Amerika’da yaşayan Türk doktorlar Türkiye’deki meslektaşlarıyla köprü kurdu, depremden etkilenen ve proteze ihtiyacı olan tüm çocuklar için seferber oldular. Çocuk Ampute Destek Programı ile çocuklara protez uygulamalarından eğitime kadar geniş bir yelpazede uzun vadeli destek sağlanacak.
6 Şubat depreminden 4.6 milyon çocuğun hayatı etkilendi. Deprem travması yaşayan binlerce çocuk var. Ve maalesef çok sayıda çocuk da depremden kalan izleri yaşam boyu taşıyacak. Depremden hemen sonra Amerika’da yaşayan ama kalpleri memlekette olan Türk doktorlar, sahadaki meslektaşlarından bölgedeki çocukların ihtiyaçlarını duyar duymaz hemen harekete geçtiler. Ve bu doktorlar uzun soluklu işler yapmak için de bir proje başlattılar. Bu öncü girişimin adı, Çocuk Ampute Destek Programı (Children Amputees of Türkiye- CATE). Hemen ardından Çukurova Üniversitesi’nde Çocuk İyilik Merkezi ile sahada hayata geçiyor. Proje kapsamında cocukprotez.org adresine başvuran uzuv kaybı olan çocukların tüm ihtiyaçlarını karşılayacaklar. Çok sayıda doktor, meslek birliği, fon ve Amerika’da yaşayan Türklerin desteklediği projeyi dünyanın en önde gelen bilim insanlarından biri olarak gösterilen Harvard Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Gökhan Hotamışlıgil grup adına aktardı.
Çocuk Ampute’lere Destek Programı nasıl başladı?
Burada önemle altını çizmem gereken, benim bu projede büyük emekleri olan tüm arkadaşlarımız adına konuşuyor olmam. Bu proje 6 Şubat depreminin haberleri ulaşır ulaşmaz, Amerika’da görev yapan çoğunluğu çocuk sağlığı ve hastalıklarıyla uğraşan hekimlerin problemlerin çözümüne katkıda bulunmak için duydukları güçlü yardım arzusu ile doğdu. Amerika’nın çeşitli bölgelerinde yaşayan hekim arkadaşlarımız arasında hemen bir iletişim ağı oluşturuldu ve çalışmalar başladı. Biz faaliyetlerin şekillenmesinde öncelikli üç konuya odaklandık. Bunlardan birincisi, pek çok arkadaşımızın kendilerini mesleki olarak vakfetmiş olduğu çocuk sağlığı idi. Maalesef tüm dünyada yaşadığımız büyük krizlerde çocukların unutulduğuna pek çok defa şahit olan bu hekim arkadaşlar bunu hep dert edinmiş olduklarından kolları sıvamaya karar verdiler.
Afetlerden en çok etkilenenler arasında çocuklar var.
Aynen. Çünkü olağanüstü bir durum var. Bizim ikinci odağımız da şuydu: Bu felaketin ilk günlerinde hızlı davranmak ve sahadaki arkadaşlarımız ile hemen irtibat kurmanın önemine ek olarak, hazırladığımız destek projesinin uzun soluklu ve sürdürülebilir olmasını istedik. Çünkü tüm felaketlerde karşımıza çıkan orta-uzun vade zayıflaması ve hız kaybından korunmamız gerektiğini düşündük.
Depremin 40’ıncı günü bölgedeydim ve yardımların azaldığından, bölgedeki işler için gönüllü bulmakta da zorlanıldığından söz ediliyordu. Oysa bölgenin toparlanabilmesi için her koldan uzun vadeli çalışmalara ve projelere ihtiyaç var.
Hepimiz biliyoruz, bu tür olayların başlangıç günlerinde yardımlar çok büyük hacim ve coşku içerisinde hızla harekete geçerken, zaman içerisinde bunların azalması, sürdürülebilir programlara dönüşümü büyük darboğazlar yaratabiliyor. Bizim odaklandığımız üçüncü alan da bu felakette uzuvlarını kaybeden çocukların hem kısa vadede hem de tüm çocukluk dönemleri boyunca ortaya çıkacak ihtiyaçlarının karşılanmasına destek amaçlı bir projenin başlatılması ve gerekli fonların oluşturulması kararı oldu. 
Geçen hafta Cumhurbaşkanı bir veri paylaştı. Kamuoyunda da tartışıldı. Bir veri var mı, kaç çocuk ampute kaldı?
Evet, sayın Cumhurbaşkanı da bu problemin önemine değindi ve rakamın 800 ile 1000 arasında olacağına işaret etti. Kesin rakamı bilmiyoruz. Ancak bu ölçekte etkilenenlerin hepsi için yardıma hazırız.
Çocuk İyilik Merkezi kuruluyor
Bunu sağlamak için nasıl kaynak yarattınız ve Türkiye - ABD köprüsü nasıl oluştu?
Zaten ilk başlangıç döneminde, deprem bölgesindeki Çocuk Acil ve Çocuk Yoğun Bakım ve Türk Pediatri Kurumu’ndaki meslektaşlar hemen ihtiyaç konuları ile ilgili bir işbirliği içerisinde oldular. Bunun hemen ardından da önemli gelişmeler hızla gerçekleşmeye başladı. Bunların en önemlisi böyle bir hizmetin gerçekleşebilmesi için mümkün olabildiği kadar afet bölgesine yakın, lojistik olarak ulaşımı kolay, bu konuda deneyimli ve pek çok farklı bilim dalını bünyesinde barındıran ve daha önce buna benzer çok ortaklı projelerde deneyim sahibi köklü bir merkezin varlığı idi. Bu noktada Çukurova Üniversitesi’nde kendisi de hekim olan Sayın Rektör Prof. Dr. Meryem Tuncel’in göstermiş olduğu olağanüstü destek ve öncü vizyonla bir karara vardık. Orada bir Çocuk İyilik Merkezi’nin hayata geçirilmesi için adımlar atıldı. Bu konuda cerrahi yöntemlerden malzeme bilimine kadar uzanan bir yelpazede sürekli değişim ve yenilikler var. Bu yüzden böyle bir merkez çok önemli ve bu yeniliklerin de çok yakından takip edileceği bir yer olacak.
Kimler destekledi bu adımı?
Çukurova Üniversitesi öncülüğünde Türkiye Bankalar Birliği ve Amerika’daki Türk Dernekleri Birliği’nden ilk adımlar atıldı. İki büyük ve çok önemli kuruluş olan Bridge to Türkiye Fund (BTF) ve Turkish Philanthropy Funds (TPF) gerekli nakdi yardımın oluşması için olağanüstü bir emek sarfederek bu projenin hayata geçmesindeki en önemli yapı taşlarının yerine oturmasını sağladılar.
Çocuklar size nasıl ulaşacak?
Depremde uzuvlarını kaybeden çocuklarımızı yeniden hayata kazandırmak amacıyla, onların ihtiyaç duydukları protez ve diğer hizmetleri ücretsiz olarak karşılayacak olan cocukprotez.org web sitesi hayata geçti. Tüm ihtiyaç sahiplerinin tek yapması gereken doktorları aracılığı ile bu siteye gitmek.
Hasta kabul etmeye başladınız mı?
Mart ayı başında faaliyetlere başlandı. Bu siteden yapılan başvurularla, hızlı bir değerlendirmenin ardından, depremden etkilenen çocukların protez gereksinimleri ücretsiz olarak karşılanacağı gibi bu çocuklarımızın ihtiyaç duydukları her türlü psikiyatrik destek, fizik tedavi ve rehabilitasyon desteği sağlanacak.
Yaş aralığı ne olacak ve başka ne tür destekler sağlanacak?
Çocuğun tanımı 21 yaşına kadar. Tüm çocuklara yetebileceğimizi düşünüyoruz. Bu çocuklara protezle yaşama eğitimi ve desteği dışında eğitim desteği ve zamanı geldiğinde meslek edindirme eğitimleri de ücretsiz olarak karşılanacak ve istihdam arayışları desteklenecek. Yani burada çok önem verdiğimiz hususlar,; bu projenin bir-iki aylık ve bir kerelik değil, uzun yıllar çocukların yanında onlara destek verecek bir proje olması ve bu çocuklarımızın hiçbir zaman unutulmaması.
Bu çocukların liderlik özelliklerini de destekleyeceğiz
Siz çok değerli bir bilim insanısınız. Listeye baktım çok değerli isimler bir araya gelmiş. Türkiye sınırlarını aşıp dünyada kendini kanıtlamış, başarılı olmuş, liderlik özellikleri olan bir grup. Bu çocuklar artık sizlerin mentorluğu altında diyebilir miyiz?
Bu çetin problemin çözümünde dayanışma ve beraberlik içerisinde çalışabilmek en önemli konulardan biri. Bizlerin kısa ve uzun vadede uygulamaya koyacağımız sistemlerin de buna katkıda bulunması en büyük arzu ve motivasyonumuz. Bu projenin fark ve etki yaratmak misyonu için hedeflenen birkaç ana başlığı size sıralayabilirim.
1. Ampute her çocuğun hem kısa hem de uzun vadede istediği hayata sahip olabilecek şekilde hareketini sağlayacak en ileri teknoloji isteyen en doğru ve etkin protez çözümlerinin bulunması. Bunların en yetkin ekipler tarafından uygulanması. Buradaki amaç sadece bir protez sağlamak değil, bu çocukların devamlı değişen ve gelişen teknolojilere ulaşımının desteklenmesi.
2. Konusunda en üst yetkinlik sahibi bir ekip tarafından yaşanan bu travma sonrası psikiyatrik yardım ve destek sağlanması, ampute rehabilitasyonunun en doğru şekilde uygulanması ve beden ve ruh sağlığı yaklaşımlarının el ele ilerlemesi.
3. Bu uygulamaların ve gerekli tüm yetkinliklerin bir çatı altında toplandığı bir rehabilitasyon merkezi olan Çocuk İyilik Merkezi’nin Çukurova Üniversitesi’nde temellerini atıyor olması.
4. Çocuklarımızın eğitim yaşamlarına mümkün olan en hızlı zamanda dönmesinin sağlanması ve hem bu sürecin hem de yıllık eğitim masraflarının karşılanması.
5. Çalışma olanakları sağlamak üzere gerekli iletişim ağları ve işbirliği mekanizmalarının işletilmesi ve gerekli iş eğitimi programlarının oluşturulması ve erişimi.
6. Bu hizmet ve desteklerin çocuklarımız 21 yaşına girinceye kadar devam edecek, izlenecek ve desteklenecek olması.
Özetle burada hedeflenen ve bizlere ilham veren vizyon bu depremzede çocuklarımızın sadece karınlarının doyduğunu, sağlık problemlerinin çözüldüğünü yürüdüğünü, koştuğunu değil, ileride Türkiye’nin ve dünyanın önde gelen liderleri arasında olduklarını da görmek.
Çocuk merkezli bir afet sonrası yönetimi anlattınız bana. Afetlerdeki en kırılgan grup olan çocukların hayatını değiştirmeyi hedefleyen bir işin henüz başındasınız diyebiliriz, bu proje protezler için kaynak bulmanın çok ötesinde diyebilir miyiz?
Evet. Şunu biliyoruz, çocukların sağlığına ve mutlu olmalarına gönül vermiş, zor durumda olanlara el uzatmış herkesin fark ettiği bir mucize var çocuklarda. Her ne kadar çok kırılgan olabiliyor, yaşamları bir anda ellerinizin altından kaçabiliyor olsa da, çocuklarda erişkinlerde olmayan ve çok çarpıcı olan güçlü bir direnç, iyileşme ve iyimserlik kapasitesi de var. Bunu depremde de görüyoruz, çocuklar yıkıntıların arasında oyun bulabiliyor, çadırların üzerinde zıplayabiliyor, gülebiliyor. Bunları görmek bu hayalimizin gerçek olabileceğini söylüyor. Geleceğimiz olan çocuklarımızın geleceğe uzanan yollarını açmak ta bize düşüyor, hep beraber.
Siz deprem haberini aldığınızda neler yaşadınız?
Sanırım Amerika’ya geldiğimden beri, 35 yıldır aldığım en kötü haberdi. Kendi ailemizden kayıplarımız olduğu zaman da dahil olmak üzere bu afetin büyüklüğü beni başka bir derinlikte etkiledi. Kendi sosyal medyamda sürekli bilimsel çalışmalarımızla ilgili bilgi veririm. Makaleleri aktarırım. Hiçbirini yapamadım. Ve devamlı Türkiye ile irtibat halinde olduğum bir dönem oldu. İnanın bana da çok kişi doğrudan ulaştı. Kişisel, ailecek bağışlar vs yapıldı ama daha kalıcı bir iş yapmak istedik. Amerika’da yaşayan hekim arkadaşlarımla birlikte, Türkiye’deki arkadaşlarımızla sürekli konuştuk. Uzaktayız, ne yapabiliriz diye düşündük. Uzun vadeli bir katkıya odaklanmak en önde yer aldı bizim için. Maalesef afetler zaman geçtikçe ülke gündeminden kalkıyor. Bizim arkadaşlarımız arasında çocuklarla ilgili uzmanlıkları olan ve daha öncede bu tür felaketler ile deneyimli çok doktor vardı. Afet çok büyük, büyük yıkım var, etki alanı büyük. Yoğun çocuk nüfusunun da olduğu bir bölge ve bu çocukların bir kısmı ailelerini de kaybetti. Bu nedenle biz bu depremden ağır etkilenen çocukları kendimiz için önceliklendirdik.
Türkiye’nin Ampute Çocuklarına Destek Girişimi’nin kurucu gönüllüleri
Türkiye’nin Ampute Çocuklarına Destek Girişimi’nin kurucu gönüllüleri
• Prof. Dr. Metin Karaböcüoğlu: Emekli Öğretim Üyesi, Çocuk Acil Tıp ve Yoğun Bakım Derneği Eski Başkanı
• Prof. Dr. Yonca Bulut: Çocuk Yoğun Bakım Uzmanı, UCLA, Los Angeles
• Prof Dr. Pelin Cengiz: Çocuk Yoğun Bakım Uzmanı, Wisconsin Üniversitesi, Madison
• Prof. Dr. Aclan Doğan: Beyin Cerrahisi Uzmanı, Oregon Üniversitesi
• Prof. Dr. Hayri Levent Yılmaz: Çocuk Acil Uzmanı Çocuk Acil Tip ve Yoğun Bakım Derneği eski başkanı Çukurova Üniversitesi
• Dr. Nilüfer Esen Bilgin: Amerikan-Türk Dernekleri ATAA’nın seçilmiş başkanı
• Prof. Dr. Haluk Çokuğraş: Çocuk Hastalıkları Uzmanı, İstanbul- Cerrahpaşa Üniversitesi, Türk Pediatri Kurumu Başkanı
• Prof. Dr. Dinçer Yıldıztaş: Çocuk Yoğun Bakım Uzmanı, Çocuk Acil Tıp ve Yoğun Bakım Derneği Başkanı, Çukurova Üniversitesi
• Prof. Dr. Meryem Tuncel: Nefroloji Uzmanı, Çukurova Üniversitesi Rektörü
• Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil: Genetik ve Metabolizma Profesörü, Sabri Ülker Merkezi Başkanı, Harvard Üniversitesi
Projenin destekçileri
Proje ağında bulunan sağlık mesleki kuruluşları da şöyle:
Pediatrik Reahabilitasyon Derneği, Çocuk Ortopedisi Derneği, Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği, Türk Ortopedi ve Travmatoloji Derneği, Çocuk Fizyoterapistleri Derneği, Türkiye Fizyoterapistler Derneği, Türkiye Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Uzman Hekimleri Derneği, Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Derneği, Türkiye Protez-Ortez Bilim Derneği, Ortopedik Protez ve Ortezciler Derneği, Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği.
