Sivil Alan Araştırmaları Derneği, 19 Mart 2025’te başlayan protesto dalgasının ardından Türkiye'nin çeşitli illerinde kaydedilen uygulamaları “19 Mart Sürecinden Bugüne: Öğrenci-Gençliğe Yönelik Hak İhlalleri İzleme Raporu” başlığıyla yayımladı. Rapor, 19 Mart–1 Eylül arasındaki 5.5 aylık döneme ilişkin gözaltı verilerini, üniversitelerde yürütülen idari süreçleri, basın üzerindeki yansımaları ve ekonomik-sosyal haklara yönelik uygulamaları bir araya getiriyor.
Hak örgütlerinin paylaştığı veriler ışığında raporda, 19–29 Mart tarihleri arasında:
- 1.879 kişinin gözaltına alındığı,
- 260 kişinin tutuklandığı,
- 468 kişinin adli kontrolle serbest bırakıldığı bilgileri yer aldı.
En yoğun gözaltıların İstanbul (622) ve Ankara’da (262) kaydedildiği aktarıldı. Rapor, gözaltıların günlük dağılımını da kronolojik olarak listeliyor. İçişleri Bakanlığı'nın açıkladığı 1.418 gözaltı verisi de raporda karşılaştırmalı olarak yer alıyor.
Protesto günlerine dair sahadan aktarılan bilgiler
Rapor, protestoların ilk günlerinden itibaren kaydedilen eylemleri, müdahaleleri ve gözaltı sayılarını gün bazında sıralıyor. Galata Köprüsü yürüyüşü, Cevahir AVM önündeki müdahale, Şişli ve Saraçhane çevresinde düzenlenen protestolar ile ODTÜ’de kampüs içi eylemler raporda örnek olarak yer alıyor.
Toplantı ve gösteri hakkı: Hukuki çerçeve ve uygulamalar
Rapor, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına ilişkin anayasal ve uluslararası düzenlemeleri özetliyor; 19 Mart sonrasında uygulanan valilik yasakları, eylem başlamadan yapılan müdahaleler, güvenlik güçlerinin müdahale yöntemleri gibi başlıkları bu hukuki çerçeveyle birlikte değerlendiriyor. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin önceki içtihatlarına da atıf yapılıyor.
İfade ve örgütlenme özgürlüğü
Rapor, gösteri sonrası süreçte sosyal medya paylaşımlarının ve protestolara ilişkin açıklamaların soruşturma konusu edildiğini; 'cumhurbaşkanına hakaret', 'kamu görevlisine hakaret' ve 'suç işlemeye tahrik' gibi suçlamaların sıklıkla kullanıldığını not ediyor.
Ayrıca bazı konuşmalar ve paylaşımlar nedeniyle yürütülen yargı süreçlerinden örnekler veriliyor.
Kötü muamele iddiaları ve gözaltı koşulları
Rapor, sahadan aktarılan tanıklıklar ve avukat görüşmelerine dayanarak gözaltı sırasında veya sonrasında:
- ters kelepçe,
- darp,
- gaz kullanımına bağlı sağlık sorunları,
- hastane sevklerinin gecikmesi,
- plastik kelepçenin aşırı sıkılması,
- nezarethane koşullarının yetersizliği gibi uygulamaların bildirildiğini aktarıyor.
Ulusal ve uluslararası yargı kararlarıyla bu uygulamaların hukuki boyutuna ilişkin değerlendirmeler de raporda yer alıyor.
Basın ve sosyal medya üzerindeki etkiler
Rapor, 19 Mart sonrası dönemde en az 14 gazetecinin gözaltına alındığını, bunlardan 7’si hakkında tutuklama kararı verildiğini, bazı gazeteciler hakkında çoklu suçlamalarla iddianame düzenlendiğini** kaydediyor.
Ayrıca sosyal medya erişimindeki yavaşlamalar (bant daraltma), canlı yayınlara müdahaleler, medya kuruluşlarının yayın uyarıları ve yaptırımlarla karşılaşması gibi gözlemler, raporda basın özgürlüğü bölümünde derlenmiş durumda.
Üniversitelerde disiplin süreçleri
Raporun önemli bir bölümünü üniversitelerde protesto sonrası başlatılan idari süreçler oluşturuyor. Çeşitli üniversitelerde öğrencilere verilen:
- disiplin cezaları,
- uzaklaştırmalar,
- derslere ve kampüse giriş kısıtlamaları örneklerle listeleniyor.
Bazı üniversitelerde halay çekme, pankart taşıma, Nevruz kutlamasına katılma veya belirli sloganları paylaşma gibi eylemlerle ilgili soruşturmalar açıldığı kaydediliyor.
Raporda ayrıca Anayasa Mahkemesi'nin öğrencilerin eğitim hakkı ve disiplin cezalarına ilişkin içtihatlarına geniş yer veriliyor.
Burs kesintileri, yurt atılmaları ve mezun kartı iptalleri
Rapor, öğrencilerin eğitim hayatını etkileyen idari kararları da sınıflandırıyor:
- Burs kesintileri: Bazı vakıf üniversitelerinde politik içerikli açıklamalar veya protestolara katılım gerekçesiyle bursların kesildiği örnekler sıralanıyor.
- Yurt atılmaları: Çeşitli şehirlerde KYK yurtlarından çıkarılan öğrencilerle ilgili kararlar aktarılıyor; bu kararların gerekçeleri ve etkileri raporda detaylandırılıyor.
- Mezun kartı iptalleri: Özellikle Boğaziçi Üniversitesi örneğinde, mezun kartlarının protestolara katılım nedeniyle iptal edildiği belirtiliyor.
Ekonomik ve sosyal haklara ilişkin bulgular
Rapor, öğrencilerin yaşam koşullarına etki eden diğer uygulamaları da ele alıyor:
- barınma hakkı kapsamında yurt atılmaları,
- sağlık hakkına erişimde yaşanan gecikmeler,
- hastane sevklerinin aksaması,
- gözaltında hijyen ve yiyecek-içecek konusunda bildirilen eksiklikler başlıkları altında çeşitli örnekler inceleniyor.
Eğitim hakkı: tutuklama ve ev hapsinin etkileri
Rapor, tutuklama ve ev hapsi tedbirlerinin öğrencilerin eğitim süreçlerine etkisini de değerlendiriyor.
Bazı öğrencilerin dönem kaybettiği, derslere ve sınavlara erişemediği, kampüse girişlerinin tamamen engellendiği örneklerle aktarılmış durumda.
Son bölüm: Gözlemler ve genel çerçeve
Raporun sonuç bölümünde, 19 Mart sonrasında yaşanan uygulamaların çeşitli kurumların aldığı kararlar, sahadaki gözlem raporları, yargı süreçleri, medya ve sosyal medyaya yansıyan bilgiler ışığında derlendiği; bu dönemin, farklı hak kategorilerinde yoğunlaşan uygulamalar açısından analiz edildiği belirtiliyor.
Rapor, dönem boyunca yaşanan gelişmelerin Türkiye’de gençlerin eğitim, barınma, ifade özgürlüğü ve protesto hakkıyla ilişkili süreçlerini nasıl etkilediğine dair kapsamlı bir çerçeve sunmayı amaçlıyor.
Kaynak: Gazete Oksijen
