Zeynep Tüfekçi / The New York Times
Halihazırda yabani kuşları ve kümes hayvanlarını vuran küresel H5N1 kuş gribi salgınının memelilere yayılmaya devam etmesi nedeniyle insanları da etkileyebilecek potansiyel bir salgına doğru adım adım yaklaşıyoruz.
Elbette, koronavirüs pandemisi nedeniyle salgınlara erken ve agresif bir şekilde yanıt vermenin önemini öğrendik....
Diyecektim ama diyemiyorum. Covid salgınından pek ders çıkarmış gibi görünmüyoruz ve bu şakası yapılacak bir konu değil.
Finlandiya'daki kürk çiftliklerinden çıkan H5N1 salgınıyla da Polonya'daki evcil kedilerde ortaya çıkan gizemli salgınla da yeterince ilgilenilmedi.
Avrupa'nın en büyük kürk üreticilerinden biri olan Finlandiya, çiftliklerdeki vizonları, tilkileri ve rakun köpeklerini etkileyen salgınlarla mücadele ediyor. Bilim insanlarına göre bu hayvanlar, insanları enfekte edebilecek bir varyantın evrimleşmesine aracılık etme olasılığı en yüksek türler.
Böyle bir mutasyonun, salgının insanlara sıçramasına yol açabileceği uyarısında bulunuyorlar.
Finlandiya'dan vizon çiftliklerine 'öldürme' izni
Finlandiya Gıda Otoritesi de itlaf edilen hayvanlarla ilgili duyurusunda vizonların hem insanlarda görülen gribe hem de kuş gribine duyarlı olduğunu söyledi.
Eğer bir hayvana her iki grip birden bulaşırsa, virüslerin genleri karışabilir ve ortaya insanları enfekte edebilecek bir kuş gribi türü çıkabilir. Ancak Finlandiya'daki kürk çiftlikleri kapatılmıyor. Bunun yerine şunu yaptılar: Finlandiya Vahşi Yaşam Ajansı, kürk yetiştiricilerine çiftliklerinin yakınındaki çok sayıda yabani kuşu öldürme izni verdi.
Kurum, bu izni enfekte kuşlarla kürk çiftliklerindeki hayvanlar arasındaki teması önlemek amacıyla verdiklerini açıkladı. Fakat bilim insanları bunun yanlış bir yaklaşım olduğunu ve muhtemelen işe yaramayacağını belirtiyor. Nitekim verilen izinden bu yana Finlandiya'da salgın görülen çiftlik sayısı arttı.
Kedilere mamadan mı bulaştı?
Bu arada yetkililer, bu yaz Polonya'da evcil kediler arasında görülen H5N1 salgını nedeniyle en az 29 hayvanın öldüğünü duyurdu. Kedi sahiplerine göre hastalanan kedi sayısı 89. Salgını endişe verici kılan pek çok olağandışı durum var. Ama kuş gribinin kedilere nasıl bulaştığı henüz tam olarak bilinmiyor.
Virüs kapan kediler Polonya'nın farklı bölgelerinde yaşıyor. Yani virüsü birbirlerine bulaştırmış olamazlar. Ancak taşıdıkları virüsler neredeyse tamamen aynı genetik dizilime sahip.
Özellikle kedilerden bazıları hiç dışarı çıkmadığı ve salgın Polonya'nın komşularında tespit edilmediği için virüsü yabani kuşlardan kapma olasılıkları düşük. Virüse henüz Polonya dışında rastlanmadı. Bu yüzden salgının ülke içindeki bir kaynaktan geldiği düşünülüyor.
Bilim insanları ve kedi sahipleri, kedi mamalarından şüpheleniyor.
Kedilere yedirilen tavukta kuş gribi
İşin daha da ilginç yanı, Polonya'daki tüm hasta kedilerden alınan virüsün neredeyse sadece memelilerde bulunan iki spesifik genetik mutasyon göstermesi. Yani ya tüm kediler enfekte oldu ve daha sonra taşıdıkları virüs bağımsız olarak bu mutasyonları geliştirdi ya da bu iki mutasyon onlara virüsü bulaştıran canlıda zaten gerçekleşmişti.
İngiltere'deki Imperial College’dan grip üzerine çalışan Tom Peacock, bana en olası iki senaryodan söz etti: Kediler doğrudan hasta hayvanların etini yemiş olabilir. İkinci olasılık kedilerin normalda memelilerle ilişkilendirilen bu mutasyonların bir şekilde gerçekleştiği kuşların etini yemiş olması. Bu seçeneklerin her ikisi de endişe verici.
Polonya'daki bilim insanları sadece beş gıda örneğini test edebildi. Bunlardan tek bir örnekte, insan tüketimi için hazırlanan ancak kedilere de yedirilen tavuk etinde H5N1 pozitif buldu. Ancak, bilimsel raporda da belirtildiği üzere, bu sadece tek bir örnek ve aslıda bu gıda örneği de hayvan ev içinde hastalandıktan sonra kontamine olmuş olabilir.
Polonya’da hem tavuk hem de vizon çiftlikleri var
Yakın zamanda Güney Kore'nin başkenti Seul'deki iki kedi barınağında da H5N1 tespit edildi. Yetkililer kaynak olarak kedi mamasından şüphelendi ve bir markanın iki çeşidini piyasadan çekti. Buradaki soruşturma bize bazı cevaplar sağlıyor ancak Kore’deki söz konusu kediler aynı yerde yaşadıkları için durum Polonya'dakinden farklı.
Gerçek kaynağın tespit edilebilmesi için gıda zinciri boyunca kapsamlı testlerin yapılması gerekiyor. Ancak Polonya'da böyle bir araştırma yapılıyorsa da yetkililer bu konuda kamuoyuna bilgi vermiş değil. Polonya, Avrupa Birliği'nin en büyük kümes hayvanı ihracatçısı. Dolayısıyla kümes hayvanlarının gıda zincirini ilgilendiren herhangi bir sorun, ekonomik açıdan endişe verici olacaktır.
Polonya aynı zamanda AB'nin en büyük vizon çiftliği işletmecisi. Vizonlara H5N1 bulaşması ve bu vizonların etinin bir şekilde gıda zincirini kirleterek nihayetinde kedilere ulaşması, bariz bir endişe kaynağı.
“Yasaklansın diyenler eşcinsel evliliği de destekliyor”
Ancak ne yazık ki Polonya'daki vizon çiftlikleri tartışması, ülkedeki kültür savaşlarından nasibini almış durumda. Daha önce 2020 yılında vizon çiftliklerinin yasaklanmasına yönelik bir girişim, yasağa yönelik yaygın desteğe rağmen, neredeyse hükümeti düşürüyordu.
Özellikle aşırı sağcılar bu yasağa karşı seferber oldu. Polonya'daki vizon çiftliklerinin büyük çoğunluğunu kontrol eden ailenin bir üyesi, önerilen yasağın “LGBT, eşcinsel evlilik, kürtaj, ötanazi ve benzerlerini savunan kişiler tarafından desteklendiğini” söyledi. Muhafazakâr hükümet geri adım attı.
Ancak bu basiretsizlik aşırı sağın tekelinde bir durum değil. Amerika Birleşik Devletleri'nde vizon çiftçiliğini yasaklayan bir hüküm, geçen yıl Temsilciler Meclisi'nden çıkmıştı ancak iki partinin ortak çabasıyla Senato’dan geçmedi. Yasanın engellenmesinde birçok Demokrat senatör vizon çiftliklerinin halen faaliyet gösterdiği Wisconsin'den Cumhuriyetçi Ron Johnson'a destek verdi.
Peki Polonya'daki vizon çiftliklerinde neler oluyor? Belki de Polonya olağanüstü bir iş çıkarıyor ve vizon salgınlarını önlüyordur. Ama durumu fark etmiyor hatta konuyla yeterince ilgilenmiyor olabilir.
Kümes hayvanlarında virüsün enfekte olanları öldürme oranı yüzde 80 ila 90 civarında. Ancak geçen yıl İspanya'da görülen bir vizon salgını, H5N1’in bu hayvanlarda kümes hayvanlarında olduğu kadar ölümcül olmadığını gösteriyor. Bu nedenle vizonlarda doğru bir gözetim yaklaşımı olmadığı sürece salgın gözden kaçabilir. Ancak erken aşamaların tespiti daha zor olabileceğinden, daha hafif salgınların bir pandemiyi tetikleme tehlikesi bulunuyor.
Normalde yalnız avlanan hayvanlar
Vizon ve tilki gibi kürk hayvanları normalde yalnız başına avlanan etobur memeliler. Onları sıkışık ortamlarda bir arada tutmak hem zalimce hem de salgınları kolaylaştıran bir durum.
Bu tür kürk hayvanları, sadece H5N1'e değil, insanlarda görülen pek çok solunum yolu hastalığına karşı oldukça hassas. 2020'nin sonlarında, o zamanlar dünyanın en büyük vizon kürkü ülkesi olan Danimarka, çok çaba sarf etmesine rağmen çiftliklerindeki Covid salgınlarını kontrol altına alamadı ve vizonların insanları enfekte eden yeni varyantlar ürettiğini keşfetti. Bunun üzerine endişeye kapılan Danimarka vizon çiftliklerini geçici olarak kapadı ancak şimdilerde yeniden faaliyete geçmelerine izin veriyor.
Kürk çiftlikleri kapatılsın
Zalim, tehlikeli ve gereksiz olan kürk çiftliklerini yasaklamalı ve H5N1 memeli salgınları için gözetim ve raporlama gerekliliklerini artırmalıyız.
Kürk sektörü zaten küçülmekteyken Avrupa ve ABD'deki kürk çiftçilerine para verip kapatmak insanlara geçen bir salgınıyla uğraşmaktan daha ucuza gelecektir.
Vizon çiftçilerini temsil eden Fur Commission USA Derneği'nin İcra Direktörü Challis Hobbs, Roll Call'a verdiği demeçte tüketicilerin kürkten uzaklaşmasıyla faaliyetteki çiftlik sayısının 257'den yaklaşık 100'e indiğini söyledi. Çin de kürk çiftlikleri işletiyor ancak daha fazla gözetim ve hatta küresel bir yasak konusunda uluslararası bir anlaşma yapılabilir.
Buna ek olarak, Polonya'daki gizemli kedi salgını gibi bir durumun kapsamlı ve şeffaf bir soruşturma yapılmadan es geçmesine izin verilmemelidir.
Üzülerek öğrendiğimiz üzere virüsler ülke sınırı ve yetki alanları gibi detayları umursamıyor. Ama bu dersi küresel ölçekte dikkate almış değiliz.
© 2023 The New York Times Company
