Denge-taviz politikası
“Abdülhamid çok zor bir dönemde imparatorluğu ayakta tutmaya çalıştı, başaramadı. Ancak 33 yıl boyunca saltanatını korumayı başarabildi. Onun dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nun tabutuna çakılmış son çivi olarak değerlendirilebilir. Çok büyük bir stratejik öneme sahip olan Kıbrıs kaybedildi. Bu nedenle Akdeniz’de Osmanlı etkinliği tamamıyla sona erdi. Sonraki aşamada Ege Adaları’nın kaybedilmesi de Akdeniz’de Kıbrıs’ın kaybıyla Osmanlı etkinliğinin sona ermesiyle bağlantılı. Aynı zamanda yine onun döneminde darbe korkusu nedeniyle donanma devre dışı bırakıldı, Haliç’e çekilip çürümeye terk edildi. Genellikle Almanya lehine de olsa bir denge politikası izledi. Bu denge politikası izlenirken birçok taviz verildi. Bu politikayı denge ve taviz politikası olarak adlandırmak daha doğru. Çünkü ülkeleri dengelemek için tavizler vermek zorundaydı. Mesela Almanya’ya taviz verildiğinde İngiltere, sonrasında Rusya farklı farklı tavizler talep ediyordu. Toprak verilmesinden tutun ekonomik avantajlara kadar bu tavizler çok çeşitliydi.”
