Esin Hamamcı
Cumhuriyet’in 100. yılı için bu zamana kadar birçok proje gerçekleşti, çalışmalar yapıldı. Ekol Vakfı’nın desteklediği, Bilim Akademisi’nin kitap projesi Sahada: Cumhuriyetin Harcında Bilim ve Kadınlar ise bilim kadınlarının farklı alanlarda yaptıkları çalışmalara ve onların hayat hikâyesine odaklanan özel araştırmalardan. Kitap, tarihçi ve editör Müsemma Sabancıoğlu tarafından hazırlanmış. 12 bilim kadınına dair daha önce yayımlanmamış fotoğraflar, belgeler, kayda geçmemiş, anlatılmamış ayrıntılar var.
Hazırlanması bir yıl süren kitap, çok sayıda insanın da birikimine ve deneyimlerine de alan açıyor. Söz konusu 12 bilim kadınının aile üyeleri, öğrencileri, meslektaşlarıyla ve alanının uzmanlarıyla yapılan görüşmelere yer veriyor. Süreç boyunca kütüphanelerin özel arşivleri, süreli yayınlar ve geniş bir literatür taraması yapılmış. Çoğunlukla söyleşilerden oluşuyor. Konu edinilen kişilerin alana yaptıkları katkıları her yönüyle sunmak adına, onların günlük, özel yaşamlarına dair ayrıntıları da barındırıyor. Genelden özele çizilen bu çerçeveyle okuyucu her biriyle kolaylıkla derinlik yakalayabiliyor.
Çalışma zoolojiden mimarlığa, arkeolojiden sosyolojiye farklı disiplinlerde çalışan ve öncü bilim kadınlarına odaklanırken Anadolu’dan Trakya’ya saha araştırma yapanları temel alıyor. Böylece cumhuriyet tarihine bu ışık altında bakmanın sağlayabileceği olanaklara dair şu soru da beliriyor: 1930’lu yıllarda Anadolu’nun bir yerine gidip üretebilmek nasıl mümkün olur? Geçtikleri yolları, iz bıraktıkları ve peşinden koştuklarını geniş açıdan görebiliyoruz. Aynı zamanda Cumhuriyetin ilk yıllarında erkek egemen iş kolu kabul edilen bilimsel araştırmaların kadınlar tarafından nasıl bir şevkle yapıldığının altını çiziyor.
Sahada: Cumhuriyetin Harcında Bilim ve Kadınlar aynı zamanda saha araştırmasının önemini de vurguluyor. Saha çalışmalarının bilimsel değeri her bölüme yansıyor. Çünkü, 12 bilim kadını hayatı ve çalışmaları aktarılırken biyografik bilgilerinin ötesinde, bu kadınların çocukları, torunları, doktora öğrencileri ve çalışmalarının arka planına dair değerlere yer veriyor.
Kitapta yer alan bilim kadınları
12 bilim kadının ilki 1902 doğumlu ilk kadın zooloğumuz Fahire Battalgazi. Küçük yaşlardan beri hayvanlara sevgisi olan Battalgazi, Zooloji sahasını seçiyor, Alburnus nicaeensis ve birçok balığı tanımlayıp, Avrupalı alimlerin bulduğu 46 cinse 109 cins balık daha ilave ediyor. 1913 doğumlu Leman Cevat Tomsu, mimarlık alanında Bursa Evleri çalışmasıyla, Paleontoloji alanında Atıfe Dizer Trakya bölgesi nummulitleriyle yer alıyor.
1920 doğumlu Asuman Baytop ise Türkiye’nin bitkileri üzerine çalışmış. Türkiye florasına dair araştırmaları ve katkılarından dolayı 9 bitki türüne adı verilmiş. Arkeolog Halet Çambel, Hitit hiyerogliflerinin çözüldüğü yer olarak bilinen Karatepe-Arslantaş Höyüğü'nde Türkiye’nin ilk açık hava müzesini kurar. Sosyoloji alanında çalışmalarıyla bilinen Mübeccel Belik Kıray, özellikle Ereğli’den Taşköprü’ye saha çalışmalarında öne çıkmış. Yine kitapta yer alan bir başka zoolog ise Saadet Ergene Bayramoğlu. Türkiye’nin Kuşları çalışmasıyla biliniyor. Bir diğer paleontolog ise Cazibe Sayar, İstanbul’un Yaşlı temel kayaları çalışmasıyla öne çıkıyor. Side ve Perge heykelleri üzerine arkeolog Jale İnan’ın, sosyal psikoloji alanında Diyarbakır köylerinde vaziyet alış ve değerler çalışmasıyla Fatma Başaran’ın, yine sosyoloji alanında Manisa’nın dağ ve ova köyleri üzerine çalışan Behice Boran’ın ve son olarak jeolog Nuriye Pınar Erdem’in Anadolu’nun depremleri üzerine yaptığı araştırmaları nasıl yaptığı, macerası ve alandaki etkilediği kişilerle olan hikâyesini kitapta bulmak mümkün.
Müsemma Sabancıoğlu’nun belirttiği üzere Bilim Akademisi’nde özel bir iş yapmak istiyorlar ve kendisi özellikle kadınlar üzerine bir çalışma yürütmek istiyor. Ayrıntılarda kendilerini şaşırtan şeylerle karşılaşıyorlar. Bilim Akademisi’nde her alanda önemli isimlerden oluşan üyeler yer alıyor. Onlarla iletişime giderek kitapta yer alacak isimler de aşağı yukarı belirleniyor. Proje başlıyor ve Ekol Vakfı da destek oluyor. Projenin koordinasyonunu ise Maral Yağyazan yapıyor.
Gerçek anlamda o dönemin kadınlarıyla içli dışlı olmak, onları tanımak, ayrıntılarda onlarla tanışmak açısından oldukça mühim bir çalışma bu. 12 kadının da hakkını vererek kısa sürede böyle bir çalışmanın varlığı çok mutlu edici. Böylece hem gelecek kuşaklara tarihimizden bir parça sunuyor hem de dünyanın herhangi bir noktasında farklı disiplinlerde çalışmak isteyen genç kızlara örnek oluyor.
Bugünün genç kadınlarına ilham verecek bu değerli çalışmada hikâyesi yer alanlar: Fahire Battalgazi, 1902-1948, Zooloji; Leman Cevat Tomsu, 1913-1988, Mimarlık; Atıfe (Dacı) Dizer, 1916-2003, Paleontoloji; Halet Çambel, 1916-2014, Arkeoloji; Asuman (Berk) Baytop, 1920-2015, Botanik; Saadet Ergene Bayramoğlu, 1915-1997, Zooloji; Mübeccel (Belik) Kıray, 1923-2007, Sosyoloji; Cazibe (Arıç) Sayar, 1926-2021, Jeoloji, Paleontoloji; Behice Boran, 1910-1987, Sosyoloji; Fatma (Taşkıngöl) Başaran, 1921- 2008, Sosyal Psikoloji; Jale (Ogan) İnan, 1914-2001, Arkeoloji; Nuriye Pınar Erdem, 1914-2006, Jeoloji.
