Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde aylardır mutasyona uğramış bir maymun çiçeği (mpox) türü dolaşıyor. Şimdi ise küresel bir sağlık acil durumu haline gelen bu duruma müdahale önemli bir engelle karşı karşıya: Ülkede hala tek bir aşı bile yok. Orta Afrika ülkesinde aşı yapılmaması ve hastalığın yayılımının anlaşılmasındaki zorluklar, sahadaki gecikmelerin, uluslararası koordinasyon eksikliğinin ve finansman sorunlarının hızlı bir müdahaleyi nasıl engellediğinin altını çiziyor.
Krize gecikmeli tepkiler zinciri, 2023'te sona eren son mpox acil durumu sırasında başladı ve Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri kıtanın uygun desteği alamadığını söyledi. Mpox tehdidi geri dönmüş ve küresel aşı dağıtımından sorumlu kuruluş endişelerini dile getirmiş olsa da Kongo resmi olarak aşı bağışı talebinde bulunmadı. Ülkedeki ilaç yetkilileri aşıların acil kullanımını ancak haziran ayında onayladı. Bu arada, çok sayıda ülke, kuruluş ve potansiyel bağışçı yardım etmeye çalışıyor ancak ortak bir müdahaleyi koordine etmeye daha yeni başlıyorlar.
Dünyanın odağı başka yerdeydi
Stellenbosch Üniversitesi Salgın Müdahale ve İnovasyon Merkezi Direktörü Tulio De Oliveira verdiği bir röportajda, “Dünyanın geçen yıl Dünya Sağlık Örgütü'nün acil durumunu durdurmanın mantıklı olmadığını öğrendiğini sanmıyorum. Eğer öğrenmiş olsaydık, salgını durdurmaya odaklanırdık" diye konuştu. Bazı uzmanlar acil durum ilanının devam ettirilmesi gerektiği konusunda hemfikir değil. AIDS, Tüberküloz ve Sıtma ile Mücadele Küresel Fonu Başkanı Peter Sands'e göre dünyanın odağı başka yerdeydi. Sands verdiği bir röportajda Mpox'un uzun süredir Kongo'da olduğunu ve “fazla ilgi görmediğini” söyledi.
Savaş ve diğer tehditler Covid-19 salgınının sona ermesinden bu yana hükümetlerin dikkatini çekti. Sand, mpox salgınının, hastalık gözetimi ve temel birinci basamak sağlık hizmetlerinin ihmal edilmesi halinde geri dönüp ters etki yaratabileceği konusunda uyardı. Kongo'daki durum, kızamık salgınları ve salgının ortaya çıktığı eyalette ülke içinde yerinden edilmiş 1,7 milyon insanla birlikte insani bir kriz de dahil olmak üzere diğer birçok sağlık tehdidi nedeniyle karmaşık bir hal aldı. Yaklaşık 15 bin 700 şüpheli mpox vakası var ancak gerçek rakam muhtemelen çok daha yüksek.
Dünyanın en yoksul ülkelerinden biri için kriz, karşılayamayacağı bir finansman müdahalesi gerektiriyor. Kongo Halk Sağlığı Bakanı Roger Kamba, yüz milyonlarca dolarlık bir maliyetle 3,5 milyon doza ihtiyaç duyulacağını tahmin ediyor.
Koordineli müdahale
Küresel aşılama çalışmalarından sorumlu kuruluşlardan biri olan Gavi, mayıs ayında Kongo salgınını görüşmek üzere günlük toplantılar düzenlemeye başladı. Geçen perşembe günü itibariyle hala Kongo'nun resmi olarak aşı talebinde bulunmasını bekliyordu. DSÖ'nün Afrika'daki mpox vaka yöneticisi Samuel Boland Bloomberg'e verdiği demeçte, ülkenin acil müdahale için mpox aşısı olmadığını ancak ABD ve Japonya'dan doz talep ettiğini söyledi.
Gavi'nin CEO'su Sania Nishtar, koordinasyonun müdahale için kritik önemde olacağını belirtti. Nishtar, “Hepimiz aynı bağışçılarla konuşuyoruz ancak koordinasyon sağlamamız gerekiyor ve umarım önümüzdeki günlerde bir koordinasyon mekanizması olacak” dedi. Aşı bağışları halihazırda stokları bulunan ülkelerden gelebilir. ABD 50 bin doz aşı bağışlamayı planlıyor ancak elinde milyonlarca doz daha var. İngiltere de stokları olduğunu doğruladı ancak daha fazla ayrıntı vermedi. Almanya'nın elinde 117 bin doz var.
"Hızlı müdahale olmazsa yayılacak"
Küresel Kalkınma Merkezi'nde küresel sağlık politikaları direktörü olan Javier Guzman, “Burada üzücü olan şey, aşıların kullanıma hazır olması ve bu ülkelerin aşılara erişimini engelleyen bazı unsurların bulunması. Hızlı bir müdahale olmazsa hastalık diğer ülkelere de yayılacak” dedi. İlk bağışların ardından aşıların Bavarian Nordic A/S gibi üreticiler aracılığıyla sipariş edilmesi gerekecek. Danimarkalı şirketin İcra Kurulu Başkanı Paul Chaplin'e göre, acil durum ilan edildiğinde bu tartışmalar henüz sınırlıydı. Chaplin, “Covid ve ayrıca 2022-23 yıllarındaki mpox salgını herkese dünyanın bir yerindeki salgını görmezden gelemeyeceğinizi öğretmiş olmalı” ifadelerini kullandı.
