6 Şubat’ta 10 ili etkileyen depremlerin ardından riskli yapı tespiti de ev sahipleri tarafından araştırılan konuların başında geliyor. 6306 sayılı Kanun uyarınca riskli yapı tespiti, masrafları kendilerine ait olmak üzere, öncelikle yapı malikleri veya kanuni temsilcileri tarafından yaptırılıyor. Sonuç da Çevre ve Şehircilik Bakanlığı veya idareye bildiriliyor. Yapı maliki dışında; bakanlıkça, idarece, bakanlıkça lisanslandırılan kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve sermayesinin en az yüzde 40’ı kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan şirketler tarafından da tespit yapılabiliyor. Dolayısıyla belediyeler de re’sen riskli yapı tespiti gerçekleştirebiliyor.
Tek malikin talebi yeterli
Apartmanlarda, 6306 sayılı Kanun’a göre yalnızca ev sahipleri riskli yapı tespiti için başvurabiliyor.
Avukat Özgün Öztunç, “Konunun Türk Medeni Kanunu’na göre değerlendirilmesi tartışmalı. Bir görüşe göre, riskli yapı tespiti için tüm maliklerin onayı gerekiyor. Diğer bir görüşe göre ise riskli yapı tespiti, ‘önemli yönetim işleri’ olarak görülüyor. Bu durumda pay ve paydaş çoğunluğu yeterli bulunuyor” diyor ve ekliyor: “Uygulamada ise tek bir malikin tespit talebiyle dönüşüm süreci başlıyor ve diğer malikler rızaları olsun veya olmasın başlayan sürece katılıyorlar.”
İstanbul’da yaşıyorsanız Büyükşehir Belediyesi binaları ücretsiz olarak test ediyor. Hatta sonuçta binanız deprem riskli çıkarsa yıktırma zorunluluğu da yok. Ancak bu test, karot kadar kapsamlı değil
İtiraz süresi 15 gün
Bununla birlikte riskli yapı tespitlerine karşı maliklerce veya kanuni temsilcilerince on beş gün içinde itiraz edilebiliyor. Bu itirazlar, bakanlığın talebi üzerine üniversitelerce, ilgili meslek disiplini öğretim üyeleri arasından görevlendirilecek dört ve bakanlıkça, bakanlıkta görevli üç kişinin iştiraki ile teşkil edilen teknik heyetler tarafından incelenip karara bağlanıyor.
Bu işin maliyeti ne kadar peki?
İstanbul’da bakanlığın lisanslandırdığı firmalara başvurduğunuzda, karot testi için binanın durumuna göre 20 bin TL ile 100 bin TL arasında bir fatura çıkıyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökçe “Firma geliyor, binanızdan beton örneği (karot) alıyor ve genellikle 1.5-2 ay içinde diyor ki, ‘Bu bina riskli veya değil’. Riskli ise 2 artı 1 ay süre veriyor. Bu süre sonunda elektrik, su, doğal gaz kesiliyor. Binanızı yıkmak zorundasınız. Çevre Şehircilik İl Müdürlüğü de ilçe belediyesine bildiriyor. Tapunun beyanlar hanesine ‘Bu bina riskli’ diye şerh düşülüyor” diyor.
107 bin binadan 70 bini istemedi
Bunun yanında İBB, ‘ücretsiz’ hızlı tarama yapıyor. Buğra Gökçe “Bu yöntemle tespit yaptırmak için herhangi bir kat malikinin müracaat etmesi yeterli. Bize vatandaş başvuruyor. Diyor ki, ‘Benim evim sağlam mı, bir bakın’. Ücret almıyoruz. 2009 yılından bu yana başvuru alıyoruz. 10 gün içerisinde ekiplerimiz gidiyor. Şimdiye kadar 107 bin yere gitmişler. 29 bine yakınından olumlu yanıt alınmış, test yapılmış. 70 bini ekiplerimizi içeriye sokmamış. Bizimki akredite kuruluş incelemesi değil ancak İstanbul Teknik Üniversitesi akademisyenleriyle beraber yapmış olduğumuz bilimsel bir çalışma.”
Deprem güvenlik oranı çıkarılıyor
Peki, burada nasıl bir yol izleniyor? Hızlı tarama ile bina incelemesinde, yapıların içinden toplanan ayrıntılı bilgilerle hızlı, mekanik tabanlı ve bilimsel temelleri olan tarama yöntemleri ile değerlendirme yapılıyor. İkinci kademe inceleme olarak da adlandırılan bu yöntem ile, binaya ait yükseklik, alan, kolon ve perde ölçülerinin alınmasıyla bir rölöve hazırlanıyor. Bazı kolonlarda sıva tabakası kaldırılarak beton çekici ile beton sertliği ölçülüyor ve bir kolonda sıyırma yapılarak donatı çapı ile korozyon miktarı ölçülüyor. Sahada yerinde toplanan bu veriler daha sonra akademisyenler ile birlikte hazırlanan bir uygulama ile analiz ediliyor ve her bina için deprem güvenlik oranı çıkarılıyor. Çalışma kapsamında binalardan herhangi bir beton örneği alınmıyor.
Yeniden inşada vergiden muafiyet
“Yapı gruplarını A’dan E’ye kadar sınıflandırıyoruz. D ve E’lerin depreme mukavemeti çok zayıf” diyen Gökçe sonraki aşamaları da anlatıyor: “D ve E sınıfı yapılar için riskli yapı tespiti başvurusu ile bakanlıktan yeniden inşa istenmesini tavsiye ediyoruz. İBB’nin uygulamasının nedeni şu: Riskli yapı tespitinin geri dönüşü yok. Ancak geri dönüşü olduğu halde bunda bile 70 bin yerde istenmemiş. Riskli yapı olduğunda, yeniden yapımda devlet bazı vergi ve harçlardan muaf tutuyor. Ama riskli yapı değilse ve yeniden yapılmak istendiğinde bu vergiler ödeniyor. Riskli yapı olmanın yeni inşaat için bu açıdan faydası olabilir ama bazı binalar yeniden yapılmaktan da kurtulmuyor” diyor.
Kira yardımı yapılıyor
Gökçe, riskli yapıların boşaltılmasıyla ilgili de “D ve E çıkanlarda kira yardımı yapılıyor. İBB, 318 binada kira yardımı yapıp, ‘Senin burayı boşaltmanı sağlayacağız’ dedi. Bunu uygulamaya Avcılar’da başladık. Mevzuat gereği kiracı başvuramıyor. Bizim herhangi bir yaptırımımız yok, kira yardımı verip çıkmayı öneriyoruz. İlçe belediyesine de risk durumunu bildiriyoruz yasal süreci hızlandırmak amacıyla” diyor.
Karot testi nasıl yapılıyor?
Beton kalitesi için karot numune alımı İstanbul Barosu Deprem Koordinasyon Merkezi Hukuk Masası tarafından hazırlanan Deprem Hukuku Rehberi’ne göre şu şekilde gerçekleştirilmeli: Karot numunesi alınacak yerler demir donatıya zarar vermeyecek şekilde demir okuma cihazıyla işaretleniyor ve uygun çaplı elmas uçlu karot makinesi kullanılarak sertleşmiş betondan örnek alınıyor. Demir boşluklar arasından, içerisinde demir olmayacak şekilde numune alınıyor. Burada, yıkılmış binalar ve yıkılmamış ve içerisine girilebilir binalar için farklı bir uygulama gerekiyor.
Her kat için 3 örnek
Yıkılmış binalarda, rastgele kiriş ve kolonlardan neresi müsaitse örnek alınıyor. Kolonlara ulaşılamazsa da en azından dışarıda açıkta olan kirişlerden her kat için 3 adet numune gerekiyor. Yıkılmamış ve içerisine girilebilir binalarda ise kolon ve kirişlerden, özellikle de birleşim yerlerine yakın noktalardan birer adet olmak üzere her kattan 3 adet örnek alınıyor. Bodrumdaki temelden de 3 adet örnek gerekiyor ve bu işlem yukarıdan aşağıya gerçekleştiriliyor.
Ultrasonik cihazla ölçüm yapılmamalı
Karot değerleri, her katta en az 3 kolon veya perdede yapılacak darbeli çekiç deneyleri ve ses hızı ölçümü deneyleri ile karşılıklı korelasyon kurularak yaygınlaştırılıyor. Baro, ultrasonik cihazlarla mukavemet ölçümlerinin hata payı olacağından en doğrusunun karot numune almak olduğunun da altını çiziyor.
