6 Şubat depremlerinin ardından inşaatlarda kullanılan malzemelerden bina içinde yapılacak tadilata ve zemin katların ticarethane olarak kullanılmasına kadar pek çok unsurun depreme dayanımı nasıl etkilediği tartışılıyor. Tünel kalıp sistemi son yıllarda toplu konut inşaatlarında sık karşılaşılan bir inşaat yöntemi. Gaziantep ve Kahramanmaraş merkezli depremlerde TOKİ konutlarının hasar görmemesi dikkat çekerken, TOKİ konutlarıyla ilgili “Binalarda uygulanan ‘radye temel’, ‘tünel kalıp taşıyıcı sistem’, ‘yüksek beton dayanımı’ gibi depreme karşı çözümler içeren sistemler sayesinde 133 bin 759 konutta herhangi bir yapısal hasar meydana gelmedi” şeklinde açıklama yapıldı. Öte yandan zemin katı dükkan olan binaların veya tadilat nedeniyle ara duvarı kaldırılan binaların daha kolay yıkıldığına dair tartışmalar da devam ediyor.
Konuyu deprem uzmanı Mustafa Erdik, İTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Engin Orakdöğen ve TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Yönetim Kurulu Üyesi Özer Or’a sorduk.
1- “Tünel kalıp sistemi daha güvenli”
Tünel kalıp sistemiyle yapılan binalar daha dayanıklı mı oluyor?
Mustafa Erdik: Sağlam oluyor çünkü her taraf duvar. Kolon ve kirişle uğraşmanıza gerek kalmıyor. Ancak bu, tuğladan, ahşaptan ya da kerpiçten yapılan evlerin daha az dayanıklı olacağı anlamına gelmiyor. Mühim olan binanın projesi ve buna uygun inşa edilmesi.
Engin Orakdöğen: Tünel kalıp sistemlerin taşıyıcı sistemi ağırlıklı olarak yatay yük taşıyıcı betonarme perdelerden oluştuğundan depreme karşı daha güvenli. Ancak temel sistemi ve zemin koşulları da çok önemli. Zemin koşullarına göre uygun kalınlıklı radye temel veya kazıklı radye temel uygulaması yapılmalı.
İstenen mimari sağlanamayabilir
Peki, özellikle deprem riski yüksek olan bölgelerde tüm inşaatlar neden bu sistemle yapılmıyor? Dezavantajları neler?
Mustafa Erdik: Tünel kalıp sistemiyle istenen mimari sağlanamayabilir. Bodrum kat yapımı, perde duvar ve prekast cephe elemanlarının birleşim yerlerinde oluşan yalıtım sorunu, ısı ve ses yalıtımı ve estetik kaygılar tünel kalıp sisteminde ortaya çıkabilecek sorunların başlıcaları.
2- Zemin katta dükkan varsa…
Zemin katı dükkan olan binaların yıkılma ihtimalinin yüksek olduğu doğru mu? Örneğin 6.9’luk İzmir depreminde genellikle altında dükkan olan binalar yıkılmıştı. Zemin katı ticarethane olarak kullanılan binaların statiği farklı mı oluyor?
Özer Or: Bu durumun sebebi ‘yumuşak kat etkisi’ adı verilen bir kavram. Konut türü yapılarda kat yüksekliği 3 metre civarında iken zemin katı ticarethane olan yapılarda bu katın yüksekliği genelde 4 metreden başlıyor. Bununla birlikte üst katlarda yer alan duvarlar da genelde zemin katta bulunmuyor. Bu durumda kolon boyları arttığı için bu, eleman rijitliklerinin azalması anlamına geliyor. Ancak binanın projesi zemin katın daha yüksek inşa edilmesine göre hazırlanır ve bu projeye uyulursa bu risk ortadan kalkar. Ancak bu ayrı bir statik hesaplama ve maliyet getirir.
Engin Orakdöğen: Bu tip binalardaki söz konusu katlar, genellikle kat yüksekliği fazla ve bölme duvarlar olmadığından zayıf kat olarak nitelenir. Deprem yükleri de en çok zemin katı etkilediğinden bu bir risk teşkil eder. Taşıyıcı sistem düzenlenmesinde zayıf kata izin verilmemeli.
3-Tadilat risk teşkil etmez
Tadilat yapılması, binanın depreme dayanımı için bir risk midir?
Mustafa Erdik: Ara duvarlar deprem dayanımına katılmaz normalde. Ancak bu duvarların da depreme karşı direnç göstereceği kabul edilir. Bu nedenle bir depremde ara duvarların olması işe yarayabilir. Ancak bu, tadilatın binanın depreme dayanıklılığını olumsuz yönde etkilediğini göstermez. Eğer tadilat da projeye uygun yapılmışsa hiçbir sıkıntı olmaz.
Engin Orakdöğen: Kolon, kiriş, betonarme perde gibi esas taşıyıcılara zarar verilmediği sürece duvar gibi taşıyıcı olmayan yapı elemanlarının kaldırılması, bina için risk oluşturmaz.
