Gönüllülük ve hayırseverlik son yıllarda düşüşte. Ancak başkalarına yardım etmek olumlu bir döngü yaratabilir. İyilik yapmak iyi hissettirdiğinden, fedakârlık daha fazla fedakârlık görmenizi ve daha sağlıklı olmayı beraberinde getirebilir. Georgetown Üniversitesi'nde psikoloji profesörü ve disiplinlerarası sinirbilim programı olan Abigail Marsh, “Koşullar zorsa, çevrenizdeki diğer insanlara yardımcı olacak şeyleri yapmak için genellikle yolunuzdan çıkmak istemezsiniz” dedi. Marsh, “Ama aslında bu yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri olabilir” diye ekledi.
Yardımsever olmak bize yarar sağlıyor
2008 yılında yapılan etkili bir çalışmada, British Columbia Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan Elizabeth Dunn ve meslektaşları 46 katılımcıya küçük bir miktar para (5 ya da 20 dolar) vermiş ve bu parayı kendileri ya da bir başkası için harcamalarını istedi. Parayı başkası için harcayanlar, paranın miktarından bağımsız olarak, kendileri için harcayanlardan daha mutlu olduklarını bildirdiler. İlk çalışma küçüktü, ancak daha sonraki araştırmalar, yaklaşık 8.000 katılımcıyla yapılan 2020 çalışması da dahil olmak üzere, prososyal harcamaların refah yararlarını tekrarladı.
Araştırmalar, gönüllülük ve kan bağışı gibi iyilik yapmanın diğer yollarının da iyi hissettirebileceğini, ruh halini ve refahı iyileştirebileceğini gösteriyor. Marsh, özellikle gönüllülüğün, “eylemlerinizin diğer insanlara nasıl fayda sağladığını görmekten aldığınız o sıcak parıltıyı biraz daha fazla verebileceğini” söyledi. Başkalarına bir şeyler vermek kendi acımızı da alıp götürüyor gibi görünüyor.
Yardımsever insanlar daha az acı duyuyor
2019 yılında yapılan bir çalışmada, yetimlere para bağışlamak gibi fedakârca eylemlerde bulunan kişilerin, parayı kendileri için kazananlara kıyasla, elektrik şoku verildiğinde ya da uzuvlarına turnike bağlanıp sıkıldığında daha az fiziksel acı algıladıkları bildirildi. Kanser hastaları bile kronik ağrılarından kurtuldu.
Fedakâr bir eylemden sonra, fMRI nörogörüntüleme, beynin ağrıyla ilgili bölgeleri olan anterior singulat korteks ve insulada nöral aktivitenin azaldığını gösterdi. Aynı zamanda, fedakârca bir eylemi anlamlandırmak için önemli olan prefrontal kortekste aktivite arttı.
Fedakâr olmak aynı zamanda uzun vadeli sağlık getirileri de sağlıyor. 2018'de yapılan bir araştırmaya göre, başkalarına yardım eden kişiler hayatlarından ve işlerinden daha memnun olduklarını ve iki ay sonrasına kadar daha az depresyon belirtisi gösterdiklerini bildirdi.
Küçük iyilik hareketleri bile sağlığımız için şaşırtıcı derecede faydalı olabilir. Marsh bu bağlamda şöyle diyor: “Bir insan olarak kendiniz hakkındaki düşüncelerinizi değiştiriyor. Birbirine yardım etmeye çalışan insanlardan oluşan bir dünyaya olan inancınızı güçlendiriyor.”
Fedakâr çocuklar genellikle daha mutlu
Marsh, “Bizler o kadar sosyal bir türüz ki, çevremizdekilere yardımcı olacak şeyler yapmak özümüzde var” dedi ve ekledi, “Bu, çoğu insanın yapmak isteyeceği bir şey.”
Mount Sinai'deki Icahn Tıp Fakültesi'nde hesaplamalı psikiyatri alanında doktora sonrası araştırma görevlisi olan Shawn Rhoads, özgeciliğin muhtemelen ödül işleme ile bağlantılı beyin bölgelerinin yanı sıra “diğer insanların refahının değerini kodlamak için gerçekten önemli” görünen medial prefrontal korteksi de içerdiğini söyledi.
Dunn ve meslektaşlarının 2012 yılında yaptıkları bir araştırmaya göre, 2 yaşından küçük çocuklar bile sahip oldukları eşyaları bağışlamaktan keyif alıyor. “Happy Money Daha Mutlu Harcama Bilimi” kitabının da yazarlarından olan Dunn, yeni yürümeye başlayan çocuklardan krakerlerini bağışlamaları istendiğinde, ikramları kendilerinin almasından daha mutlu göründüklerini söyledi.
Fedakârlığın evrimsel olarak kökleşmiş olabileceğine dair bir başka kanıt da, fedakârlığın sağladığı sağlık faydalarının dünyanın dört bir yanındaki farklı kültürlerde görülmesi. Çalışmalar ayrıca refah ve fedakârlığın muhtemelen çift yönlü bir ilişkiye sahip olduğunu gösteriyor. Daha mutlu insanlar daha fazla fedakârlık yapma eğilimindedir ve daha fedakâr insanlar daha mutlu hissederler. Marsh, “Bu harika bir şey” dedi ve ekledi, “Bu, bu iki faydalı sonucun karşılıklı olarak birbirini güçlendirebileceği anlamına geliyor.”
Fedakârlık buna şahit olanlara bile iyi geliyor
Başkalarına yardım etmek yalnızca yardım eden ve yardım alan kişiye değil, aynı zamanda yalnızca fedakârlık eylemlerini gözlemleyen diğer kişilere de fayda sağlar. Marsh ile birlikte 2023 Dünya Mutluluk Raporu'nda fedakârlık ve refah arasındaki ilişki üzerine bir bölüm yazan Rhoads, “Fedakârlık eylemlerini gözlemleyen insanlar da genel olarak dünya hakkında daha iyi hissetme ve daha az alaycı olma eğilimindedir” dedi. Marsh, bu “prososyal davranışın çok ilginç bir geri bildirim döngüsüdür” diye ekledi. Araştırmacılar çalıştıkları şeyi uyguluyorlar. Rhoads lise öğrencilerine bilişimsel psikiyatri hakkında eğitim veren bir yaz programı yürütürken, Dunn arkadaşlarını ve oğlunu Vancouver'daki Plenty of Plates'e getirerek ihtiyaç sahibi insanlar için yemek yapıyor.
Marsh, kurucularından olduğu bir kâr amacı gütmeyen kuruluşta gönüllü olarak çalışarak saldırganlık bozukluklarıyla mücadele eden insanlara ve ailelere yardım ediyor. Marsh ayrıca, Pixar'ın “Up” filmindeki köpeğin adını taşıyan Goldendoodle cinsi köpeği Doug'ı gezdirirken çöpleri toplamak için parka fazladan bir köpek poşeti götürüyor ve filmdeki ikinci repliğin, “Seninle yeni tanıştım ve seni seviyorum”, incelediği bazı fedakârları kendisine hatırlattığını söylüyor.
Nasıl yardımsever biri oluruz?
Hemen şimdi başlayın. Dunn, araştırmanızı yapın, ancak mükemmel fırsatı beklediğiniz için yardım etmeyi ertelemeyin dedi. Dunn ayrıca, “Küçük bağışlar bile hem bu bağışları alan hayır kurumları hem de bağışçılar arasında gözlemlediğimiz duygusal faydalar açısından fark yaratıyor” diye ekledi.
Yerel düşünün. Marsh, insanlar genellikle büyük, uluslararası hayır kurumlarına yardım etmeyi düşünse de, yakındaki kuruluşlara bağış yapmak veya gönüllü olmak “yerel toplumun yakınlaşmasına” yardımcı olabilir. Ayrıca arkadaş edinmenize, etkinizi yakından görmenize ve yerel normları değiştirmenize yardımcı olur, diye ekledi.
İnsanlara hangi hayır kurumlarını desteklediklerini sorun. Dunn, sadece diğer fırsatlar hakkında bilgi edinmekle kalmazsınız, aynı zamanda sizinle onlar arasında bağlantılar da kurabilirsiniz diye belirtti.
Geri vermekten keyif almak için kendinize izin verin. Başkalarına yardım ederken kendinizi iyi hissettiğiniz için suçluluk duyabilirsiniz. Ancak Dunn, “fedakârlık konusunda iyi hissetmek sorun değil” dedi ve ekledi, “Mutlu hissetmek için ne harika bir yol.”
