ancak Trump'ın çatışmaları bir an önce sona erdirme arzusu, çatışmaların sona ermesi halinde sahada neler olacağına dikkatleri çekti. Ukrayna'da 2015 yılında Belarus'un başkenti Minsk'te müzakere edilen bir önceki ateşkes, yetersiz izleme ve anlaşma şartlarının ihlalini cezalandıracak bir yolun bulunmaması gibi sorunlarla boğuşuyordu.
Geçen hafta İsviçre hükümeti tarafından finanse edilen Cenevre Güvenlik Politikaları Merkezi adlı düşünce kuruluşu tarafından hazırlanan rapor bazı spesifik rakamlar ortaya koydu. İki orduyu birbirinden ayırmak için en az 6 kilometre genişliğinde bir tampon bölge ve bu bölgede 5 bin sivil ve polis memurunun devriye gezmesini öngören bir plan önerdi. Gazete, bu gözlemcilerin güvenliğini sağlamak için yaklaşık 10 bin yabancı askerin gerekli olabileceğini savundu.
Gözlemciler ateşkese uyulup uyulmadığını ve ağır silahların tampon bölgeden kararlaştırılan bir mesafeye çekilip çekilmediğini rapor edecekler. Misyon, Birleşmiş Milletler ya da başka bir uluslararası kuruluşun yetkisi altında çalışacak.
Böyle bir güç, gerginlik ve yanlış anlamaların yeni bir çatışmaya dönüşmesini önlemeye yardımcı olabilir, ancak başka bir Rus işgali durumunda Ukrayna için güvenlik garantisi sağlamayı amaçlayan herhangi bir güçten ayrı olacak.
Cenevre'deki merkezin direktörü Thomas Greminger, Viyana merkezli Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın genel sekreteri olarak 2017'den 2020'ye kadar Ukrayna'da ateşkesin izlenme sürecini yönetti.
2022'deki işgalin başlamasından kısa bir süre sonra, Ukrayna'da gelecekteki bir ateşkesin bir öncekinden nasıl daha dayanıklı hale getirilebileceğine dair seçenekler bulmak için bir grup ateşkes uzmanını bir araya getirdiğini söyledi.
Uzmanlar arasında uluslararası örgütlerden yetkililer ve barışı koruma deneyimi olan eski askeri komutanlar olduğunu söyledi. Konunun kurumları açısından hassasiyeti nedeniyle isimlerinin açıklanmasını istemediler.
Greminger “Oldukça ihtiyatlı olmak zorundaydık” dedi.
Greminger ayrıca Ukrayna, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'dan dış politika uzmanları arasında gizli görüşmelere ev sahipliği yaptı.
Greminger, kimliklerini açıklamadığı bu toplantılara katılanların kişisel sıfatlarıyla hareket ettiklerini, ancak önceden hükümetleri tarafından bilgilendirilmeleri ve daha sonra kendilerine bilgi verilmesinin beklendiğini söyledi. Greminger, 2022'de başlayan toplantıların ilk amacının Rusya ile “bir iletişim kanalı kurmak” olduğunu ve ateşkes ya da çözüm senaryolarının da tartışıldığını söyledi.
Ateşkes önerisinin, özellikle de Trump ve Putin'in kişisel yaklaşımları göz önüne alındığında, müzakereler üzerinde ne gibi bir etkisi olacağı belli değil. Ancak Cenevre merkezinin çabaları, Batı ve Ukrayna'nın Rusya'yı dünya sahnesinde izole etmeye çalışırken Moskova ile bazı konularda özel olarak angaje olduğu bir savaşın alamet-i farikası olan perde arkası diplomasiye de ışık tutuyor.
Rapor, uluslararası gözlemcilerin hem Rus hem de Ukraynalı askeri yetkililerden oluşan ortak bir komisyonla birlikte çalışmasını öneriyor. Komisyon aracılığıyla her iki taraf da birbirini sorumlu tutabilecek ve tutukluların serbest bırakılması, mayınların temizlenmesi ve tampon bölge boyunca sivil koridorlar açılması gibi konularda müzakerelerde bulunabilecek.
Rand Corp'ta Rusya analisti olan Samuel Charap, Ukrayna'da ateşkesin uygulanmasına atıfta bulunarak “Bu eşi benzeri görülmemiş, zor bir sorun olacak” dedi.
Bunun nedenlerinden biri Ukrayna ile Rus işgali altındaki topraklar arasındaki sınırın uzunluğu, ki örnek vermek gerekirse bu sınır uzunluğu Kuzey ve Güney Kore arasındaki Askerden Arındırılmış Bölge'nin yaklaşık beş katı. Charap, bir diğer nedenin ise Rusya ve Ukrayna'nın elindeki silahların karmaşıklığı ve çeşitliliği olduğunu söyledi.
Ancak Putin'in ateşkes şartlarına uymak bir yana, ateşkesi kabul etmeye istekli olduğuna dair şüpheler yaygınlığını koruyor; Rus yetkililer neredeyse savaşın başlangıcına kadar Ukrayna'yı işgal etmek gibi bir niyetleri olmadığına dair söz verdiler. Ve Ukrayna'ya yeni bir işgal başlatmaya karar vermesi halinde hiçbir izleme misyonu Rusya Devlet Başkanı'nı caydıramayacak.
Berlin'deki bir araştırma kuruluşu olan Alman Uluslararası ve Güvenlik İşleri Enstitüsü'nde Rusya uzmanı olan Janis Kluge, potansiyel olarak yakın bir ateşkesin “zihninizi bu illüzyonla meşgul etmenin tehlikeli” olduğunu söyledi.
Kluge, “Rusya'nın, kontrol ettiği topraklarda bile Ukrayna'nın bağımsız ve egemen kalacağı bir şeyi kabul etmesinin gerçekçi olduğunu düşünmüyorum” dedi.
© 2025 The New York Times Company
