Türkiye'deki yerel seçimlerde muhalefetin elde ettiği büyük kazanımlar, uzun süredir görevde olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve iktidar partisinin, dört yıl sonra yapılacak bir sonraki seçim öncesinde popülist liderin daha kutuplaştırıcı politikalarından bazılarından geri adım atma ihtimalini artırıyor.
Pazar günkü yerel seçimlerin hem Erdoğan'a hem de geçen yılki cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerini kazanan AK Parti'ye bir darbe olduğuna şüphe yok.
Oylamada ana muhalefetteki CHP, İstanbul ve başkent Ankara'yı büyük farkla elinde tutarken, güneyde Adıyaman ve Kilis gibi muhafazakâr illerde kazandığı belediyeleri 2019 seçimlerinde kazandığı belediyelere ekledi.
Şimdi ne olacak?
Bazı analistler Pazartesi günü bu sonucun bir uyarı olduğunu ve Erdoğan hükümetinin ABD ve komşu Yunanistan gibi NATO müttefikleriyle ilişkileri yumuşatmayı ve içeride daha 'dostane' programlar benimsemeyi de içeren bir 'normalleşme' yolu izleyeceğini beklediklerini söyledi.
2003'ten beri başbakan ve 2014'ten beri cumhurbaşkanı olarak yirmi yılı aşkın bir süredir Türkiye'ye başkanlık eden Erdoğan, Pazar günü geç saatlerde cumhurbaşkanlığı sarayının balkonundan yaptığı konuşmada seçim başarısızlığını kabul etti ve partisinin Türkiye genelinde "irtifa kaybına" uğradığını söyledi. Erdoğan, halkın Ak Parti'nin özeleştiri yaparak analiz edeceği bir mesaj verdiğini söyledi.
İstanbul'daki Işık Üniversitesi'nde siyaset bilimi profesörü olan Seda Demiralp, Erdoğan'ın ülkenin güneyinde 53 binden fazla insanın ölümüne neden olan yıkıcı depremin ardından geçen Mayıs ayında yapılan seçimlerde muhalefetin kazanacağı tahminlerini altüst ettiğinde bu modeli zaten gördüğünü söyledi.
Normalleşmezse kaybetmeye devam eder
Geçen yılki moral bozucu performansına rağmen CHP birçok büyük şehirde halk oylamasını kazandı.
Demiralp "Bu bir uyarıydı" dedi ve ekledi: "Erdoğan'ın normalleşmeye devam etmesini bekliyorum. Yoksa Ak Parti kaybetmeye devam edecek"
Türkiye'yi yakından izleyenler Erdoğan'ın radikal bir U dönüşü yapacağını ya da muhafazakar İslamcı politikalarında köklü değişiklikler olacağını düşünmüyor. Ancak bir yumuşama söz konusu olabilir.
Kutuplaştırıcı söylemini sürdürecek
New York merkezli danışmanlık firması Teneo'nun eş başkanı Wolfango Piccoli, "Erdoğan, iktidarı paylaşmaktan kaçındığı için daha büyük bir siyasi uzlaşmaya doğru ilerlemeyecek ve bu acı yenilgi nedeniyle kutuplaştırıcı söylemini yumuşatmayacaktır" dedi.
Pazar günü yapılan seçimlerde muhalefet partisi CHP, ülkenin en kalabalık beş şehri de dahil olmak üzere Türkiye'nin 81 ilinden 35'ini kazanırken, Erdoğan'ın AK Parti'si 24'ünü aldı.
Ankara'daki German Marshall Fund'ın direktörü Özgür Ünlühisarcıklı, sonuçları Erdoğan için eşi benzeri görülmemiş bir mağlubiyet olarak nitelendirdi.
Ak Parti seçmenleri sandığa gitmedi
Anadolu Ajansı'na göre katılım oranı geçen yılki yüzde 87'ye kıyasla yüzde 78 civarındaydı. Sonuçlar, oy kullanmayanların çoğunlukla Ak Parti destekçileri olduğunu gösterdi.
Ak Parti için "Daha önce hiç böyle kaybettiğini görmemiştik" diyen Ünlühisarcıklı "Şimdi CHP ilk kez anketlerde Ak Parti'nin önünde. Bu CHP için çok büyük bir başarı çünkü ilk kez Ak Parti'den daha fazla oy aldılar" ifadelerini kullandı.
Ünlühisarcıklı "Türkiye değişime hazır" dedi.
Ekonomi nereye gidiyor?
Seçimler, seçmenlerin Şubat ayında yüzde 67'ye yükselen yıllık enflasyonla karşı karşıya kaldığı, devam eden bir hayat pahalılığı krizinin arka planında gerçekleşti. Bu arada Erdoğan, artan fiyatlarla mücadele etmek amacıyla borçlanma maliyetlerinin yüzde 50'ye yükselmesine izin verdi.
Erdoğan uzun zamandır enflasyonla mücadele için faiz oranlarını düşürmeye yönelik alışılmışın dışında bir politikanın savunucusuydu ve faiz düşürme politikalarına direnen merkez bankası başkanlarını görevden almıştı. Bu durum geleneksel ekonomik düşünceye ters düşüyor ve pek çok kişi Türkiye'nin ekonomik çalkantılarından Erdoğan'ın alışılmadık yöntemlerini sorumlu tutuyor.
Oy pusulasında adının olmaması bile etkiledi
Yorumcular, ekonomik krizin geçen yılki genel seçimlerde Erdoğan'ın popülaritesini büyük ölçüde etkilememiş olmasına rağmen, Ak Parti seçmenlerinin Erdoğan'ın adı oy pusulasında yer almadığında hoşnutsuzluklarını ifade etmeye daha meyilli hissettiklerini söyledi.
Sabancı Üniversitesi'nde siyaset bilimi doçenti olan Berk Esen, "Bence Türk seçmenler Erdoğan'a artık yeter mesajını net bir şekilde verdi" dedi. Esen, "Eğer Erdoğan kendine çeki düzen vermez ve iktidar partisini değiştirmezse, Ak Parti'nin oy oranında yaşadığımız bu düşüş devam edecek" diye ekledi.
Siyasi manzara nasıl değişti?
Erdoğan'ın doğup büyüdüğü ve siyasi kariyerine başladığı İstanbul, seçimlerin ana mücadele alanı olarak görülmesine ve muhalefetin şehirdeki hakimiyetini korumasına rağmen, Güneydoğu'da DEM 10 ili aldı.
Erdoğan'ın müttefiki Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ülke genelinde sekiz il kazandı. Muhafazakar seçmenlerin desteği için Ak Parti ile büyük ölçüde rekabet eden Yeni Refah Partisi (YRP) ise iki ili aldı. YRP, ülke genelinde oyların yüzde 6,2'sini alarak üçüncü büyük parti oldu. İYİ Parti ve Büyük Birlik Partisi ise kalan iki ili kazandı.
CHP'deki bayrak değişimi başarının önünü açtı
Pazar günkü seçimlerde muhalefetin kötü bir performans sergilemesini bekleyenler şaşkına döndü. Geçen yılki seçimlerden sonra CHP'de liderliğin 75 yaşındaki Kemal Kılıçdaroğlu'ndan 49 yaşındaki Özgür Özel'e geçmesi, partiyi yeniden canlandırmış ve görevdeki CHP'li belediye başkanları ile diğer adayların kesin zaferler elde etmesinin yolunu açmış gibi görünüyor.
Analistler, İstanbul'da Ekrem İmamoğlu ve Ankara'da Mansur Yavaş gibi muhalefetin güçlü adaylarını, kampanya sırasında büyük ölçüde Erdoğan'ın gölgesinde kalan Ak Parti adaylarıyla karşılaştırdı. İmamoğlu 11 puandan fazla bir farkla kazanırken, Yavaş Ak Partili rakibine yaklaşık 29 puan fark attı.
Sonuçlar, İmamoğlu'nu, siyasetten men edilmesine neden olabilecek bir davaya rağmen, 2028'de cumhurbaşkanlığı için potansiyel bir rakip olarak konumlandırabilir.
Demiralp, "Liderlik, partilerden ve ideolojilerden daha önemli hale geliyor" dedi ve ekledi: "Özellikle Türkiye gibi kurumların zayıf olduğu bir ülkede insanlar partilerden ve diğer kurumlardan ziyade liderlere bağlanıyor"
Sokakta ne konuşuluyor?
Pazartesi günü İstanbul sokaklarında duygular karışıktı. Birçok kişi muhalefetin zaferini kutlarken diğerleri ekonomik kriz ve günlük mücadeleleri nedeniyle endişelerini dile getirdi. Muhalefet destekçisi Ayşe Poplata "Güzel bir güne uyandık" dedi ve sonuçların ülkeleri için hayırlı olacağını sözlerine ekledi.
54 yaşındaki Hicabi Pekdemir, son iki yılda kirasının altı kat arttığını gerekçe göstererek Erdoğan'ın Ak Parti'sine karşı oy kullandığını söyledi ve sözlerini şöyle sürdürdü: "Tek başıma yaşıyorum ve iki çocuğum var. İki yakamı nasıl bir araya getireceğim?"
40 yaşındaki Fatma Hanedar, sonuçtan dolayı çok üzüldüğünü söyledi ve seçmenlerin, Türkiye'nin COVID-19 salgınından kurtulması ve geçen yılki depremden sonra yeniden inşa çabaları sırasında Erdoğan'ın liderliği için nankörlük ettiğini söyledi.
Bir başka Ak Parti destekçisi olan 52 yaşındaki Hüsamettin Ezer, "Allah'a şükür Cumhurbaşkanımız hala görevinin başında" dedi.
